Τετράποδα και τετράτροχα. Βίοι παράλληλοι...

ΓΙΩΡΓΟΣ ΦΡΑΝΤΖΕΣΚΑΚΗΣ

Λέω να μη μιλήσω για σκυλιά αυτή τη φορά. Λέω να μιλήσω για τους ανθρώπους. Και για την ιστορία της φιλοζωίας. Και για το πώς, αυτά τα δύο, συνδυαζόμενα ερμηνευτικά μας δίνουν μια αρκετά πειστική απάντηση στο γιατί τα ζωοφιλικά αισθήματα των συμπατριωτών μας εμφανίζονται πάντα τόσο ελλειμματικά.

Η φιλοζωία ως παγκόσμια τάση έχει ζωή μόλις έναν αιώνα – το ξέρατε αυτό; Όπως και ο τουρισμός – τα ταξίδια για λόγους αναψυχής και μόνον – πέρασε από την αριστοκρατία στον απλό λαό μερικά χρόνια μετά τη διάδοση της βιομηχανικής επανάστασης. Ηταν τότε που οι άνθρωποι πίστεψαν ότι είχαν δικαίωμα και σε κάτι τις παραπάνω από την απλή επιβίωση. Ηταν τότε που η έννοια «ελεύθερος χρόνος» απέκτησε νόημα και ανταλλακτική αξία. Και στους λαούς της Ευρώπης και της Αμερικής προσφέρθηκαν για πρώτη φορά αγαθά και αξίες που έφεραν την εσάνς της «ποιότητας ζωής». Ανάμεσά τους, το τετράτροχο αυτοκίνητο και το τετράποδο «pet».

Pet στα Αγγλικά δεν σημαίνει κατοικίδιο. Σημαίνει χαϊδεύω. Και η ουσιαστικοποίηση αυτού του ρήματος περιγράφει με μεγάλη επιτυχία τη μετάβαση από την απλή σχέση εκμετάλλευσης των οικόσιτων ζώων από τον άνθρωπο σε μια άλλη φάση όπου το βάρος πέφτει στην συναισθηματική σχέση ανάμεσα στα δύο είδη. (Σημειώστε εδώ ότι, η Ελληνική γλώσσα, αυτή η γεμάτη με πρωτότυπες, αμετάφραστες λέξεις που περιγράφουν συναισθηματικές καταστάσεις όπως το «φιλότιμο», δεν έχει να προσφέρει αντίστοιχη έννοια για το «pet» και αρκείται στον όρο «κατοικίδιο» που στην πραγματικότητα σημαίνει άλλο πράγμα).

Κατά την ταπεινή μου – και αυθαίρετη – γνώμη, από εκεί στράβωσε κιόλας το πράγμα. Από την έλλειψη κοινωνικών υποδομών που θα υποστήριζαν την ομαλή διάδοση της φιλοσοφίας της φιλοζωίας. Αντί γι’ αυτές, οι Ελληνες μιμήθηκαν απλά μια ξενόφερτη ιδέα προσαρμόζοντάς της σε ένα τρόπο ζωής που κανένα κοινό σημείο δεν είχε με τις αφετηρίες αυτής της ιδέας. Για να χρησιμοποιήσω μια μεταφορά που πιστεύω ότι ταιριάζει απόλυτα, οι συμπατριώτες μας «αγόρασαν αυτοκίνητο προτού καν στρώσουν δρόμους για να το κυκλοφορήσουν». Και όπως συμβαίνει πάντα όταν η λειτουργικότητα ενός αντικειμένου –ή μιας ιδέας– ακυρώνεται από τις συνθήκες, εκείνο που μένει είναι μόνον η εικόνα...

Όταν βγάζω το σκύλο μου βόλτα, όλοι θέλουν να μάθουν από που τον πήρα «για να αγοράσουν κι εκείνοι ένα». Μάταια προσπαθώ να τους εξηγήσω ότι τα σκυλιά χρειάζονται «Χρόνο, Χώρο και Χρήμα», τα τρία «Χ» όπως τα έχω κωδικοποιήσει στη στήλη μου εδώ και καιρό. Το πρώτο πράγμα που τους κάνει εντύπωση, η εμφάνισή του, είναι και το μόνο που τους ενδιαφέρει. Οι ευθύνες είναι το τελευταίο. Και σ’ αυτή την παγίδα πέφτουν σωρηδόν άνθρωποι από όλα τα κοινωνικά στρώματα και όλες τις οικονομικές βαθμίδες: Πιτσιρικάδες που θέλουν να φαίνονται hip με έναν εντυπωσιακό σκύλο στο πλάι τους, οικογενειάρχες που κάπου διάβασαν ότι η συμβίωση με σκυλιά διαπαιδαγωγεί καλύτερα τους κανακάρηδές τους, πλούσιες κυρίες που πληρώνουν όσο-όσο για την πιο σπάνια ράτσα, απληροφόρητοι μικροαστοί που ψάχνουν για τον πιο φτηνό τρόπο να αποθαρρύνουν τους διαρρήκτες... Οι πρώτοι φορτώνουν μετά από μερικούς μήνες το σκύλο στους γονείς τους, οι δεύτεροι τον εξορίζουν μόνιμα στο μπαλκόνι ή στο χωριό, οι άλλες μεταφέρουν τις ευθύνες συντήρησης στις οικιακές βοηθούς τους και οι τελευταίοι ανακαλύπτουν καθυστερημένα ότι ένας συναγερμός είναι πολύ φτηνότερος και απείρως πιο αποτελεσματικός...   

Είναι ακριβώς όπως και με τη σχέση τους με το αυτοκίνητο: Βαριά τζιπ για να πηγαίνουμε στο γραφείο μας στην Κηφισίας, που καίνε 14 λίτρα στα 100, αλλά «κάνουν εντύπωση» και «λένε» κάτι για την προσωπικότητά μας: Και όντως λένε: Ότι όπως όλα τα υπόλοιπα ματαιόδοξα πλάσματα, αποκτούν κάτι που τους είναι εντελώς περιττό, για να εντυπωσιάσουν ανθρώπους που τους είναι εντελώς αδιάφοροι...

Σκυλί και αυτοκίνητο στην Ελλάδα έχουν πέσει στην ίδια μαύρη μοίρα: Δεν θα ευτυχήσουν ποτέ να βρουν τη χρήση για την οποία τα προόρισε ο δημιουργός τους. Και θα κάνουν αενάως βόλτες γύρω από το ίδιο τετράγωνο, σαν πικάπ που κόλλησε η βελόνα του σ’ ένα ρεφρέν από ένα τραγούδι σαχλό που γράφτηκε για να ξεχαστεί, μόλις αντικατασταθεί από το επόμενο σουξέ. Μόνο να ελπίζω μπορώ, το επόμενο σουξέ να μην έχει τέσσερα πόδια, ουρά και ψυχή...

Δαίμων της Οικολογίας,

τ. 53, 10/05