Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών: Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων και Κτηρίων. Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Έργων Υποδομής. Θεματική Ενότητα: Σχεδιασμός – Περιβαλλοντικές Επιπτώσεις και μέθοδοι εκτίμησής τους. Τόμος Α. Σχεδιασμός Πόλεων και Περιβαλλοντικές Επιπτώσεις, Πάτρα 1999, ISBN 960-538-070-6.

Δίκτυα υποδομής και περιβαλλοντικός σχεδιασμός,

Κεφ. 4, Ενότητα 4.1, σελ. 307 – 332.

Βλαστός, Θ., Μπιρμπίλη, Τ.

4.1.2   Δίκτυο συλλογής και διαχείρισης αστικών στερεών  απορριμμάτων

Περιεχόμενα

α                      Αστικά στερεά απορρίμματα

β                      Τρόποι διαχείρισης απορριμμάτων - Βασικές αρχές

·          ΧΥΤΑ

·          Ανάκτηση ενέργειας από τα απορρίμματα

·          Πυρόλυση

·          Ανακύκλωση υλικών

- Μέθοδοι συλλογής ανακυκλώσιμων υλικών – Στάδια     

  ανακύκλωσης

            - Προώθηση και υποστήριξη προγραμμάτων ανακύκλωσης

            - Αγορά για ανακυκλώσιμα υλικά

            - Κομποστοποίηση      

γ                      Η διαχείριση των αστικών στερεών απορριμμάτων στην Ελλάδα

δ                      Η διαχείριση των απορριμμάτων στην Ευρωπαϊκή Ένωση

ε                       Σύγχρονα διαχειριστικά εργαλεία

στ                    Σύνοψη

Γενική σύνοψη ενότητας 4.1

Κατάλογος υποσημειώσεων

Βιβλιογραφία

Προτεινόμενη βιβλιογραφία - Οδηγός για περαιτέρω μελέτη

Περιοδικά (Journals)

Γλωσσάρι

Απαντήσεις στις δραστηριότητες

Πίνακες

Πίνακας 1         Περιβαλλοντικά οφέλη από την ανακύκλωση διαφόρων υλικών σε

                        σχέση με τη χρήση νέων πρώτων υλών

Πίνακας 2         Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα υγειονομικής ταφής

Πίνακας 3         Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα καύσης με ανάκτηση ενέργειας

Πίνακας 4         Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα κομποστοποίησης

Διαγράμματα

Διάγραμμα 1     Μέση σύσταση των αστικών απορριμμάτων στην Ελλάδα κατά το

                        1994

Διάγραμμα 2     Σύνθεση των αστικών στερεών απορριμμάτων σε διάφορες περιοχές

                        της Ελλάδας

Διάγραμμα 3     Στάδια ανακύκλωσης

Εικόνες

Εικόνα 1           Έργα κατασκευής του ΧΥΤΑ στο Gamblethorpe, UK, πηγή: Waste

Yorkshire, Waste management

Εικόνα 2           The new Tyseley Energy from Waste Facility, πηγή: Waste

                        management, November 1997

Εικόνα 3           Δεματοποιημένα ανακυκλώσιμα υλικά από τη Μονάδα Ανάκτησης

Υλικών της Ελληνικής Εταιρίας Ανάκτησης και Ανακύκλωσης (ΕΕΑΑ), παραχώρηση από ΕΕΑΑ

Εικόνα 4           Μονάδα κομποστοποίησης στην Καλαμάτα, λίγο πριν

από την αποπεράτωση του έργου, αεροφωτογραφία,

                        παραχώρηση από Κορωνίδα ΑΕ
Σκοπός

   Σκοπός είναι να αποκτήσουν οι σπουδαστές μια οπτική προσέγγισης του προβλήματος των απορριμμάτων που (α) είναι απαραίτητη για έναν ολοκληρωμένο σχεδιασμό διαχείρισής τους, (β) θα προωθήσει συμπεριφορές και μεθόδους φιλικές προς το περιβάλλον και (γ) θα συμβάλλει στην ανάπτυξη εναλλακτικών τρόπων περιβαλλοντικής διαχείρισης.

Προσδοκώμενα αποτελέσματα

   Μετά το πέρας της μελέτης αυτού του κεφαλαίου, θα μπορείτε να περιγράψετε τις βασικές αρχές για τη διαχείριση των απορριμμάτων, θα γνωρίζετε τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα των τρόπων διάθεσης των απορριμμάτων, θα μπορείτε να περιγράψετε τις παραμέτρους που απαιτούνται στο σχεδιασμό και την υλοποίηση ενός προγράμματος ανακύκλωσης.

Λέξεις - κλειδιά

Ελαχιστοποίηση, επαναχρησιμοποίηση, ανακύκλωση, ανάκτηση ενέργειας, ασφαλής εναπόθεση, πυρόλυση, ανακύκλωση, αγορά ανακυκλώσιμων υλικών, κομποστοποίηση.

Εισαγωγικές παρατηρήσεις

   Σ' αυτό το κεφάλαιο, θα αναφερθούμε στα αστικά απορρίμματα, δηλαδή στα σκουπίδια που ως καταναλωτές παράγουμε στα σπίτια και στις δουλειές μας και των οποίων η Τοπική Αυτοδιοίκηση έχει την ευθύνη συλλογής και διάθεσής τους. Θα γίνει αναφορά στη σύσταση των απορριμμάτων, στους τρόπους συλλογής, στις βασικές διαχειριστικές αρχές και στις κατευθύνσεις πολιτικής στην Ελλάδα και στην Ευρώπη.

α          Αστικά Στερεά Απορρίμματα

   Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα για τη διαχείριση των αστικών στερεών απορριμμάτων είναι η ανομοιογένειά τους και οι τοπικές και εποχιακές διακυμάνσεις στη σύνθεσή τους. Η σύσταση των απορριμμάτων εξαρτάται, και κατά συνέπεια μεταβάλλεται, από τις καταναλωτικές μας συνήθειες και τις συμπεριφορές μας. Στη χώρα μας παράγονται περίπου 3.500.000 τόνοι αστικών στερεών απορριμμάτων το χρόνο, δηλαδή ο καθένας μας πετάει ένα κιλό σκουπίδια την ημέρα.

   Η μέση σύσταση των απορριμμάτων κατά το έτος 1994 και η σύνθεσή τους στις διάφορες περιοχές της Ελλάδας παρουσιάζονται σχηματικά στα διαγράμματα 1 και 2 αντίστοιχα.

Διάγραμμα 1:  Μέση σύσταση των αστικών απορριμμάτων στην Ελλάδα κατά το 1994 (Πηγή: ΥΠΕΧΩΔΕ, 1996)

Εδώ τοποθετείται διάγραμμα 17cm x 7 cm (δες, file diagrams and photos, Διάγραμμα 1: Μέση σύσταση των αστικών απορριμμάτων στην Ελλάδα κατά το 1994, από το κεφ. 4.1.2)

Διάγραμμα 2: Σύνθεση των αστικών στερεών απορριμμάτων σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας (Πηγή: Αγαπητίδης Ι, Φραντζής Ι., 1993)

Εδώ τοποθετείται διάγραμμα 17cm x 11 cm (δες, file diagrams and photos, Διάγραμμα 2: Σύνθεση των αστικών στερεών απορριμμάτων σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας, από το κεφ. 4.1.2)

   Οι διακυμάνσεις που παρατηρούνται στη σύσταση των απορριμμάτων δεν είναι τυχαίες. Οφείλονται στη διαφορετική σύσταση του πληθυσμού από περιοχή σε περιοχή, στον διαφορετικό τρόπο ζωής και στις διαφορετικές δραστηριότητες που αναπτύσσονται σε κάθε περιοχή, πχ. τουρισμός. Σε κάθε περιοχή όμως η ποσότητα των οργανικών απορριμμάτων ξεπερνά κατά πολύ τις άλλες κατηγορίες.

β          Βασικές αρχές διαχείρισης απορριμμάτων

   Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υιοθέτησε το Μάιο του 1990 [SEC(89)934] στρατηγική για τη διαχείριση των απορριμμάτων και ιεράρχησε τις διαχειριστικές επιλογές με την παρακάτω σειρά:

1) ελαχιστοποίηση,

2) επαναχρησιμοποίηση,

3) ανακύκλωση,

4) ανάκτηση ενέργειας,

5) ασφαλής εναπόθεση.

   Κάθε διαχειριστική επιλογή είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τις υπόλοιπες και με αυτή τη σχέση πρέπει να εξετάζεται. Η προτεραιότητα είναι η μείωση της παραγόμενης ποσότητας των απορριμμάτων με περιορισμό των ποσοτήτων φυσικών πόρων που μετατρέπονται σε προϊόντα και τελικά απορρίπτονται. Πρόκειται για μια προοπτική που έρχεται σε αντίθεση με τις συνήθειες αλλά και το πολιτιστικό πρότυπο της σημερινής κοινωνίας. Το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα ελαχιστοποίησης αφορά στη συσκευασία, όπου αν η αρχή εφαρμοστεί τότε θα οδηγήσει σε σχεδιασμούς συσκευασίας με τη χρήση των ελάχιστων δυνατών υλικών και τελικά τη μείωση των απορριμμάτων.

   Οι καταναλωτές δεν έχουν κίνητρα μείωσης των παραγόμενων σκουπιδιών. Αντίθετα δεν ζημιώνονται να παράγουν περισσότερα απορρίμματα, καθώς οτιδήποτε εναποθέτουν συλλέγεται. Οι δημοτικοί φόροι δεν υπολογίζονται με βάση τις ποσότητες των απορριμμάτων που οι κάτοικοι παράγουν. Μια πολιτική που θα προωθεί την ελαχιστοποίηση θα πρέπει να στηρίζεται στην ενημέρωση, την εκπαίδευση ίσως και στην τιμολόγηση. Ελπίζεται ότι με την εκπαίδευση οι πολίτες θα αλλάξουν συμπεριφορές τους, θα γίνουν περισσότερο ευαίσθητοι και θα περιορίσουν τις ποσότητες αυτών που καταναλώνουν. Σε ορισμένες χώρες δίνονται κίνητρα για ελαχιστοποίηση με τον τρόπο χρέωσης της συλλογής. Στην Ελλάδα η εφαρμογή ενός τέτοιου μέτρου θα συναντούσε δυσκολίες που θα οφείλονταν σε κοινωνικούς και οργανωτικούς λόγους.

   Η επαναχρησιμοποίηση έχει σοβαρούς περιορισμούς ως επιλογή. Ακόμη και η παραδοσιακή επιστροφή των άδειων μπουκαλιών μπύρας μειώνεται σε έκταση ως πρακτική. Η επιδιόρθωση των καταναλωτικών προϊόντων τείνει και αυτή να γίνει ασύμφορη με την πτώση των τιμών των βιομηχανικών προϊόντων. 

   Η τρίτη κατά σειρά επιλογή είναι η ανακύκλωση, σημαντική για τρεις λόγους:

1) Η ανακύκλωση των απορριμμάτων για την ανάκτηση υλικών μειώνει την ανάγκη για πρώτες ύλες.

2) Η επανεπεξεργασία των υλικών μπορεί να αποφέρει σημαντικά ενεργειακά οφέλη σε σύγκριση με την παραγωγή της αντίστοιχης πρώτης ύλης.

3) Η ανακύκλωση μειώνει την ποσότητα των απορριμμάτων που χρειάζονται εναπόθεση και επομένως μειώνει τις επιπτώσεις της ταφής τους όπως φαίνεται στον Πίνακα 1.

Πίνακας 1: Περιβαλλοντικά οφέλη από την ανακύκλωση διαφόρων υλικών σε σχέση με τη χρήση νέων πρώτων υλών (Πηγή: Φραντζής Ι., 1991)

Εδώ τοποθετείται πίνακας 15cm x 4 cm (δες, file diagrams and photos, Πίνακας 1: Περιβαλλοντικά οφέλη από την ανακύκλωση διαφόρων υλικών σε σχέση με τη χρήση νέων πρώτων υλών )

   Δεδομένου ότι βρισκόμαστε ακόμη σε συνθήκες όπου η παραγωγή απορριμμάτων αυξάνεται, γίνεται επιτακτική η ανάγκη οι σχεδιαστές των προϊόντων να μεριμνούν για το τι θα συμβεί μετά το τέλος της χρήσης τους και να προσδίδουν σχεδιαστικά χαρακτηριστικά που θα διευκολύνουν την ανακύκλωση τους. Δηλαδή αν ένα προϊόν είναι φτιαγμένο με περισσότερα από ένα υλικά τότε θα πρέπει τα υλικά αυτά να είναι εύκολα αναγνωρίσιμα και διαχωρίσιμα. Στην περίπτωση αυτή προσδίδονται στο υπό κατασκευή προϊόν χαρακτηριστικά και ιδιότητες που δεν αφορούν μόνο στη χρήση του αλλά και στην τελική του διάθεση και επομένως η ανακύκλωση ως διαχειριστική επιλογή γίνεται ακόμη πιο αποτελεσματική.

   Οι μέθοδοι επεξεργασίας που προαναφέρθηκαν είναι συμπληρωματικές μεταξύ τους και συνήθως συνυπάρχουν σε ένα ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισης απορριμμάτων.  Το κρίσιμο σημείο στο σχεδιασμό ενός τέτοιου συστήματος είναι να βρίσκεται ο βέλτιστος, περιβαλλοντικά και οικονομικά, συνδυασμός μεθόδων για τις διάφορες κατηγορίες απορριμμάτων.

Το παρακάτω κείμενο να μπει σε πλαίσιο με σκίαση

Αρχή πλαισίου

Δραστηριότητα 5 / Ενότ. 4.1.2: Τα ανταποδοτικά τέλη που οι κάτοικοι πληρώνουν στους Δήμους για τη συλλογή των απορριμμάτων που παράγουν υπολογίζονται με βάση το εμβαδόν της κατοικίας. Σκεφθείτε εναλλακτικούς τρόπους υπολογισμού των δημοτικών φόρων έτσι ώστε να υπάρχει κίνητρο για την ελαχιστοποίησή τους. Αναφέρατε τις δυσκολίες κάθε τρόπου (150-180 λέξεις)

Τέλος πλαισίου

·           ΧΥΤΑ (Χώρος Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων)

Εδώ τοποθετείται εικόνα 8 cm x 5 cm (δες, file diagrams and photos, Εικόνα 1: Κατασκευή ΧΥΤΑ, Gamblethorpe, UK, Πηγή Waste Yorkshire, Waste Management)

   Υγειονομική Ταφή στους χώρους υγειονομικής ταφής αποβλήτων (ΧΥΤΑ) είναι η μέθοδος της ελεγχόμενης και οργανωμένης απόθεσης των αποβλήτων στο έδαφος.  Οι ΧΥΤΑ δεν θα πρέπει να συγχέονται με τις χωματερές όπου δεν υπάρχει κατάλληλη υποδομή και η απόρριψη των αποβλήτων είναι συχνά ανεξέλεγκτη.

   Η ευκολία εκμετάλλευσης του ΧΥΤΑ, ιδιαίτερα όταν αυτός είναι επαρκής, καθιστά την ταφή των απορριμμάτων μια φτηνή και αρκετά διαδεδομένη λύση στο πρόβλημα διαχείρισής τους. Η νέα νομοθεσία και οι Κανονισμοί της ΕΕ θέτουν ολοένα και περισσότερο αυστηρές προδιαγραφές για τη λειτουργία των χώρων ταφής των απορριμμάτων και τη βελτίωση των περιβαλλοντικών τους επιδόσεων. Αυτό το γεγονός συνεπάγεται αύξηση του κόστους ταφής των απορριμμάτων. Η νομοθεσία θέτει πρωταρχικά πέντε σημεία κλειδιά για τη λειτουργία ενός χώρου υγειονομικής ταφής:

1) Την ανάγκη εγκατάστασης ενός μόνιμου και μη διαπερατού υλικού ως επένδυση της λεκάνης έτσι ώστε τα απορρίμματα ή τα στραγγίσματά τους να μη διαφεύγουν στο γύρω περιβάλλον. Ειδικότερα, υγρά στραγγίσματα¹ που μπορεί να είναι τοξικά, πρέπει να συλλέγονται και να επεξεργάζονται.

2) Την ανάγκη ελέγχου του βιοαερίου² που εκλύεται ως αποτέλεσμα της αναεροβικής αποσύνθεσης των οργανικών υλικών.

3) Την ανάγκη αποκατάστασης του χώρου της υγειονομικής ταφής μετά το τέλος ζωής του.

4) Την ανάγκη συνεχούς ελέγχου για τον εντοπισμό στερεών, υγρών και αερίων εκπομπών στο γύρω περιβάλλον.

   Ο σχεδιασμός, η τεχνολογία και οι τεχνικές διαχείρισης των ΧΥΤΑ έχουν βελτιωθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια και συνεχίζουν να βελτιώνονται. Για την επιλογή του χώρου πρέπει να εξετάζονται τα υδρογεωλογικά στοιχεία της περιοχής, ώστε να μη δημιουργείται κίνδυνος ρύπανσης του υδροφόρου ορίζοντα. Κατά την υγειονομική ταφή τα απορρίμματα διαστρώνονται, συμπιέζονται, και στο τέλος της ημέρας σκεπάζονται με αδρανές υλικό χώμα, μπάζα, κομπόστ κλπ (βλ. σελ. 18).  Έτσι μειώνεται στο ελάχιστο ο κίνδυνος διασποράς των απορριμμάτων. Τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της υγειονομικής ταφής συνοπτικά παρουσιάζονται στον Πίνακα 2.

Πίνακας 2: Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα υγειονομικής ταφής

Εδώ τοποθετείται πίνακας 15cm x 17 cm (δες, file diagrams and photos, Πίνακας 2: Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα υγειονομικής ταφής)

   Σε ευρωπαϊκό επίπεδο η τάση είναι να ελαχιστοποιηθεί η εφαρμογή των ΧΥΤΑ ως μέθοδος διαχείρισης μέσω διάθεσης. Για τον λόγο αυτό εκτός των προαναφερθεισών αυστηρών απαιτήσεων που αυξάνουν το κόστος, σε πολλές χώρες επιβάλλεται φόρος για τους ΧΥΤΑ, με στόχο να τους καταστήσουν οικονομικά το ίδιο ακριβούς με άλλες μεθόδους διαχείρισης που είναι προτιμώμενες.

·           Ανάκτηση ενέργειας από τα απορρίμματα

Εδώ τοποθετείται εικόνα 8 cm x 5 cm (δες, file diagrams and photos, Εικόνα 2: Tyseley Energy from Waste Facility, (Πηγή Waste Management, Nov 1997)

  Μια μέθοδος επεξεργασίας / διάθεσης απορριμμάτων είναι η καύση σε ειδικές κλειστές εγκαταστάσεις όπου τα απορρίμματα μετατρέπονται στα αρχικά τους συστατικά, νερό, διοξείδιο του άνθρακα και άνθρακα. Καθώς όμως όλα τα υλικά δεν καίγονται όπως το μέταλλο και το γυαλί, μετά την καύση απομένει υπόλειμμα το οποίο στέλνεται σε ΧΥΤΑ. Η καύση αποτελεί μέθοδο ελαχιστοποίησης των απορριμμάτων για εναπόθεση και όχι μέθοδο τελικής εναπόθεσής τους. Η καύση επιτυγχάνει μείωση του όγκου των απορριμμάτων κατά 90% περίπου και του βάρους τους κατά 70%. Κατά την καύση παράγεται ενέργεια με τη μορφή θερμότητας η οποία μπορεί να αξιοποιείται. 

   Η καύση αποτέλεσε αρκετά διαδεδομένη μέθοδο διαχείρισης των απορριμμάτων στη δεκαετία του 1960 και του 1970, αλλά ανησυχίες για τα εκλυόμενα αέρια από τις εγκαταστάσεις της περιόρισαν την εξάπλωσή της. Η κοινοτική νομοθεσία προωθεί την καύση των απορριμμάτων με ανάκτηση ενέργειας αλλά έχει εισάγει μια σειρά αυστηρών περιβαλλοντικών απαιτήσεων για τις εγκαταστάσεις καύσης, ιδιαίτερα ως προς την επεξεργασία των απαγόμενων αερίων (89/369/EEC και 89/429/EEC), γεγονός που αυξάνει το κόστος της μεθόδου. Τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της καύσης συνοπτικά παρουσιάζονται στον Πίνακα 3.

Πίνακας 3: Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα καύσης με ανάκτηση ενέργειας

Εδώ τοποθετείται πίνακας 15cm x 18 cm (δες, file diagrams and photos, Πίνακας 3: Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα καύσης με ανάκτηση)

   Η Ευρωπαϊκή Ένωση τη θεωρεί καλύτερη μέθοδο από την υγειονομική ταφή.

·           Πυρόλυση

   H πιο συνηθισμένη μέθοδος θερμικής επεξεργασίας των απορριμμάτων είναι η καύση (παρ. 2.2). Με στόχο τη βελτίωση της θερμικής επεξεργασίας, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά στις περιβαλλοντικές της επιδόσεις, οι ερευνητές οδηγήθηκαν στη θερμική διάσπαση των οργανικών χωρίς ή με ελάχιστη παρουσία οξυγόνου. Η θερμική αυτή επεξεργασία ονομάζεται πυρόλυση.

   Στην πυρόλυση των απορριμμάτων κύριο λόγο έχουν τα οργανικά υλικά. Η πυρόλυση επηρεάζεται σημαντικά από την υγρασία. Κατά την πυρόλυση των απορριμμάτων παράγονται κωκ, καύσιμη ύλη, αέριο και νερό. Το αέριο δεν περιέχει σωματίδια και οργανικά οξέα και μπορεί να χρησιμοποιείται ως καύσιμη ύλη.

   Τα απορρίμματα όταν εισέλθουν στον αντιδραστήρα θερμαίνονται και ξηραίνονται στους 100^οC, οπότε και απομακρύνεται το νερό με τη μορφή ατμού. Καθώς η θερμοκρασία αυξάνεται αρχίζει η πυρόλυση. Οι υδρογονάνθρακες ελευθερώνονται και το στερεό υπόλειμμα που απομένει είναι το κωκ. Τα εκλυόμενα αέρια διασπώνται σε χαμηλομοριακούς υδρογονάνθρακες. Ως αντιδραστήρες για την πυρόλυση των απορριμμάτων ή RDF (Refuse Derived Fuel) χρησιμοποιούνται οι λέβητες τήξης, οι κλασσικοί κλίβανοι, οι περιστροφικοί ή μη κλίβανοι και οι αντιδραστήρες ρευστοποιημένης κλίνης (Σκορδίλης Α., 1997).

   Τα πλεονεκτήματα της πυρόλυσης έναντι της καύσης ως προς το περιβάλλον είναι ο μικρός όγκος των εκλυόμενων αερίων και η μειωμένη συγκέντρωση επιβλαβών ουσιών στα υπολείμματα.

·           Ανακύκλωση Υλικών

   Ως προς την ανακύκλωση, τα οικιακά απορρίμματα χωρίζονται σε δυο κατηγορίες:

1) ξηρά ανακυκλώσιμα - χαρτί, πλαστικό, μέταλλο, γυαλί και ύφασμα,

2) οργανικά υλικά - υπολείμματα τροφών και κηπευτικά υλικά.

   Και οι δυο κατηγορίες υλικών μπορούν να ανακυκλωθούν με διαφορετικές μεθόδους συλλογής και επεξεργασίας. Τα ξηρά ανακυκλώσιμα υλικά μπορούν είτε να διαχωρίζονται στην πηγή, δηλαδή από τον πολίτη, σε υλικά μεμονωμένα για συλλογή και επεξεργασία, είτε μπορούν να συλλέγονται όλα μαζί και να διαχωρίζονται στη συνέχεια με χειρονακτική, ημιαυτόματη ή αυτόματη μέθοδο σε ειδικές εγκαταστάσεις, στις Μονάδες Ανάκτησης Υλικών (ΜΑΥ). Αυτός ο διαχωρισμός συνοδεύεται από την επεξεργασία των υλικών. Τα οργανικά υλικά μετά τη συλλογή τους, μπορούν να υποστούν:

1) Κομποστοποίηση: είναι μια απλή διαδικασία όπου τα υλικά υπόκεινται σε μια ελεγχόμενη, φυσική αποσύνθεση για να παραχθεί ένα ξηρό, άοσμο οργανικό υλικό κατάλληλο για γεωργικές χρήσεις. Η κομποστοποίηση στην απλούστερή της μορφή γίνεται στον ανοιχτό αέρα ή διαφορετικά σε ένα κλειστό περιβάλλον όπου υπάρχει ατμοσφαιρικός έλεγχος καθώς και έλεγχος οσμής (βλ. παρ. 2.2.3.4).

2) Αναεροβική ζύμωση: πρόκειται για μια τεχνική όπου τα υλικά υπόκεινται σε μια φυσική διαδικασία αποσύνθεσης σε συνθήκες απουσίας οξυγόνου. Με αυτή τη διαδικασία παράγεται μεθάνιο το οποίο χρησιμοποιείται ως καύσιμη ύλη. Το εναπομένον υλικό κομποστοποιείται μέχρι να σταθεροποιηθεί.

Το παρακάτω κείμενο να μπει σε πλαίσιο

Αρχή πλαισίου

Τα υλικά για τα οποία η ανακύκλωση είναι εφικτή, είναι:

·       Χαρτί - εφημερίδες, χαρτί γραφείου, χαρτόνι, κλπ.

·       Γυαλί - φιάλες και βαζάκια (άχρωμο, πράσινο, καφέ).

·       Σιδηρούχα μέταλλα - κουτιά από κονσέρβες, παλαιά ηλεκτρικά ψυγεία και κουζίνες, αυτοκίνητα κλπ.

·       Αλουμίνιο - συσκευασία αναψυκτικών, μπύρας αλλά και κουφώματα, έπιπλα κήπου, εξαρτήματα αυτοκινήτων, κλπ.

·       Πλαστικό - φιάλες αναψυκτικών και απορρυπαντικών, διάφορα δοχεία, και σακούλες.

·       Οργανικά υλικά - υπολείμματα τροφών, φύλλα, κλαδιά κλπ, που μετά από κατάλληλη επεξεργασία μπορούν να μετατραπούν σε πλούσιο φυτόχωμα, το κομπόστ.

Τέλος πλαισίου

-           Μέθοδοι συλλογής ανακυκλώσιμων υλικών – Στάδια ανακύκλωσης

Εδώ τοποθετείται εικόνα 5 cm x 8 cm (δες, file diagrams and photos, Εικόνα 3: Δεματοποιημένα ανακυκλώσιμα υλικά, Παραχώρηση από Ελληνική Εταιρία Ανάκτησης και Ανακύκλωσης -ΕΕΑΑ)

   Η συλλογή, η επεξεργασία υλικών (processing) και η επανεπεξεργασία τους (reprocessing) είναι αλληλεξαρτώμενες δράσεις. Με τον όρο επανεπεξεργασία εννοούμε τη βιομηχανική επεξεργασία των ανακυκλώσιμων υλικών κατά την οποία η σύσταση του υλικού αλλάζει για να παραχθεί το ανακυκλωμένο υλικό. Επεξεργασία είναι η διαδικασία που ακολουθεί τη συλλογή μέχρι το στάδιο εκείνο κατά το οποίο τα ανακυκλώσιμα υλικά φτάνουν στη βιομηχανική επεξεργασία. Ο τρόπος συλλογής των ανακυκλώσιμων υλικών επηρεάζει άμεσα τον τρόπο διαχωρισμού τους. Ο σχεδιασμός οποιουδήποτε προγράμματος ανακύκλωσης θα πρέπει να περιλαμβάνει και τις τρεις αυτές δράσεις - συλλογή, επεξεργασία, επανεπεξεργασία - και μάλιστα με αντίστροφη σειρά. Οι απαιτήσεις των αγορών για τα ανακυκλώσιμα προϊόντα (πχ τύποι υλικών, αποδεκτό ποσοστό προσμίξεων, μέθοδοι παράδοσης των υλικών κλπ) θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη στο σχεδιασμό των προϊόντων. Οι μέθοδοι επεξεργασίας των υλικών επίσης θα πρέπει να σχεδιάζονται με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι συμβατές με τις μεθόδους παραγωγής που ικανοποιούν τις προδιαγραφές των αγορών. Το ίδιο θα πρέπει να συμβαίνει και με τη συμβατότητα των μεθόδων συλλογής με τις μεθόδους επεξεργασίας των υλικών.

   Η αλληλεξάρτηση των τριών σταδίων της ανακύκλωσης φαίνεται στο παρακάτω διάγραμμα.

Διάγραμμα 3: Στάδια ανακύκλωσης  (Πηγή: Waite Richard, 1995)

Εδώ τοποθετείται διάγραμμα 15cm x 14 cm (δες, file diagrams and photos, Διάγραμμα 3: Στάδια ανακύκλωσης)

   Υπάρχουν πολλοί τύποι προγραμμάτων ανακύκλωσης που διαφέρουν ως προς τη σύλληψη, το σχεδιασμό, το κόστος και τους στόχους. Γενικά μπορούμε να διακρίνουμε τους ακόλουθους τύπους προγραμμάτων ανακύκλωσης:

·       Συλλογή “πόρτα-πόρτα”:  Αυτή είναι η πιο “βολική” μέθοδος για τον πολίτη, αλλά συνήθως και η πιο ακριβή.  Τα ανακυκλώσιμα υλικά που έχουν διαχωριστεί στο σπίτι συγκεντρώνονται χωριστά (σε κάδους, σακούλες, κιβώτια κλπ) από τα υπόλοιπα σκουπίδια και αφήνονται έξω από την πόρτα όπου συλλέγονται από το Δήμο με ειδικά οχήματα.

·       Συλλογή σε ειδικούς κάδους σε διάφορα κεντρικά σημεία του Δήμου (π.χ. πλατείες, super-market, σχολεία): Ο πολίτης μεταφέρει εκεί τα υλικά για ανακύκλωση, απ’ όπου συλλέγονται σε τακτά διαστήματα με ειδικά οχήματα.  Το κόστος ενός τέτοιου προγράμματος είναι συνήθως χαμηλότερο, η καθαρότητα των υλικών καλή, αλλά το ποσοστό ανάκτησης μικρότερο.

·       Συλλογή σε ειδικούς χώρους (κέντρα συλλογής):  Πρόκειται συνήθως για εγκαταστάσεις ελαφρού τύπου σε σημεία του Δήμου με άνεση χώρου, όπου το κοινό με δική του πρωτοβουλία μεταφέρει υλικά και αντικείμενα για ανακύκλωση.  Τα κέντρα συλλογής χρησιμοποιούνται συνήθως ως βοηθητικά - συμπληρωματικά μέσα σε ένα ευρύτερο πρόγραμμα ανακύκλωσης.

·       Συλλογή από εταιρείες διαχείρισης απορριμμάτων ή παραγωγής προϊόντων από ανακυκλωμένα υλικά που αγοράζουν απ’ ευθείας ανακυκλώσιμα υλικά από γραφεία, καταστήματα και βιοτεχνίες.

   Κάθε τρόπος συλλογής έχει τα δικά του ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που τον καθιστούν κατάλληλο για κάποιες εφαρμογές και ακατάλληλο για κάποιες άλλες. Η επιλογή του τρόπου συλλογής σχετίζεται και με τους στόχους που θέτει ένα πρόγραμμα ανακύκλωσης. Αν στόχος είναι να επιτευχθεί ανακύκλωση με ελάχιστο κόστος, τότε η καλύτερη μέθοδος είναι η συλλογή σε κεντρικούς κάδους ή σε κέντρα συλλογής. Αν στόχος είναι να μεγιστοποιηθεί το ποσοστό των ανακυκλώσιμων υλικών, τότε το σύστημα πόρτα-πόρτα είναι το καταλληλότερο. 

Το παρακάτω κείμενο να μπει σε πλαίσιο με σκίαση

Αρχή πλαισίου

Τέλος πλαισίου

-           Προώθηση και υποστήριξη προγραμμάτων ανακύκλωσης

   Η επιτυχία ενός προγράμματος ανακύκλωσης εξαρτάται από τέσσερις παράγοντες:

·       τη συμμετοχή του κατοίκου στο πρόγραμμα,

·       την παροχή καθαρών, απλών οδηγιών και επαρκών υποστηρικτικών συμβουλών,

·       τη συχνή και περιοδική παρακολούθηση και αποτίμηση της προόδου του προγράμματος,

·       τη χαμηλή πρόσμιξη των ανακυκλώσιμων υλικών με τα μη ανακυκλώσιμα.

   Οι κάτοικοι θα πρέπει να ενημερώνονται για τη λειτουργία του συστήματος συλλογής και να ενθαρρύνονται να το χρησιμοποιούν. Η αποτελεσματική χρήση των μέσων επικοινωνίας είναι σημαντική για τη διατήρηση ενός επιτυχημένου συστήματος συλλογής.

Το παρακάτω κείμενο να μπει σε πλαίσιο με σκίαση

Αρχή πλαισίου

Τέλος πλαισίου

-           Αγορά για ανακυκλώσιμα υλικά

   Όταν αναφερόμαστε στις αγορές για τα ανακυκλώσιμα υλικά, πρέπει να είμαστε σαφείς για το τι εννοούμε: Υπάρχουν δύο ειδών αλληλοεξαρτώμενες αγορές:

1) αγορές για ανακυκλώσιμα υλικά,

2) αγορές για ανακυκλωμένα υλικά.

   Οι αγορές για τα ανακυκλώσιμα υλικά είναι οι βιομηχανίες που τα αγοράζουν ως πρώτες ύλες. Η κάθε βιομηχανία ενδιαφέρεται για υλικά με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Τα ανακυκλωμένα υλικά χωρίζονται σε δύο κατηγορίες:

·       το ανακυκλώσιμο υλικό μετατρέπεται σε κάτι που μοιάζει με το αρχικό προϊόν (πχ παλιά γυάλινα μπουκάλια γίνονται νέα γυάλινα μπουκάλια),

·       το ανακυκλώσιμο υλικό μετατρέπεται σε προϊόν που διαφέρει απ’ αυτό για το οποίο είχε αρχικά σχεδιαστεί (πχ πεταμένα παλιά ρούχα που χρησιμοποιούνται για το γέμισμα στρωμάτων).

   Σε σχέση με το μέγεθος της ζήτησης, οι υπάρχουσες αγορές για τα ανακυκλώσιμα υλικά χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες:

1) μεγάλης ζήτησης: μεταλλικά κουτιά, γυαλί και υφάσματα,

2) περιορισμένης ζήτησης: χαρτί και πράσινο γυαλί,

3) εν δυνάμει ζήτησης: πλαστικά και κομπόστ.

   Η εμφανής έλλειψη αγορών δεν είναι η βασική αιτία για το χαμηλό ποσοστό της ανακύκλωσης. Το μεγαλύτερο εμπόδιο στην ανακύκλωση είναι η εκτεταμένη διαθεσιμότητα χώρων για φτηνή ταφή των απορριμμάτων. Αγορές για ανακυκλώσιμα υλικά μπορούν να βρεθούν σήμερα, αλλά αυτό θα γίνεται ολοένα και δυσκολότερο καθώς οι συλλεγόμενοι όγκοι υλικών θα αυξάνονται. Σήμερα με τις τιμές αγοράς δεν καλύπτεται το κόστος συλλογής. Μόνο αν διαχωριστεί η χρηματοδότηση της συλλογής των ανακυκλώσιμων υλικών από την επανεπεξεργασία, μπορεί να υπάρξει μια σημαντική αύξηση της ζήτησης των υλικών αυτών.

   Οι αγορές θα πρέπει να δέχονται και να επεξεργάζονται τα υλικά, δεν μπορεί όμως να χρηματοδοτούν το κόστος της ανακύκλωσης. Αυτό θα πρέπει να αναληφθεί από τη διοίκηση. Εάν τα ανακυκλώσιμα υλικά διετίθεντο στις αγορές σε μικρό ή μηδενικό κόστος, τότε το ποσοστό της ανακύκλωσης θα αυξανόταν σημαντικά. Τα οικονομικά της ανακύκλωσης και η λειτουργία της αγοράς είναι δυο διαφορετικές έννοιες.

   Η εν δυνάμει σταθερή  ζήτηση θα έπρεπε να ικανοποιείται από μια σταθερή σε όγκο, ποιότητα και συχνότητα παροχής των υλικών στις αγορές. Μια πολιτική που θα ενίσχυε την ανακύκλωση (push) θα έπρεπε να συνοδεύεται και από μια πολιτική που θα δημιουργούσε μια αυξανόμενη ζήτηση προϊόντων που προέρχονται από ανακύκλωση (pull).

Το παρακάτω κείμενο να μπει σε πλαίσιο με σκίαση

Αρχή πλαισίου

Τέλος πλαισίου

-           Κομποστοποίηση

Εδώ τοποθετείται εικόνα 7cm x 5 cm (δες, file diagrams and photos, Εικόνα 4: Μονάδα κομποστοποίησης στην Καλαμάτα, παραχώρηση από Κορωνίδα ΑΕ)

   Η κομποστοποίηση (composting - συχνά αναφέρεται και ως λιπασματοποίηση, αλλά ο όρος δεν είναι ακριβής αφού το παραγόμενο υλικό δεν είναι λίπασμα) μιμείται με ελεγχόμενο και ταχύτερο τρόπο τις διεργασίες αποδόμησης των οργανικών που ούτως ή άλλως συμβαίνουν αυτόματα στη φύση. Κομποστοποίηση είναι η αερόβια αποσύνθεση των οργανικών υλικών με τη βοήθεια μικροοργανισμών που χρησιμοποιούν τα οργανικά υλικά για τροφή και πολλαπλασιάζονται γρήγορα και η μετατροπή τους σε ένα πλούσιο σε χουμικά φυτόχωμα, το οποίο είναι πολύτιμο για τα φυτά και τον κήπο. Η διαδικασία παράγει πολλή θερμότητα και αν ο σωρός είναι αρκετά μεγάλος αναπτύσσονται υψηλές θερμοκρασίες (πάνω από 70 ^οC).         Αν και ο όρος κομποστοποίηση δεν είναι ιδιαίτερα γνωστός στη χώρα μας, η ίδια η διαδικασία εφαρμόζεται από την αρχαιότητα, ειδικά για τα οργανικά απόβλητα ζωικής προέλευσης, τη γνωστή μας κοπριά. Τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της κομποστοποίησης συνοπτικά παρουσιάζονται στον Πίνακα 4.

Πίνακας 4: Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα κομποστοποίησης

Εδώ τοποθετείται πίνακας 15cm x 8 cm (δες, file diagrams and photos, Πίνακας 4: Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα κομποστοποίησης)

γ          Η διαχείριση των αστικών στερεών απορριμμάτων στην Ελλάδα

   Ο τρόπος διάθεσης των απορριμμάτων στη χώρα μας σήμερα, προκαλεί σοβαρές επιπτώσεις στο περιβάλλον ενώ αποτελεί και κίνδυνο για τη δημόσια υγεία. Σε χιλιάδες χωριά και πόλεις γίνεται ανεξέλεγκτη απόρριψη σκουπιδιών σε ανοικτούς χώρους, χαράδρες και ρέματα, με βασικό, αν όχι μοναδικό, κριτήριο επιλογής του χώρου την απόκρυψή του από την κατοικημένη περιοχή. Η βόσκηση ζώων σε σκουπιδότοπους είναι δυστυχώς πολύ συνηθισμένη. Υπολογίζεται ότι υπάρχουν πάνω από 3000 χώροι ανεξέλεγκτης απόρριψης σκουπιδιών (χωματερές), σχεδόν ένας για κάθε χωριό. Οι συνέπειες αυτής της κατάστασης είναι η αυτανάφλεξη των σκουπιδιών και η πρόκληση πυρκαγιών (συχνά μέσα ή κοντά σε δασικές εκτάσεις), η ατμοσφαιρική ρύπανση, η μόλυνση του υδροφόρου ορίζοντα, η αισθητική υποβάθμιση του τοπίου, οι έντονες οσμές και ο αυξημένος κίνδυνος μετάδοσης ασθενειών.

   Η υποδομή στην Ελλάδα για τη διαχείριση των απορριμμάτων είναι ανεπαρκής αλλά τα τελευταία χρόνια έγιναν τα πρώτα βήματα προς μια προγραμματισμένη αντιμετώπιση του προβλήματος. Σημαντικές επενδύσεις για την κατασκευή ΧΥΤΑ στην Ελλάδα έχουν γίνει από το ΥΠΕΧΩΔΕ.

   Σε ό,τι αφορά στην ανακύκλωση, στην Αττική εφαρμόζονται τα παρακάτω προγράμματα:

·       Πρόγραμμα ανακύκλωσης χαρτιού από τον Ενιαίο Σύνδεσμο Δήμων και Κοινοτήτων Νομού Αττικής (ΕΣΔΚΝΑ): Το πρόγραμμα καλύπτει 53 Δήμους στο νομό Αττικής και διαρκώς επεκτείνεται. Έχει στόχο να καλύψει σύντομα όλους τους ΟΤΑ της Αττικής και να περιλάβει και άλλα υλικά όπως γυαλί, πλαστικά και μπαταρίες, χωρίς ωστόσο να έχει προσδιοριστεί ακόμα πότε θα γίνει αυτή  η επέκταση. Ο ΕΣΔΚΝΑ από τα διάφορα συστήματα διαλογής στην πηγή χρησιμοποιεί το σύστημα με τους “κεντρικούς κάδους”.

·       Πρόγραμμα της Ελληνικής Εταιρείας Ανάκτησης και Ανακύκλωσης (ΕΕΑΑ): Το πρόγραμμα ανακύκλωσης στοχεύει στην ανακύκλωση υλικών συσκευασίας και χαρτιού και γεωγραφικά καλύπτει τις περιοχές Βριλήσσια, Μαρούσι, Μελίσσια, Πεύκη και Φιλοθέη. Το πρόγραμμα έχει σχεδιαστεί έτσι ώστε να υπάρχει ένας κάδος ανακύκλωσης (μπλε κάδος) χωρητικότητας 660 λίτρων σε απόσταση μικρότερη των 50 μέτρων από την πόρτα κάθε νοικοκυριού. Οι συμμετέχοντες στο πρόγραμμα αποθηκεύουν προσωρινά τα ανακυκλώσιμα υλικά σε ειδική τσάντα που τους έχει μοιραστεί και στη συνέχεια αδειάζουν το περιεχόμενό της στους μπλε κάδους. 

·       Προγράμματα Δήμων: Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο Δήμος Ν. Ψυχικού που έχει ξεκινήσει πρόγραμμα ανακύκλωσης από το 1989 και εφαρμόζει ένα μεικτό σύστημα συλλογής υλικών με συλλογή σε κεντρικά σημεία και με συλλογή “από πόρτα σε πόρτα”. Ο Δήμος Αθηναίων σε συνεργασία με το ΥΠΕΧΩΔΕ ξεκινούν με τη βοήθεια της Ευρωπαϊκής Επιτροπής πιλοτικό πρόγραμμα χωριστής συλλογής επικίνδυνων οικιακών απορριμμάτων.

   Στην υπόλοιπη Ελλάδα προγράμματα ανακύκλωσης εφαρμόζονται στους Δήμους Κοζάνης, Ζακύνθου, Ρόδου και στο Σύνδεσμο ΟΤΑ Μείζονος Θεσσαλονίκης.

   Στην Ελλάδα η διαλογή στην πηγή δεν έχει αναπτυχθεί, έτσι αναγκαστικά οι λύσεις που επιλέχτηκαν για τις κεντρικές μονάδες επεξεργασίας απορριμμάτων περιλαμβάνουν την κατασκευή εργοστασίου μηχανικής διαλογής των ανακυκλώσιμων υλικών και κομποστοποίηση του υπόλοιπου. Μία τέτοια μονάδα λειτουργεί από το καλοκαίρι του 1997 στην Καλαμάτα, και εξυπηρετεί περίπου 45.000 κατοίκους.  Το εργοστάσιο μπορεί να επεξεργαστεί 80 τόνους απορριμμάτων την ημέρα, και αρκεί για να καλύψει και τις μελλοντικές ανάγκες της πόλης.

   Μια παρόμοια αλλά πολύ μεγαλύτερη μονάδα έχει αρχίσει να κατασκευάζεται στην Αθήνα, στα Α. Λιόσια, και αναμένεται να ολοκληρωθεί το 1999. Το εργοστάσιο μηχανικής διαλογής θα μπορεί να επεξεργαστεί 1200 τόνους απορριμμάτων την ημέρα.  Από αυτά περίπου τα μισά είναι οργανικά και θα τροφοδοτούν τη μονάδα κομποστοποίησης.  Η μονάδα κομποστοποίησης θα δέχεται καθημερινά ακόμη 150 τόνους ιλύος (λάσπης) από το βιολογικό καθαρισμό της Ψυτάλλειας και 50 τόνους φυτικά απορρίμματα από πάρκα.

4          Η διαχείριση των απορριμμάτων στην Ευρωπαϊκή Ένωση

   Εδώ και είκοσι χρόνια η Ευρωπαϊκή Ένωση προσπαθεί να μειώσει την παραγωγή των απορριμμάτων και να βελτιώσει τις μεθόδους διαχείρισης.  Ωστόσο το πρόβλημα είναι πολύπλοκο και η αντιμετώπισή του δύσκολη.  Έτσι παρά τα ενθαρρυντικά αποτελέσματα στον τομέα της ανακύκλωσης κάποιων υλικών όπως το χαρτί και το γυαλί, η παραγωγή των απορριμμάτων εξακολουθεί να αυξάνει.  Μέχρι το 2000 η ποσότητα των απορριμμάτων που παράγονται στην Ευρώπη προβλέπεται να αυξηθεί κατά 30% σε σχέση με το 1985, παρά το στόχο του 5^ου Προγράμματος για το Περιβάλλον να σταθεροποιηθεί η παραγωγή των απορριμμάτων στα επίπεδα του 1985.  Δυστυχώς έχουμε να διανύσουμε πολύ δρόμο ακόμη μέχρι να πετύχουμε αυτό το στόχο.

Το παρακάτω κείμενο να μπει σε πλαίσιο

Αρχή πλαισίου

Η Ευρωπαϊκή στρατηγική για τη διαχείριση των απορριμμάτων καθορίζεται από τέσσερις βασικές αρχές:

·       την αρχή της πρόληψης (prevention) σύμφωνα με την οποία η παραγωγή των απορριμμάτων θα πρέπει να ελαχιστοποιείται,

·       την αρχή “ο ρυπαίνων πληρώνει” (polluter pays principle) σύμφωνα με την οποία αυτός που παράγει απορρίμματα αναλαμβάνει το κόστος για την ορθή διαχείριση τους,

·       την αρχή της προφύλαξης (precautionary) σύμφωνα με την οποία λαμβάνονται μέτρα προληπτικά για να αποφευχθούν προβλήματα,

·       την αρχή της εγγύτητας (proximity) σύμφωνα με την οποία η αντιμετώπιση των απορριμμάτων πρέπει να γίνεται στην πηγή.

Για την υλοποίηση της στρατηγικής για τα απορρίμματα το Πέμπτο Πρόγραμμα Δράσης για το Περιβάλλον (1993-2000) θέτει μία σειρά συγκεκριμένων στόχων:

·       τη θέσπιση για κάθε κράτος μέλος της ΕΕ ενός Εθνικού Στρατηγικού Σχεδίου για τη διαχείριση των απορριμμάτων,

·       τη μείωση των εκπομπών διοξίνης³ κατά 90% από το 1985 έως το 2000,

·       τη σταθεροποίηση της παραγωγής απορριμμάτων στα επίπεδα του 1985, μέχρι το έτος 2000,

·       την ανακύκλωση και επαναχρησιμοποίηση χαρτιού, γυαλιού και πλαστικών σε ποσοστό τουλάχιστον 50% μέχρι το έτος 2000.

Τέλος πλαισίου

   Οι υφιστάμενες νομοθετικές ρυθμίσεις της ΕΕ για τη διαχείριση των απορριμμάτων έχουν ως στόχο την αποφυγή της παραγωγής απορριμμάτων, τη διάδοση της επαναχρησιμοποίησης και της ανακύκλωσης και την εξασφάλιση μεθόδων τελικής διάθεσης που δεν διακυβεύουν την ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον (Οδηγία πλαίσιο για τη διάθεση των απορριμμάτων (91/156/EEC)).

  Οι κύριες κατευθύνσεις είναι:

·       η μείωση του όγκου των απορριμμάτων από συσκευασίες με τη θέσπιση συστημάτων πιστοποίησης, ανάκτησης και ανακύκλωσης,

·       η ανάπτυξη εκπαιδευτικών προγραμμάτων για την ενημέρωση και την ευαισθητοποίηση των καταναλωτών,

·       η απονομή της Οικολογικής Ετικέτας (92/880/EEC) σε προϊόντα που έχουν τις λιγότερες δυνατές επιπτώσεις στο περιβάλλον σε όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής τους,

·       η θέσπιση μέτρων για την πώληση, την ανακύκλωση και την επαναχρησιμοποίηση των συσκευασιών (85/339/EEC),

·       η επαναχρησιμοποίηση παλαιού χαρτιού και η χρήση ανακυκλωμένου (81/972/EEC) και,

·       η εναρμόνιση των τεχνικών προδιαγραφών για όλες τις κατηγορίες απορριμμάτων στα κράτη μέλη (JO 1993 C212).

  Παρά τις νομοθετικές ρυθμίσεις της ΕΕ, οι μέθοδοι διαχείρισης των απορριμμάτων διαφοροποιούνται στα κράτη μέλη. Η ενσωμάτωση των Κοινοτικών ρυθμίσεων στις εθνικές νομοθεσίες γίνεται με διαφορετικούς ρυθμούς. Η έλλειψη αξιόπιστων και συγκρίσιμων μεταξύ τους δεδομένων και οι διαφορές στην επεξεργασία και ερμηνεία τους, καθιστούν δύσκολη την απόκτηση μιας πλήρους εικόνας για την παραγωγή και την επεξεργασία των απορριμμάτων στην ΕΕ και συνεπώς εμποδίζουν τη χάραξη μιας ολοκληρωμένης και αποτελεσματικής πολιτικής.

ε          Σύγχρονα Διαχειριστικά Εργαλεία

   Τα εργαλεία για τη διαχείριση των απορριμμάτων διακρίνονται σε δυο κατηγορίες. Η πρώτη αφορά στην εύρεση μεθόδων για την ελαχιστοποίηση της παραγωγής απορριμμάτων. Στην κατηγορία αυτή ανήκει η Ανάλυση του Κύκλου Ζωής των προϊόντων. Η δεύτερη αφορά στην προώθηση των προϊόντων εκείνων που έχουν τις λιγότερες, σχετικά με άλλα, επιπτώσεις στο περιβάλλον. Στη δεύτερη κατηγορία ανήκει το οικολογικό σήμα.

   Ανάλυση Κύκλου Ζωής: Η Ανάλυση του Κύκλου Ζωής είναι η καταλληλότερη μέθοδος για τη μέτρηση των περιβαλλοντικών επιδόσεων των προϊόντων. Ο κύκλος ζωής ενός προϊόντος περιλαμβάνει όλα εκείνα τα στάδια  που απαιτούνται για την παραγωγή του προϊόντος και τη χρήση του μέχρι την τελική του απόρριψη. Η ανάλυση του κύκλου ζωής είναι η μέθοδος που υπολογίζει τις επιπτώσεις από την παραγωγή, χρήση και απόρριψη του προϊόντος στο περιβάλλον, δηλαδή σε όλα τα στάδια της ζωής του από την “κούνια στον τάφο” (εξόρυξη πρώτων υλών, παραγωγή και επεξεργασία, διανομή και μεταφορές, χρήση/επαναχρησιμοποίηση, ανακύκλωση, τελική απόθεση). Η Ανάλυση Κύκλου Ζωής είναι εξαιρετικά πολύπλοκη διαδικασία και απαιτεί εκτιμήσεις για τη σύγκριση των επιπτώσεων και πολλές παραδοχές καθώς υπάρχει έλλειψη αντικειμενικών και αξιόπιστων στοιχείων.

   Για την Ανάλυση του Κύκλου Ζωής ενός προϊόντος θα πρέπει να εντοπίζονται οι προερχόμενες από το προϊόν επιπτώσεις και να αποφασίζονται τα ανεκτά όριά τους. Αποφάσεις που στηρίζονται όχι μόνο σε τεχνικά αλλά και σε πολιτικά κριτήρια. υτό προϋποθέτει μια απόφαση βασισμένη σε υποκειμενικά κριτήρια.

   Προώθηση των λιγότερο ζημιογόνων για το περιβάλλον προϊόντων: Το οικολογικό σήμα είναι ένα εργαλείο που βασίζεται στους νόμους της ελεύθερης αγοράς. Έχει ως στόχους πρώτον, την προώθηση του σχεδιασμού, της κατασκευής και της χρήσης προϊόντων με τις μικρότερες αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον, και δεύτερον, την πληροφόρηση του κόσμου για τις περιβαλλοντικές επιδόσεις των διαφόρων προϊόντων. Το Οικολογικό Σήμα απονέμεται σε ένα προϊόν, μετά από αίτηση του κατασκευαστή και μέσα από μια καθορισμένη διαδικασία, που πιστοποιεί ότι το συγκεκριμένο προϊόν πληροί όλα τα περιβαλλοντικά κριτήρια που έχει θεσπίσει η Ευρωπαϊκή Ένωση για τα προϊόντα της κατηγορίας του. Τα κριτήρια θεσπίζονται για κατηγορίες ομοειδών προϊόντων με βάση την Ανάλυση Κύκλου Ζωής. Από το πρόγραμμα εξαιρούνται προϊόντα διατροφής, ποτά και φάρμακα.

Εδώ τοποθετείται εικόνα 7cm x 7 cm (δες, file diagrams and photos, Εικόνα 5: Πρόγραμμα LIFE 97ENV/GR/351, διεύθυνση website (υπό κατασκευή)

Το παρακάτω κείμενο να μπει σε διπλό πλαίσιο με σκίαση

Αρχή πλαισίου

Παράδειγμα: Ποιοτική περιγραφή της Ανάλυσης Κύκλου Ζωής για ένα σάντουιτς! Θα πρέπει να πάρουμε το κάθε συστατικό ξεχωριστά.

(α) Το ζαμπόν. Εκτροφή χοίρων, μεταφορά τους στα σφαγεία, συντήρηση σε ψυγεία, μεταφορά με φορτηγά-ψυγεία στα σημεία πώλησης, μεταφορά στα καταστήματα πώλησης, συντήρηση σε ψυγεία, ψήσιμο.  Για την εκτροφή των χοίρων παρασκευάζονται ζωοτροφές, καλλιεργείται αγροτική γη, χρησιμοποιούνται φυτοφάρμακα, λιπάσματα, νερό και αγροτικά μηχανήματα.  Ο κύκλος θα μπορούσε να πάει ακόμη πιο πίσω με την κατασκευή των αγροτικών μηχανημάτων. Σε όλα αυτά τα στάδια καταναλώνεται ενέργεια, παράγονται ρύποι και στερεά απορρίμματα.

(β) Το ψωμί. Καλλιεργείται σιτάρι για το αλεύρι. Χρησιμοποιούνται φυτοφάρμακα, λιπάσματα και νερό. Μεταφορά σε αλευρόμυλους, συσκευασία και μεταφορά στους φούρνους. Ψήσιμο, συσκευασία σε πλαστικές σακούλες και μεταφορά στα καταστήματα πώλησης.  Σε όλα τα στάδια παράγονται ρύποι, σκουπίδια και καταναλώνεται ενέργεια.   

(γ) Το γαρνίρισμα. Καλλιεργούνται ντομάτες, κρεμμύδια και πατάτες. Χρησιμοποιούνται φυτοφάρμακα, λιπάσματα και νερό. Μεταφορά σε λαχαναγορές, σε μανάβικα σε λαϊκές αγορές και μετά στα σουβλατζίδικα. Σε όλα τα στάδια παράγονται ρύποι, σκουπίδια και καταναλώνεται ενέργεια.

(δ) Το χαρτί περιτυλίγματος. Κόψιμο δέντρων για την παρασκευή του χαρτιού, μεταφορά σε χαρτοβιομηχανία. Πολτοποίηση με μηχανικό και χημικό τρόπο. Μεταφορά σε μικρότερες κατασκευαστικές μονάδες, όπου φτιάχνονται διάφοροι τύποι χάρτινων συσκευασιών. Μεταφορά στα καταστήματα πώλησης. Σε όλα τα στάδια παράγονται ρύποι, σκουπίδια και καταναλώνεται ενέργεια. Τα προϊόντα αυτά έχουν μια πολύ σύντομη περίοδο χρήσεως και καταλήγουν σχεδόν αμέσως στα σκουπίδια.

Τέλος πλαισίου

6          Σύνοψη

   Η διαχείριση των απορριμμάτων αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα περιβαλλοντικά ζητήματα, απαιτεί ολοκληρωμένο σχεδιασμό και θέτει ως προϋπόθεση την εφαρμογή της αρχής της επικουρικότητας, τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε εθνικό επίπεδο. Ο στόχος και οι βασικές αρχές του σχεδιασμού για την αντιμετώπιση του προβλήματος των απορριμμάτων μπορεί να είναι κοινοί αλλά οι τρόποι διαχείρισής τους διαφέρουν από χώρα σε χώρα και από πόλη σε πόλη. Η Τοπική Αυτοδιοίκηση παίζει πρωταρχικό ρόλο στη διαχείριση των απορριμμάτων.

   Η λύση του προβλήματος των απορριμμάτων τις περισσότερες φορές είναι αποτέλεσμα του συνδυασμού διαφορετικών μεθόδων διαχείρισης. Η διαχείριση των απορριμμάτων προϋποθέτει συνυπευθυνότητα. Για παράδειγμα, η ευθύνη της βιομηχανίας δεν σταματάει στην παραγωγή ενός προϊόντος και άρα στην πώλησή του, αλλά επεκτείνεται στην αξιοποίηση και των απορριμμάτων που το προϊόν παράγει μετά το τέλος χρήσης του. Αυτό οδηγεί σε μια νέα παράμετρο κόστους που μπορεί να έχει επιπτώσεις στην αγορά.

   Όσον αφορά στην ανακύκλωση, ενώ οι πολιτικοί είναι αυτοί που αποφασίζουν για τα ποσοστά της ανακύκλωσης που πρέπει να επιτευχθούν, δεν υπάρχει μηχανισμός που να προσδιορίζει το βέλτιστο επίπεδο ανακύκλωσης για τα κάθε φορά τεχνολογικά δεδομένα. Η πολιτική για την ανακύκλωση έχει κατά πολύ επηρεαστεί από την κοινωνική ευαισθητοποίηση και υπευθυνότητα. Η μέγιστη αύξηση του ποσοστού ανακύκλωσης εξαρτάται από τη συμπεριφορά των πολιτών, από κοινωνικές, οικονομικές, πολιτισμικές και γεωγραφικές συνθήκες και συνεπώς ίδια ποσοστά ανακύκλωσης για όλη την Ευρώπη δεν είναι δυνατό να ισχύσουν (Lyndhurst C., 1996).

   Η αντιμετώπιση του προβλήματος των απορριμμάτων αφορά και στον καταναλωτή. Έτσι μια σημαντική συνιστώσα της διαχείρισης των απορριμμάτων είναι η ενημέρωση και η ευαισθητοποίηση του κόσμου με στόχο την αλλαγή των καταναλωτικών συμπεριφορών.

   Γενική Σύνοψη Ενότητας 4.1

   Στην ενότητα 4.1 (υποενότητες 4.1.1 και 4.1.2), η πόλη εξετάστηκε ως ένα ολοκληρωμένο σύστημα. Αναδείχτηκε η σχέση ανάμεσα στις έννοιες του περιβαλλοντικού σχεδιασμού, της περιβαλλοντικής διαχείρισης, των περιβαλλοντικών παραμέτρων και των δικτύων (υποενότητα 4.1.1). Τα δίκτυα ταξινομήθηκαν σε τρεις κατηγορίες, δίκτυα υποδομών, δίκτυα που αφορούν στη βιωματική εμπειρία των πόλεων, δίκτυα καταγραφής.

   Στο πλαίσιο αυτό εξετάστηκε το πρόβλημα της διαχείρισης των απορριμμάτων (υποενότητα 4.1.2) όπου περιγράφηκαν οι μέθοδοι αντιμετώπισής του, οι διαχειριστικές επιλογές, οι πολιτικές πρόληψης και αξιοποίησης υλικών από τα απορρίμματα, η ανάγκη για ευαισθητοποίηση του πολίτη και για αλλαγή της συμπεριφοράς του. Τονίστηκε ότι η επιτυχία ενός προγράμματος ανακύκλωσης εξαρτάται από κοινωνικές, οικονομικές και πολιτισμικές παραμέτρους.

Κατάλογος υποσημειώσεων

1. Τα στραγγίσματα είναι υγρά που δημιουργούνται στον ΧΥΤΑ από την αποσύνθεση του οργανικού μέρους των απορριμμάτων και από τη διείσδυση στη μάζα τους των νερών της βροχής.  Τα νερά της βροχής διαλύουν και παρασύρουν ουσίες που μπορούν να μολύνουν τα επιφανειακά και υπόγεια νερά.  Η διαδικασία αυτή συνεχίζεται για πολλά χρόνια μετά το κλείσιμο του ΧΥΤΑ. Κατά την κατασκευή ενός νέου ΧΥΤΑ πρέπει να εγκαθίστανται συστήματα συλλογής και επεξεργασίας των στραγγισμάτων, ώστε να προστατεύονται τα επιφανειακά και υπόγεια νερά.

2. Τα οργανικά υλικά που ενταφιάζονται στον ΧΥΤΑ αποσυντίθενται σταδιακά, απουσία οξυγόνου, (αναερόβια ζύμωση) και εκλύουν το βιοαέριο.  Το βιοαέριο αποτελείται κατά κύριο λόγο (>90%) από μονοξείδιο του άνθρακα και μεθάνιο, ενώ σε μικρές ποσότητες περιλαμβάνει αμμωνία, διοξείδιο του άνθρακα, υδρογόνο, υδρόθειο, άζωτο και οξυγόνο. Η ανεξέλεγκτη παραγωγή βιοαερίου συνεπάγεται κινδύνους εκρήξεων και πυρκαγιάς, ενώ το μεθάνιο συνεισφέρει σημαντικά στο φαινόμενο του θερμοκηπίου. Το βιοαέριο μπορεί να συγκεντρώνεται με κατάλληλα συστήματα για την παραγωγή ενέργειας.

3. Η διοξίνη είναι εξαιρετικά τοξική και σταθερή χημική ουσία. Προκύπτει κατά τη σύνθεση της 2,4,5 - TCP (2,4,5 τριχλωροφενόλης) από την υδρόλυση του τετραχλωροβενζολίου σε υψηλές θερμοκρασίες. Μεγάλες ποσότητες διοξίνης εκλύθηκαν κατά την έκρηξη στο εργοστάσιο χημικών του Seveso, όπου και προκάλεσαν στο περιβάλλον σημαντικές καταστροφές.

Βιβλιογραφία

 - Αγαπητίδης Ι, Φραντζής Ι., Local government strategy for sustainable waste management in Greece, ΕΕΤΑΑ, Αθήνα, 1993.

- Amphoux P., Aux ecoutes de la ville, Rapport de Recherche no. 94, Institut de Recherche sur l’ Environnement Construit, Dept d’ Architecture, Ecole Polytechnique Federale de Lausanne, Lausanne, 1991.

- ΕΣΔΚΝΑ, Το πρόγραμμα του ΕΣΔΚΝΑ για τη διαχείριση των στερεών αποβλήτων της Αττικής και η τεκμηρίωσή του, ΕΣΔΚΝΑ, Αθήνα, 1996.

- Kreith F., (ed.), Handbook of Solid Waste Management, McGraw-Hill, USA, 1994.

- Λαζαρίδη Κ., Οδηγός του πολίτη για τη διαχείριση των απορριμμάτων, Αναπτυξιακή Εταιρία Δήμου Αθηναίων, Δήμος Αθηναίων, ΥΠΕΧΩΔΕ, Πρόγραμμα LIFE 97ENV/GR/351, διεύθυνση website (υπό κατασκευή), 1998.

- Lyndhurst C., Recycling and the environmental debate: A question of social conscience or scientific reason?, Journal of Environmental Planning and Management, September 1996, vol. 39, no. 3, p. 333-356, Newcastle upon Tyne, 1996.

- Parfect M., Power G., Planning for urban quality, Routledge, London and New York, 1997.

- Σκορδίλης Α., Η θερμική επεξεργασία απορριμμάτων και RDF, Κόσμος, Αθήνα, 1997.

- ΥΠΕΧΩΔΕ, Ανακύκλωση χρήσιμων υλικών στην Ελλάδα, έκθεση, Τμήμα Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων, Αθήνα, 1996.

- Φραντζής Ι., Οδηγός ανακύκλωσης απορριμμάτων με διαλογή στην πηγή, ΕΕΤΑΑ, Αθήνα, 1991.

- Waite R., Household waste recycling, Earthscan, London, 1995.

Προτεινόμενη βιβλιογραφία - Οδηγός για περαιτέρω μελέτη

- Kreith F., (ed.), Handbook of Solid Waste Management, McGraw-Hill, Χρήσιμο για όσους ενδιαφέρονται για τη διαχείριση των απορριμμάτων, αποτελεί ίσως το πιο ολοκληρωμένο βιβλίο στον τομέα αυτό, σελίδες 817, 1994.

- Parfect M., Power G., Planning for urban quality, Routledge. Το βιβλίο αυτό περιγράφει τις βασικές αρχές της περιβαλλοντικής διαχείρισης και του σχεδιασμού με στόχο τη βελτίωση της ποιότητας του αστικού περιβάλλοντος, ιδιαίτερα το Μέρος ΙΙΙ, σελ. 19-24, 119-124, 203-219, 225-228, σελίδες 234, 1997.

- Waite R., Household waste recycling, Earthscan. Το βιβλίο αυτό αναφέρεται στην ανακύκλωση των οικιακών απορριμμάτων και περιγράφει όλους τους τομείς που σχετίζονται με αυτή. Οι σελ. 19-24, 25-61 και 93-122, αναλύουν τα θέματα που αναπτύχθηκαν στην παρ. 2.3, σελίδες, 165, 1995.

Προτεινόμενα Περιοδικά  (Journals)

- Warmer Bulletin, email: bulletin@wrf.org.uk

- Waste Management and Research, Academic Press

(Τα προτεινόμενα περιοδικά είναι από τα καλύτερα επιστημονικά περιοδικά σχετικά με θέματα διαχείρισης απορριμμάτων)

Γλωσσάρι

Περιβαλλοντική διαχείριση: Είναι η αντιμετώπιση με συστηματικό τρόπο και σε καθημερινή βάση των περιβαλλοντικών προβλημάτων χωρίς να παραβλέπονται οι γενικότεροι και μακροπρόθεσμοι στόχοι του περιβαλλοντικού σχεδιασμού.

Περιβαλλοντικός σχεδιασμός: Είναι ο μακροπρόθεσμος στρατηγικός σχεδιασμός μέσα στον οποίο εντάσσονται τα μεσοπρόθεσμα μέτρα πολιτικής καθώς και τα βραχυπρόθεσμα μέτρα που εφαρμόζει η περιβαλλοντική διαχείριση.

Ελαχιστοποίηση: Η μείωση της ποσότητας των παραγομένων απορριμμάτων με περιορισμό των ποσοτήτων των φυσικών πόρων που μετατρέπονται σε προϊόντα και τελικά απορρίπτονται.

Επαναχρησιμοποίηση: Η παράταση του κύκλου ζωής των προϊόντων με επαναχρησιμοποίησή τους.

Ανακύκλωση: Η ανάκτηση υλικών από τα απορρίμματα.

Κομποστοποίηση: Η διαδικασία εκείνη όπου τα οργανικά υλικά υπόκεινται σε ελεγχόμενη, φυσική αποσύνθεση για να παραχθεί ένα ξηρό, άοσμο οργανικό υλικό κατάλληλο για γεωργικές χρήσεις.

Υγειονομική Ταφή: Η μέθοδος της ελεγχόμενης και οργανωμένης απόθεσης των αποβλήτων στο έδαφος.

Καύση: Καύση ή ανάκτηση ενέργειας από απορρίμματα είναι μέθοδος ελαχιστοποίησης των απορριμμάτων για εναπόθεση με παραγωγή ενέργειας.

Πυρόλυση: Η θερμική διάσπαση των οργανικών χωρίς ή με ελάχιστη παρουσία οξυγόνου.

Ανάλυση Κύκλου Ζωής: Η Ανάλυση του Κύκλου Ζωής είναι η μεθοδολογία μέτρησης των περιβαλλοντικών επιδόσεων ενός προϊόντος σε όλα τα στάδια της ζωής του από την παραγωγή του προϊόντος, τη χρήση του μέχρι και την τελική του απόρριψη.

Απαντήσεις σε δραστηριότητες

Δραστηριότητα 1 / Ενότ. 4.1.1: Η πόλη είναι ένα “όλον” το οποίο δέχεται εισροές, εκτελεί κάποιες λειτουργίες και έχει κάποιες εκροές. Η πόλη είναι ένα σύνολο ροών και δραστηριοτήτων αλληλένδετων μεταξύ τους. Η τομεακή ανάπτυξη των πόλεων πχ η οικονομική οδήγησε στα σημερινά μεγάλα περιβαλλοντικά προβλήματα και στην υποβάθμιση της ποιότητας ζωής σε αυτές. Η ολιστική πολιτική προσέγγιση που προτείνεται στο πλαίσιο της βιωσιμότητας προϋποθέτει η πόλη να αντιμετωπίζεται ως ένα σύστημα όπου όλες οι παράμετροι του φυσικού, τεχνητού, κοινωνικού και ιστορικού περιβάλλοντος λαμβάνονται υπόψη.

Δραστηριότητα 2 / Ενότ. 4.1.1: Η Τοπική Αυτοδιοίκηση είναι ο πολιτικός εκείνος θεσμός που βρίσκεται πιο κοντά στον πολίτη. Ο πολίτης από τη δική του πλευρά περιμένει η Τοπική Αυτοδιοίκηση να είναι ένας ευέλικτος πολιτικός φορέας και οι παρεμβάσεις της να είναι αποτελεσματικές και άμεσες. Η ίδρυση των Αναπτυξιακών Εταιρειών έρχεται να απαντήσει σε αυτές τις ανάγκες και βοηθά την Τοπική Αυτοδιοίκηση να λειτουργεί με κριτήρια αγοράς. Οι Αναπτυξιακές Εταιρείες ασχολούνται με προγράμματα αναπτυξιακού, περιβαλλοντικού και κοινωνικού χαρακτήρα. Συνεπώς διαχειρίζονται, με την επιχειρηματική δράση που αναπτύσσουν,  ανθρώπινους πόρους και σημαντικά κονδύλια. Οι δραστηριότητες των Αναπτυξιακών Εταιρειών εμπλέκονται στην περιβαλλοντική διαχείριση σε τρία θέματα:

(α) Το κέρδος από την επιχειρηματική δραστηριότητα δεν αποκλείει την εκπλήρωση περιβαλλοντικών στόχων.

(β) Έμμεσα διαμορφώνουν ή προάγουν την περιβαλλοντική πολιτική των δήμων. Τα προς υποβολή προγράμματα απαιτούν συχνά κάποια καινοτομικά στοιχεία για να εγκριθούν.

(γ) Έχουν διείσδυση στην τοπική κοινωνία καθώς δημιουργούν εταιρικές σχέσεις με φορείς, οργανώσεις, θεσμούς και ιδιώτες.

Δραστηριότητα 3 / Ενότ. 4.1.1: Τα δίκτυα πληρούν τους παρακάτω στόχους:

·       κάνουν την πόλη απλούστερη, ευκολότερα αναγνώσιμη και προσπελάσιμη,

·       συμβάλλουν στη συνέχεια του αστικού ιστού καλύπτοντας κενά και συνδέοντας απομονωμένες περιοχές και ετερογενείς τόπους μέσα στην πόλη,

·       ενοποιούν την πόλη διαρθρώνοντας όμως τον αστικό χώρο σε διακριτές ενότητες με διακριτή φυσιογνωμία,

·       συνδέουν τους δημόσιους με τους ιδιωτικούς χώρους σε ένα ενιαίο αστικό σύνολο  και προετοιμάζουν οργανωμένα τις όποιες επεκτάσεις της πόλης σύμφωνα με τα κριτήρια σχεδιασμού.

   Τα δίκτυα αντικατοπτρίζουν σχέσεις και ροές μέσα στην πόλη, την κάνουν ευκολότερα προσπελάσιμη και αποκαθιστούν τη συνοχή μειώνοντας τις αποκοπές. Όλα τα παραπάνω συμβάλλουν και στην κοινωνική συνοχή της πόλης για τρεις λόγους: πρώτον, γιατί εμποδίζουν τους διαχωρισμούς, δεύτερον, γιατί καθιστούν την πόλη πιο λειτουργική για όλους - με την προϋπόθεση ότι τα δίκτυα είναι καλά οργανωμένα και συνδυασμένα - (πχ δίκτυο δημόσιας συγκοινωνίας σε σχέση με ιδιωτικό αυτοκίνητο) και τρίτον, γιατί ενοποιούν ιδιωτικό με δημόσιο χώρο - χώρο συνάντησης των πολιτών - ενδυναμώνοντας την κοινωνική ζωή της πόλης.

Δραστηριότητα 4 / Ενότ. 4.1.1: Τα δίκτυα καταγραφής της ποιότητας των περιβαλλοντικών παραμέτρων συμβάλλουν μακροπρόθεσμα στον περιβαλλοντικό σχεδιασμό γιατί βοηθούν στην απόκτηση μιας ολοκληρωμένης εικόνας για το σύνολο της πόλης και για επιμέρους περιοχές που παρουσιάζουν ευαισθησία χρήσεων γης ή ειδικά προβλήματα. Προκύπτουν λοιπόν με σαφήνεια οι κατευθύνσεις και οι στόχοι που πρέπει να ακολουθήσει ο περιβαλλοντικός σχεδιασμός. Στην περιβαλλοντική διαχείριση με τα δίκτυα καταγραφής αξιολογούνται τα άμεσα μέτρα που εφαρμόζονται. Ελέγχονται επίσης σε καθημερινή βάση το κατά πόσο πληρούνται οι μεσοπρόθεσμοι στόχοι των εφαρμοσμένων μέτρων πολιτικής και οι μακροχρόνιοι στόχοι του περιβαλλοντικού σχεδιασμού.

Δραστηριότητα 5 / Ενότ. 4.1.2: Ο υπολογισμός του δημοτικού φόρου για την καθαριότητα υπολογίζεται με βάση το εμβαδόν της κατοικίας. Όσο μεγαλύτερη η κατοικία τόσο μεγαλύτερος και ο φόρος που αυτή πληρώνει. Εάν στόχος είναι η ελαχιστοποίηση και η αλλαγή συμπεριφοράς των κατοίκων - καταναλωτών, τότε θα έπρεπε ο υπολογισμός του φόρου να γίνεται όχι με βάση τα τετραγωνικά μέτρα αλλά με βάση την ποσότητα των παραγόμενων απορριμμάτων. Σε πολλές περιοχές της Ευρώπης εφαρμόζεται το σύστημα της χωριστής χρέωσης όπου ο κάθε κάτοικος έχει μια κάρτα που βάζοντάς την στον ατομικό του κάδο των απορριμμάτων χρεώνεται αντίστοιχα. Η χρήση τέτοιων συστημάτων επεκτείνεται ολοένα και περισσότερο και η αντίστοιχη τεχνολογία αναπτύσσεται.

   Θα πρέπει να τονιστεί ότι η εφαρμογή της αρχής ο ρυπαίνων πληρώνει δεν θα πρέπει να νομιμοποιεί τη ρύπανση αυτού που μπορεί να πληρώνει. Για το λόγο αυτό παράλληλα με τα ανταποδοτικά τέλη στη βάση της παραγόμενης ποσότητας των απορριμμάτων και με στόχο την ελαχιστοποίησή τους πρέπει να υλοποιούνται και προγράμματα ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης των πολιτών.

Δραστηριότητα 6 / Ενότ. 4.1.2: Στάδια προετοιμασίας πιλοτικού προγράμματος ανακύκλωσης υλικών στο Παγκράτι.

(α) Σε χάρτη της περιοχής όπου απεικονίζονται τα οικοδομικά τετράγωνα τοποθετούνται οι χρήσεις γης. Τα στοιχεία αναζητούνται από τη Διεύθυνση Πολεοδομίας.

(β) Προεπιλογή 6-8 οικοδομικών τετραγώνων με κριτήριο την αντιπροσωπευτικότητα των χρήσεων, όπως αυτή προκύπτει από το (α).

(γ) Επίσκεψη στα επιλεγμένα οικοδομικά τετράγωνα για την ακριβή καταγραφή των χρήσεων (πχ αριθμός νοικοκυριών, ιατρείων, καταστημάτων κλπ).

(δ) Τελική επιλογή 4 οικοδομικών τετραγώνων όπου τα δύο είναι αντιπροσωπευτικά τετράγωνα κατοικίας και τα άλλα δύο είναι αντιπροσωπευτικά τετράγωνα εμπορικών κυρίως χρήσεων (σε μια άλλη περιοχή η αναλογία αυτή θα μπορούσε να είναι διαφορετική).

(ε) Εφαρμογή συστήματος συλλογής πόρτα-πόρτα στα οικοδομικά τετράγωνα κατοικίας και με κάδους στα άλλα δύο. Θα υπάρχει ξεχωριστός κάδος για τα επικίνδυνα οικιακά απορρίμματα, ειδικά διαμορφωμένος ώστε να γίνεται καλύτερος διαχωρισμός (πχ συρτάρι-θήκη για μπαταρίες, συρτάρι-θήκη για φάρμακα ληγμένα).

(ζ) Αναζήτηση κατάλληλης χωροθέτησης των κάδων.

(η) Ενημέρωση των κατοίκων που εμπλέκονται στο πρόγραμμα, τόσο κατά την προετοιμασία όσο και κατά τη διάρκεια του προγράμματος.

Δραστηριότητα 7 / Ενότ. 4.1.2: Η επιτυχία ενός προγράμματος ανακύκλωσης εξαρτάται από την ενημέρωση του κατοίκου-καταναλωτή για τη σωστή συμμετοχή του στο πρόγραμμα.

(α) Μέσα που μπορούν να χρησιμοποιούνται: πρώτο, συναντήσεις με τους κατοίκους που θα συμμετέχουν στο πρόγραμμα, τον καθένα ξεχωριστά στο σπίτι του ή στο χώρο εργασίας του, όπου θα τους μοιράζεται ενημερωτικό φυλλάδιο, δεύτερο, ανακοίνωση σε τοπικό τύπο αν υπάρχει ή σε δημοτικό ραδιόφωνο, τρίτο, τοιχοκόλληση αφισών και τέταρτο, ανοιχτή συγκέντρωση των κατοίκων με τους αρμόδιους φορείς όπου τους ανακοινώνεται το πρόγραμμα και ενημερώνονται για την υλοποίησή του.

(β)  Πληροφορίες που πρέπει να μεταφερθούν: συνοπτικά πρέπει να δοθούν μερικά γενικά στοιχεία για την ανακύκλωση και τη σημασία που έχει για τη διαχείριση των απορριμμάτων, για την κρισιμότητα της συμμετοχής των πολιτών στο πρόγραμμα. Πρέπει να δίνονται επίσης απλές, συγκεκριμένες και σαφείς οδηγίες για τον τρόπο υλοποίησης του προγράμματος ανακύκλωσης. Έμφαση θα πρέπει να δίνεται στα επικίνδυνα οικιακά απορρίμματα που αποτελούν μια ειδική κατηγορία απορριμμάτων.

Δραστηριότητα 8 / Ενότ. 4.1.2: Τρεις είναι οι σημαντικότεροι λόγοι:

(α) Η δυνατότητα εναπόθεσης των απορριμμάτων στη φτηνή χωματερή.

(β) Η απουσία σταθερής αγοράς με ενδιαφέρον για τα ανακυκλώσιμα υλικά. Αυτό προϋποθέτει και ικανοποιητικές τιμές γι’ αυτά.

(γ) Περιορισμοί στις τεχνικές δυνατότητες επεξεργασίας μερικών από τα ανακυκλώσιμα υλικά.

   Εάν η ανακύκλωση πρόκειται να αναπτυχθεί σ’ ένα σημαντικό βαθμό, τότε για τα ανακυκλώσιμα υλικά θα πρέπει να επικρατούν άλλοι όροι στη λειτουργία της αντίστοιχης αγοράς τους. Η αγορά θα πρέπει να εγγυηθεί το να δέχεται και να επεξεργάζεται τα ανακυκλώσιμα υλικά και όχι να χρηματοδοτεί το κόστος της ανακύκλωσης. Η έννοια της αγοράς (επεξεργασία ανακυκλώσιμων υλικών) και τα οικονομικά της ανακύκλωσης πρέπει να αντιμετωπίζονται ως δύο ξεχωριστά ζητήματα.

Δραστηριότητα 9 / Ενότ. 4.1.2: Οι τρόποι προώθησης των ανακυκλωμένων προϊόντων και διεύρυνσης της αντίστοιχης αγοράς είναι οι εξής:

(α) Εκπαίδευση. Η προκατάληψη του καταναλωτή είναι ένα από τα βασικά εμπόδια στην ανάπτυξη των αγορών ανακυκλωμένων προϊόντων.

(β) Λογότυπο. Τα ανακυκλώσιμα υλικά πρέπει να αναγνωρίζονται έτσι ώστε οι ευαισθητοποιημένοι πολίτες να τα εντοπίζουν εύκολα.

(γ) Κόστος υλικού. Τα ανακυκλώσιμα υλικά πρέπει να γίνουν περισσότερο ανταγωνιστικά.

   Το κλειδί για να αυξηθεί η κατανάλωση προϊόντων προερχομένων από ανακυκλώσιμα υλικά είναι η αλλαγή της αγοραστικής συμπεριφοράς των καταναλωτών. Η αγοραστική δύναμη μεγάλων φορέων δημοσίων και ιδιωτικών είναι ικανή να επηρεάσει ρίχνοντας τις τιμές των προϊόντων που προσφέρονται στην αγορά. Η Τοπική Αυτοδιοίκηση έχει σημαντικό ρόλο να παίξει σ’ αυτόν τον τομέα καθώς κατ’ αρχήν είναι αυτή που ενδιαφέρεται για την αγορά των ανακυκλώσιμων υλικών που συλλέγει. Η αγοραστική δύναμη όλων των δήμων και κοινοτήτων θα μπορούσε να έχει σημαντική επίδραση στην αγορά των ανακυκλωμένων προϊόντων.    Η προστασία του περιβάλλοντος έχει ένα κόστος που πρέπει η πολιτεία αρχικά να αναλάβει. Όταν οι αγορές και η τεχνολογία προσαρμοστούν τότε το κόστος της ανακύκλωσης θα μειωθεί σημαντικά.