Βιογραφίες

Έμερσον, Ραλφ Ουάλντο (Γουόλδο ή Ουάλδος)

Ralph WaldoEmerson

Σάκης Κουρουζίδης

Αμερικανός λόγιος (Βοστώνη, 25 Μαΐου 1803 - Κόνκορντ, 27 Απριλίου 1882), που έζησε ασκώντας το επάγγελμα του «δημόσιου ομιλητή». Γύρισε ολόκληρη την Αμερική, έκανε και ορισμένα ταξίδια στην Ευρώπη, κάνοντας αμοιβόμενες διαλέξεις. Απόγονος πολλών γενεών ιερωμένων, ιερωμένος και ίδιος στα πρώτα βήματα της μετεφηβικής του ζωής, απαρνήθηκε τον κλήρο και έγινε «Ο άνθρωπος στο βάθος του Ουρανού». Ο Thoreau, φίλος και οπαδός του, έγραφε σε μια συγκριτική μελέτη του για τους Karlyle, Wordsworth και Emerson, ότι «ο καλύτερος τρόπος για να συγκρίνεις τους ανθρώπους είναι μέσω των ιδανικών τους». Για τον Emerson έλεγε ότι «η προσωπική του επιρροή πάνω στους νέους είναι μεγαλύτερη απ’ οποιουδήποτε άλλου. Στον κόσμο του, ο καθένας θα μπορούσε να είναι Ποιητής, η Αγάπη θα βασίλευε, η Ομορφιά θα είχε θέση, ο Άνθρωπος και η Φύση θα εναρμονίζονταν». Χάραξε την πνευματική ζωή της Αμερικής τον 19^ο αιώνα, προφήτεψε την επερχόμενη Αμερική, την αναντιστοιχία, δηλαδή, ανάμεσα στο διαμορφωνόμενο πολιτικό και οικονομικό βάρος και στο πολιτιστικό και ηθικό υπόβαθρό της, ανακάλυψε την «αμερικανική θρησκεία», δηλαδή τη θρησκεία του να ανήκει κανείς στη συγκεκριμένη κουλτούρα και να ακολουθεί κάποιες ηθικές επιταγές.

Τάχθηκε υπέρ της απελευθέρωσης των μαύρων, πρότεινε πολλές κοινωνικές μεταρρυθμίσεις, υποστήριξε τις καινοτομίες του Ώλκοτ στην εκπαίδευση και ήρθε σε σύγκρουση με τους συντηρητικούς της εποχής. Στην τριμηνιαία επιθεώρηση «Πυξίδα», που εξέδιδε με την συνεργασία του Θορώ, συμπύκνωσε το περιεχόμενο του κινήματός τους στη φράση «Επανάσταση μέσα στην πρόοδο. Όσοι μετέχουν σ’ αυτό δεν έχουν εξωτερικά αναγνωρίσιμη οργάνωση, ούτε σήμα, ούτε πίστη, ούτε όνομα. Δεν ψηφίζουν, δεν εκδίδουν έντυπα, ούτε καν συνέρχονται σε συσκέψεις. Ακόμη, ούτε γνωρίζονται μεταξύ τους, αλλά τους συνδέει μια κοινή αγάπη για την αλήθεια…, έχουν προσηλωθεί σε μια νέα ελπίδα. Όπου κι αν βρίσκονται εξακολουθούν να διατηρούν μεγαλύτερη εμπιστοσύνη προς τη φύση και τις δυνατότητες του ανθρώπου παρά προς τους νόμους και τις λαϊκές πίστεις». Αργότερα ο Έμερσον έγραφε για την πατρίδα του: «η όψη που παρουσιάζει αυτή εδώ η χώρα είναι όψη μανιακού σε δράση, μιας τεράστιας συσκευής με έξυπνο μηχανισμό, που τελικά παράγει μερικά παιχνίδια Νυρεμβέργης. Αλλά έχει προκαλέσει τη γένεση πνευματικών αξιών; Σ’ αυτό μπορούμε να απαντήσουμε ότι τίποτε το κολοσσιαίο δεν υπάρχει στη χώρα αυτή εκτός από την γεωγραφική της έκταση και την υλική της δραστηριότητα. Ότι τα επιτεύγματά της στον ηθικό και πνευματικό τομέα υπολείπονται έναντι αυτών στο εμπόριο και την παραγωγή».

Μετά τον εξαναγκασμό του σε παραίτηση από τον κλήρο, δημιούργησε μια άτυπη σχολή φωτισμένων διανοουμένων, οι οποίοι έγιναν γνωστοί ως «συγγραφείς του Κόνκορντ» ή «φιλοσοφική σχολή του Κόνκορντ». Έμαθε ελληνικά, λατινικά και γαλλικά. Το πρώτο του βιβλίο είναι μια σειρά δοκιμίων με τον τίτλο «Φύσις» (Nature) και δημοσιεύτηκε το 1836. Η ομιλία του στην εταιρεία «Φι Βήτα Κάπα» του πανεπιστημίου του Χάρβαρντ, το 1837, με τίτλο «Ο αμερικανός πνευματικός άνθρωπος», θεωρήθηκε ως η διακήρυξη της πνευματικής ανεξαρτησίας της Αμερικής.  

Το δοκίμιό του «Η Φύση», είναι ένα εκπληκτικό ανάγνωσμα, στο οποίο ο Έμερσον «αντί να επιχειρήσει να ανεβάσει την κοινωνία στον ουρανό, κατέβασε τον ουρανό (τους νόμους του) στη γη. Και ουρανός για τον Έμερσον ήταν η Φύση με τους νόμους της, προς τους οποίους ο άνθρωπος πρέπει να συντονίσει την συμπεριφορά και τις επιδιώξεις του (αυτούς τους νόμους παρουσιάζει στο δοκίμιό του περί Φύσεως). Η θεωρία του περί φύσεως είναι ο έξωθεν νόμος και η έσωθεν λειτουργικότητα στο Γίγνεσθαι» (από το προλογικό σημείωμα του μεταφραστή του μεγαλύτερου μέρους των δοκιμίων του, Χ. Λαμπίδη, του οποίου η απόδοση στα ελληνικά κάνει την ανάγνωση του έργου του Έμερσον μια πνευματική απόλαυση). Το δοκίμιο αυτό περιέχεται (σελ. 27 έως 87) στην πιο ολοκληρωμένη έκδοση των δοκιμίων του Έμερσον στα ελληνικά, σε 2 τόμους, από τις εκδόσεις Gutenberg, 1994.  

Παρατίθενται, στη συνέχεια, ορισμένα αποσπάσματα, εν είδη «αφορισμών» από το έργο του:

«Όταν μιλάμε για τη φύση… έχουμε μια συγκεκριμένη αλλά ταυτόχρονα και πολύ ποιητική έννοια στο μυαλό μας. Εννοούμε τη συνολική εντύπωση που σχηματίζεται από πλείστα-όσα φυσικά  αντικείμενα . Για να γίνουμε πιο σαφείς: είναι εκείνο ακριβώς που κάνει να διακρίνεται το πώς βλέπει ο ξυλοκόπος ένα κομμένο δέντρο από το πώς το φαντάζεται ένας ποιητής».

»Εραστής της φύσης είν’ εκείνος στον οποίο οι εξωτερικές σκηνές και οι εσωτερικές του ενοράσεις αλληλοσυμπληρώνονται».

»Η φύση είναι μια σκηνογραφία που ταιριάζει εξίσου καλά σ’ ένα κωμικό ή σ’ ένα δραματικό έργο».

»Είμαι εραστής της άνευ ορίων αθάνατης ομορφιάς».

»Η μεγαλύτερη ευχαρίστηση που οι αγροί και τα δάση παρέχουν είναι η ιδέα μιας απόκρυφης σχέσης ανάμεσα στον άνθρωπο και τον φυτικό κόσμο… Κι ωστόσο, είναι βέβαιο πως η δύναμη που παράγει αυτή η ευχαρίστηση δεν ενυπάρχει στη φύση, αλλά στον άνθρωπο, ή αρμονικά σε αμφοτέρους. Είναι απαραίτητο να χρησιμοποιήσουμε αυτές τις ευχαριστήσεις που αντλούμε από τη φύση με μετριοπάθεια. Γιατί η φύση δεν φέρει πάντα το ίδιο εορταστικό ένδυμα, αλλά η ίδια σκηνή που χθες ανάδιδε άρωμα και σπινθηροβολούσε, όπως στα ξεφαντώματα των ξωτικών, σήμερα καλύπτεται από μελαγχολία. Η φύση πάντοτε ντύνεται με τα  χρώματα του πνεύματος.»

»Η Φύση, στις εξυπηρετήσεις της προς τον άνθρωπο, δεν είναι μόνον ό,τι υλικά επιφαίνεται, αλλά ταυτόχρονα και η διαδικασία και το αποτέλεσμα».

»Ένα πιο ευγενικό αίτημα του ανθρώπου ικανοποιείται από τη φύση, κι αυτό είναι η αγάπη προς την Ομορφιά. Οι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν τη λέξη κόσμος για να δηλώσουν το ωραίο και την ευταξία που μας περιβάλλει. Τέτοια είναι η σύσταση όλων των πραγμάτων, ή τέτοια είναι η δημιουργική δύναμη του ανθρώπινου ματιού, ώστε οι αρχέγονες φόρμες, όπως ο ουρανός, το βουνό, το ζώο να μας ευχαριστούν καθεαυτά: μια ευχαρίστηση που προκαλείται από το περίγραμμα, το χρώμα, την κίνηση και τη μεταξύ τους συσχέτιση».

»Ποτέ δεν κουραζόμαστε βλέποντας πέρα μακρυά»

»Πάντοτε το φυσικό περιβάλλον είναι ο χώρος όπου συντελούνται οι μεγάλες πράξεις».

»Η ομορφιά της φύσης μεταπλάθεται στο μυαλό του ανθρώπου, όχι ως απλό θέαμα, αλλά ως ώθηση για μια νέα δημιουργία… Από την (ανα)δημιουργία της ομορφιάς προκύπτει η Τέχνη… Ένα έργο τέχνης είναι η αφαιρετική έκφραση ή η επιτομή του κόσμου».

»Η φύση είναι ένας ωκεανός μορφών που έχουν θεμελιακές ομοιότητες, αλλά ταυτόχρονα μοναδικές και ανεπανάληπτες».

»Ο άξονας της ομορφιάς είναι εκείνος που ρυθμίζει τον όλον κύκλο εκφράσεων της φύσης-τουτέστιν η ενιαιότητα της φύσης, που οι Ιταλοί όρισαν ως «il piu nell’ uno». Κανένα πράγμα δεν είναι από μόνο του ωραίο, κανένα. Αλλ’ αποκτά την ομορφιά του σε συνδυασμό με τον περιβάλλοντα κόσμο».

»Έτσι η Τέχνη είναι αυτή η ίδια η φύση, εκφραζόμενη δια του ανθρώπου, που χρησιμεύει στη θαυμαστή τούτη διαδικασία σαν αποστακτήρας. Κατ’ αυτό τον τρόπο, η φύση λειτουργεί, στην Τέχνη, διαμέσου της βουλήσεως ενός ανθρώπου που η ψυχή του επληρώθη από το άπειρο κάλλος των αρχέγονων έργων της».

»Τα παιδιά και οι πρωτόγονοι χρησιμοποιούν μόνον ουσιαστικά και ονόματα πραγμάτων, που τα μετατρέπουν συνεχώς σε ρήματα και τα εκφράζουν σε πνευματικές έννοιες».

»Όλη η ατέρμονη ποικιλία των φαινομένων απαρτίζει ένα ενιαίο και ομοιογενές σύνολο».

»Κι ενώ ο ποιητής μας ευφραίνει, ψυχώνοντας σα δημιουργός με τους στοχασμούς του τη φύση, εν τούτοις κάτι τον διακρίνει από τον φιλόσοφο, τούτο: πως ο ένας προτείνει την Ομορφιά ως υπέρτατη επιδίωξή του, ο άλλος την Αλήθεια».

»Δεν είναι μεγάλος εκείνος που μετασχηματίζει την ύλη, μα εκείνος που έχει τη δύναμη ν’ αλλάξει τις αντιλήψεις μου για τη ζωή».

(στοιχεία για το έργο του Έμερσον αντλήθηκαν από την προαναφερθείσα έκδοση του Gutenberg και για τα βιογραφικά χρησιμοποιήθηκαν παλιές εγκυκλοπαίδειες)