Βιογραφίες

Θορώ, Χένρυ Νταίηβιντ

HENRY DAVID THOREAU

Σάκης Κουρουζίδης

            Αμερικανός ποιητής, φιλόσοφος, φυσιοδίφης, ερημίτης, συγγραφέας αλλά, πάνω απ΄ όλα μία μοναδική και ξεχωριστή προσωπικότητα. Φίλος και μαθητής στα νεανικά του χρόνια, του Έμερσον. Γεννήθηκε το 1817 στο Κόνκορντ  της Μασσαχουσέτης, όπου και πέθανε το 1862. Σπούδασε στο Χάρβαρντ και ξεκίνησε να δουλεύει ως δάσκαλος στο Σχολείο Γραμματικής του Κόνκορντ, αλλά αυτό κράτησε λίγες, μόλις, εβδομάδες, γιατί παραιτήθηκε όταν η διεύθυνση του σχολείου του ζήτησε να επιβάλλει σωματικές τιμωρίες. Λίγο αργότερα, με τον αδερφό του Τζων, δημιούργησαν ένα ιδιωτικό σχολείο, όπου εφάρμοσαν νέες παιδαγωγικές αντιλήψεις. Για πρώτη καθιέρωσαν τα διαλείμματα και τις παιδαγωγικές εκδρομές στη φύση. Κατά την περίοδο αυτή, από 31 Αυγούστου έως 13 Σεπτεμβρίου, πραγματοποιήθηκε και η περίφημη εκδρομή που του πρόσφερε το υλικό για ένα από τα σημαντικότερα έργα του, «Μία εβδομάδα στους ποταμούς Κόνκορντ και Μέριμακ». Όταν αρρώστησε ο αδερφός του, εγκατέλειψε το εγχείρημα και εγκαταστάθηκε στο σπίτι του Έμερσον κάνοντας τα πάντα για να τον βοηθήσει στο συγγραφικό του έργο, από δουλειές οικιακής βοηθού έως επιμέλεια κειμένων του. Ζούσε πάντα με την εργασία των χεριών του, περιορίζοντας στο ελάχιστο τις ανάγκες του. Έτσι πίστευε ότι στον άνθρωπο αρκούσε μόνο μια ημέρα εργασίας την εβδομάδα και όχι έξι, το αντίστροφο από αυτό που ίσχυε τότε και ισχύει ακόμα και σήμερα σε πολλές χώρες και πολλές κατηγορίες εργαζομένων. Το «πείραμα» στη λίμνη Ουώλντεν αποτελεί μια έμπρακτη απόδειξη ότι ο Θορώ απεχθανόταν τα λόγια που δεν οδηγούσαν σε αντίστοιχες πράξεις. Από τις 4 Ιουλίου του 1845 έως τις 6 Σεπτεμβρίου του 1847, έζησε μόνος του σε ένα σπίτι που έχτισε μόνος του και τράφηκε από προϊόντα του κήπου του που καλλιεργούσε ο ίδιος. Αυτό δεν ήταν ένα απλό ατομικό τεστ επιβίωσης μέσα σε δύσκολες συνθήκες. Το βιβλίο του Ουώλντεν ή η ζωή στα δάση, που κυκλοφόρησε το 1854 (κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Διεθνής Βιβλιοθήκη, 1981), αποτελεί μια αναλυτική και ολοκληρωμένη περιγραφή της ζωής του στη φύση και των αντιλήψεών του ευρύτερα για το θέμα. Πίστευε ότι οι άνθρωποι συναντιούνται πολύ συχνά μεταξύ τους, χωρίς εν τω μεταξύ να έχουν αποκτήσει πρόσθετη αξία για να μοιραστούν και να ανταλλάξουν και έτσι φλυαρούν για ασήμαντα πράγματα.

            Οι πολιτικές του απόψεις θεωρούνται ριζοσπαστικές, επαναστατικές, «αναρχικές», όχι μόνο για τα δεδομένα της υπερσυντηρητικής Αμερικής των μέσων του 19^ου αιώνα, αλλά και για σήμερα. Όταν αρνήθηκε να πληρώσει φόρους για μια πόλη που υποστήριζε τον πόλεμο με το Μεξικό, τον οποίο ίδιος καταδίκασε επειδή γιατί πίστευε ότι ήταν μια απόπειρα επέκτασης της δουλείας, τότε φυλακίστηκε. Στη φυλακή τον επισκέφθηκε ο Έμερσον, ρωτώντας: Χένρυ γιατί είσαι εδώ; Ο Θορώ του απάντησε: Ουάλντο, γιατί δεν είσαι εδώ; Το βιβλίο του Πολιτική Ανυπακοή, εκδόθηκε το 1849, με αφορμή και αυτήν την περιπέτειά του (στα ελληνικά κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διεθνής Βιβλιοθήκη, 1996, μαζί με τα έργα του Ζωή χωρίς αρχές και Περπατώντας).

            Ένα από τα περισσότερο ανατρεπτικά πολιτικά του κείμενα είναι το Αντίσταση στην πολιτική εξουσία, που κυκλοφόρησε επίσης το 1849 (στα ελληνικά από τις εκδόσεις Ερατώ, 1996). Το βιβλίο αυτό εντυπωσίασε τον Μαχάτμα Γκάντι την περίοδο που ήταν φοιτητής στο Χάρβαρντ, το μετέφρασε και το κυκλοφόρησε σαν μανιφέστο.

Σταχυολογούμε κάποιες απόψεις του από το βιβλίο αυτό:

Ξέρω καλά ότι εάν χίλιοι, εάν εκατό, εάν δέκα άνδρες που μπορώ να ονομάσω –εάν δέκα τίμιοι άνδρες μόνο- κι ακόμα, εάν έστω ένας ΤΙΜΙΟΣ άνδρας στην Πολιτεία της Μασσαχουσέτης, σταματώντας να διατηρεί σκλάβους, αποσυρόταν από την κοληγιά του με τους άλλους και τον κλείδωναν στη φυλακή για τούτο, αυτό θα ήταν το τέλος της δουλείας στην Αμερική.

Ψηφίστε ολοκληρωτικά, όχι απλά, με ένα κομμάτι χαρτί, μα με όλη σας την ισχύ. Μια μειοψηφία είναι ανίσχυρη όταν συμμορφώνεται με την πλειοψηφία. Δεν είναι ούτε καν μειοψηφία τότε.

Εάν ο φοροεισπράκτορας ή ο οποιοσδήποτε δημόσιος αξιωματούχος με ρώταγε, όπως έκανε κάποιος: Μα τι πρέπει να κάνω; Η απάντησή μου θα ήταν: Αν πράγματι επιθυμείς να κάνεις κάτι, παραιτήσου από αυτό που κάνεις. Όταν ο υπήκοος αρνηθεί να δηλώσει πίστη και υποταγή και ο αξιωματούχος παραιτηθεί από το αξίωμά του, τότε η επανάσταση θα έχει συντελεστεί.

(προς τίμιους) Θα πρέπει να μισθώσεις κάποιο μικρό κατάλυμα ή να το καταλάβεις, να φυτέψεις μια ρίζα στάρι και να καταναλώσεις γρήγορα ότι αυτή σου δώσει. Πρέπει να ζεις κλεισμένος στον εαυτό σου και εξαρτώμενος μονάχα από τον εαυτό σου, να βρίσκεσαι μονίμως σε εγρήγορση. Να τα μαζέψεις και να ξαναρχίζεις από την αρχή και να μην κουβαλάς πολλά μαζί σου. Μπορεί κανείς να γίνει πλούσιος  ακόμα κα στην Τουρκία, εάν απ΄ όλες τις απόψεις αποδειχθεί καλός ως υποτελής της τουρκικής εξουσίας.

Δεν έχω πληρώσει φόρο εκλογών (σσ. φόρος για το δικαίωμα της ψήφου) εδώ και έξι χρόνια. Μπήκα μια νύχτα φυλακή γι’ αυτόν τον λόγο.

Δεν είμαι γεννημένος να υφίσταμαι πίεση. Θα αναπνέω όπως το θέλω εγώ. Ας δούμε, λοιπόν, ποιος είναι ο δυνατότερος. Ποια είναι η δύναμη του όχλου; Μπορούν να με πιέσουν μόνο όσοι πρεσβεύουν ανώτερο απ΄  τον δικό μου νόμο… Εάν ένα φυτό δεν είναι ικανό να ζήσει σύμφωνα με τη φύση του, πεθαίνει. Το ίδιο και ο άνθρωπος.

Στο Περπατώντας, που πρωτοδημοσιεύθηκε το 1862 στο περιοδικό Atlantic Monthly, μας εισάγει στην «τέχνη του περιπατείν» και ξεκινά το κείμενο με την παρακάτω δήλωση: Επιθυμώ να πω ένα λόγο για τη Φύση, για την απόλυτη ελευθερία και το άγριο, σε αντιδιαστολή προς την ελευθερία και την παιδεία, με την έννοια ποτ τους αποδίδεται από τον άνθρωπο της πόλης, να δω τον άνθρωπο ως κάτοικο της Φύσης, ως μέρος ή τμήμα της, και όχι ως μέλος της κοινωνίας. Το κείμενο απολαυστικό και διορατικό: Επί των ημερών μας, όλα σχεδόν τα ανθρώπινα επιτεύγματα, όπως αποκαλούνται, η οικοδόμηση των σπιτιών, η αποψίλωση του δάσους και το κόψιμο των μεγάλων δένδρων, δεν κάνουν άλλο, παρά να παραμορφώνουν το τοπίο, να το τιθασεύουν και να το ευτελίζουν. Οι άνθρωποι θα έπρεπε να αρχίσουν να καίνε τους φράχτες και να αφήνουν τα δάση όρθια!… Σήμερα σε αυτήν την περιοχή, το καλλίτερο κομμάτι γης, δεν είναι ιδιωτική ιδιοκτησία, κανείς δεν είναι ιδιοκτήτης του τοπίου, και ο περιπατητής απολαμβάνει μια σχετική ελευθερία. Πιθανόν, όμως, να έρθει η ημέρα, όπου ο τόπος θα κατατεμαχιστεί στους αποκαλούμενους χώρους αναψυχής, και τότε οι λίγοι, θα βιώνουν την στενόχωρη και κατά αποκλειστικότητα χαρά τους, οι φράχτες, οι ανθρωποπαγίδες και τα άλλα τεχνάσματα που επινοήθηκαν για να περιορίσουν τον άνθρωπο στο δημόσιο χώρο, θα πολλαπλασιαστούν και το να περπατάμε επάνω στη γη του Θεού, θα θεωρείται ως ηθελημένη παραβίαση της ιδιοκτησίας, κάποιου μεγαλόσχημου κυρίου. Η αποκλειστική απόλαυση ενός πράγματος, ισοδυναμεί κατά κανόνα, με τον αποκλεισμό του εαυτούς ου από την πραγματική απόλαυση. Ας εκμεταλλευτούμε λοιπόν τις ευκαιρίες απόλαυσης, πριν έρθουν άσχημες μέρες.

Στο Ουώλντεν, δηλώνει και χορτοφάγος: Ένας χωρικός μου λέει: Δεν μπορείς μόνο με χορταρικά γιατί δεν κάνουν κόκκαλο. Και με θρησκευτική προσήλωση, αφιερώνει μερικές ώρες την ημέρα και να πλουτίσει τον οργανισμό του με την πρώτη ύλη που σχηματίζει κόκκαλα. Και όση ώρα μιλάει περπατάει πίσω από τα βόδια του που με τα χοντρά τους κόκκαλα, που έγιναν μόνο από χορταρικά, τον τραβούν, αυτόν και το αλέτρι του, προς τα εμπρός, γιατί μπορούν εύκολα και ξεπερνούν όλα τα εμπόδια.

Αφιέρωσε τον εαυτό του στη φύση με τις αισθήσεις του αλλά και υπερβατικά. Με τη ζωή του και το έργο του.

(Στοιχεία για τον Θορώ, αντλήθηκαν από τα τρία προαναφερθέντα βιβλία και από παλιές εγκυκλοπαίδεις).