Απόψεις

Η Οριοθέτηση της Εκκλησίας

Κ(ίμων) Χ(αζιμπίρος)

Η εκκλησία είναι μία θρησκευτική εταιρεία και, ανάλογα με το δόγμα της, εκφράζει μια δέσμη ιδεών για τον κόσμο και την κοινωνία, μια δική της ιδεολογία. Οι προσεγγίσεις της πρέπει να είναι σεβαστές όχι μόνο από τους οπαδούς, αλλά και από τους αντιπάλους, στα πλαίσια της ανεκτικότητας, της αποδοχής του διαφορετικού, που αποτελεί κεκτημένο του πολιτισμού μας. Η εκκλησιαστική εκπαίδευση, η κατήχηση, είναι αποδεκτή και ασκείται  ελεύθερα, παρ’ όλο που μπορεί να έρχεται σε μικρότερη ή μεγαλύτερη αντίθεση με την επιστημονική λογική, τη βάση της θεσμοθετημένης παιδείας.  Δεν μπορεί όμως, ούτε είναι σε κανέναν χρήσιμο, να διεκδικήσει το καθεστώς επιστημονικής προσέγγισης, όπως έχει συμβεί π.χ. στις Η.Π.Α. με την προσπάθεια να θεωρηθεί ο «δημιουργισμός» ως θεωρία με επιστημονική αξία και να διδάσκεται παράλληλα με την εξελικτική βιολογία.  Δεν είναι προς το συμφέρον ούτε των πιστών ούτε των υπολοίπων η όποια προσπάθεια της εκκλησίας να επεκτείνει το χώρο αρμοδιότητας και κυριαρχίας της σε θέματα επιστήμης, κρατικής διοίκησης ή εξωτερικής πολιτικής. Η εκκλησία αποτελεί ένα κοινωνικό χώρο, ένα «σωματείο» που ελέγχει και αντιπροσωπεύει ένα συχνά μεγάλο μέρος του πληθυσμού, αλλά δεν μπορεί να έχει λόγο για το σύνολο, παρά μόνο αν και για όσο χρόνο, έχει κατακτήσει το 100% των πολιτών. Όταν η εκκλησία επιθυμεί να διευρύνει τις δραστηριότητές της σε νέα πνευματικά πεδία, μπορεί να το κάνει μόνο αν υποταχτεί στις αρχές και τους κανόνες που τα διέπουν.

Ο χώρος π.χ. της επιστημονικής εκπαίδευσης και έρευνας καθορίζεται από λογική και αντικειμενικότητα. Όταν ο επικεφαλής της εκκλησίας ανακηρύσσεται επίτιμος διδάκτωρ μιας πανεπιστημιακής σχολής, αυτό προϋποθέτει αναγκαστικά ότι έχει αποδεχτεί το πλαίσιο των δραστηριοτήτων της. Το πανεπιστήμιο θεμελιώνεται στον ευρωπαϊκό διαφωτισμό, την απαλλαγή, μέσω της επιβολής του ορθού λόγου και της επιστημονικής κριτικής, από την πρόληψη και την πίστη σε οποιαδήποτε αυθεντία. Και οι άνθρωποι του πανεπιστημίου είναι διανοούμενοι, σκέφτονται για τα ζητήματα της λογικής κατανόησης του κόσμου, της γνώσης και των εφαρμογών της. Πολλοί απ’ αυτούς δέχονται τη θρησκεία και άλλοι όχι, αλλά η επιστημονική τους πρακτική διαχωρίζεται από τη μεταφυσική.

Η εκκλησία, ανάλογα με τις τάσεις της, μπορεί να είναι αποστασιοποιημένη, φιλική ή εχθρική προς τις επιστημονικές προσεγγίσεις και όλες αυτές οι στάσεις είναι σεβαστές. Αποτελεί ωστόσο λογική αντίφαση να επιδιώκει διακρίσεις σ’ ένα χώρο από τον οποίο είναι, εξ ορισμού, πλήρως οριοθετημένη. Αυτό εξ άλλου επιβεβαιώνεται και από στελέχη της που επανειλημμένως βάζουν στο στόχαστρο τις πιο θεμελιώδεις έννοιες της επιστημονικής προσέγγισης. Μόλις πριν μερικούς μήνες ήλθαν και πάλι στη δημοσιότητα περιφρονητικές εκφράσεις για το διαφωτισμό, τον ορθολογισμό και τους διανοουμένους και μάλιστα χρησιμοποιήθηκαν ξενικές λέξεις όπως ρασιοναλισμός και ιντελιγκέντσια, ίσως για να κινητοποιηθούν δραστικότερα τα εχθρικά αισθήματα των ορθοδόξων πιστών απέναντι στην επιβολή δυτικότροπων ιδεών.

Η εκκλησία μπορεί να στηρίζει ή να καταπολεμά την επιστήμη, αλλά είναι μάταιο και άχρηστο να επιζητά την οποιαδήποτε δικαίωση μέσω αυτής. Αποτελεί άλλο χώρο, έχει να παίξει άλλο ρόλο και απευθύνεται σε διαφορετικούς ανθρώπους ή σε διαφορετικά μέρη της ανθρώπινης προσωπικότητας. Πολλά πρόσφατα γεγονότα δείχνουν ωστόσο ότι η οριοθέτηση αυτή δεν είναι αρκετά κατανοητή και σαφής, πράγμα που φανερώνει ότι η περυσινή διαμάχη δεν ήταν άστοχη, αλλά μάλλον η αναγκαία πρώτη φάση μιας σημαντικής ιστορικής εξέλιξης.

Δαίμων της Οικολογίας, τ.6

Ιούλιος - Αύγουστος 2001