Η ΕΚΤΡΟΠΗ ΤΟΥ ΑΧΕΛΩΟΥ

ΚΙΛΟΒΑΤΩΡΕΣ ΚΙ ΑΓΝΑΝΤΕΜΑΤΑ

ΣΑΚΗΣ ΚΟΥΡΟΥΖΙΔΗΣ

Συζητώντας για το μεγάλο θέμα της εκτροπής του Αχελώου, φαίνεται ότι αυτό που τελικά κρίνεται στην υπόθεση αυτή δεν είναι η σκοπιμότητα ενός συγκεκριμένου αναπτυξιακού έργου αλλά πολύ περισσότερα και σοβαρότερα πράγματα.

Κρίνεται βέβαια ευαισθησίες και ανησυχίες για τον μέλλον του ελληνικού φυσικού χώρου.

Κρίνονται αντιλήψεις για τις προοπτικές της γεωργικής ανάπτυξης της χώρας.

Κρίνονται επιλογές που αφορούν τις ενεργειακές ανάγκες της χώρας και την αναζήτηση λύσεων μακράς διάρκειας.

Κρίνονται απόψεις και πρακτικές για τη διαχείριση και προστασία των υπόγειων και επιφανειακών νερών.

Κρίνονται επιστημονικές και τεχνικές μεθοδολογίες για την αξιολόγηση και οργάνωση τόσο μεγάλων έργων.

Πάνω απ’ όλα, όμως, κρίνονται στρατηγικές ανάπτυξης, επιλογές για τη διαχείριση του χώρου και αντιλήψεις για την αναπτυξιακή λογική, το περιεχόμενο και τους στόχους της ανάπτυξης (με ή χωρίς εισαγωγικά).

Είναι γνωστό ότι δεν υπάρχει μια συνολική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων για ολόκληρο το έργο, αλλά κάποιες μελέτες για επιμέρους έργα. Κάποιοι επιμένουν ότι αυτές αρκούν για μια πλήρη εκτίμηση των συνεπειών του όλου έργου στο περιβάλλον, αθροίζοντας έστω τις επιμέρους επιπτώσεις.

Κάποιοι άλλοι, που συμφωνούν επίσης με το έργο της εκτροπής, παραδέχονται ότι πράγματι χρειάζεται μια τέτοια μελέτη, δίνοντας μάλιστα και τις απαραίτητες διαβεβαιώσεις και εγγυήσεις ότι οποιοσδήποτε έργο αποκατάστασης ή συμπληρωματικό προτείνει η Μελέτη των Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) θα εκτελεστεί οπωσδήποτε. Τα καθαυτό έργα, όμως επιμένουν ότι δεν πρέπει να σταματήσουν αναμένοντας τη μελέτη αυτή. Η πρόταση αυτή εκφράζει μια συγκεκριμένη και ευρύτατα διαδεδομένα αντίληψη για τις ΜΠΕ αλλά και το ρόλο που παίζει ο παράγοντας περιβάλλον στην παραγωγική διαδικασία. Πρώτα παράγουμε και στη συνέχεια αποκαθιστούμε τις βλάβες που προκαλέσαμε στο περιβάλλον. Ο παράγοντας περιβάλλον δεν επηρεάζει τη σκοπιμότητα ενός έργου αλλά, στη χειρότερη περίπτωση, το κόστος του.

Φαίνεται πως οι επιπτώσεις που είναι ήδη δεδομένες για το περιβάλλον (θα κατακλύσουν 1.039 οικήματα και 34.000 στρέμματα καλλιεργειών, δασικών εκτάσεων και κατοικημένων περιοχών, από τα 220 km του ποταμού οικοσυστήματος του Αχελώου θα παραμείνουν,  μετά τα έργα, μόλις 60 km, θα εξαφανιστούν διάφορα είδη της χλωρίδα και της πανίδας κ.λπ.) δεν αποτελούν λόγο επανεξέτασης του έργου.

Το σύνολο των έργων της εκτροπής μαζί με τα εγγειοβελτιωτικά έργα θα κοστίσουν περίπου 1 τρις. Δραχμές, θα προσθέσουν ένα 4% στην παραγόμενη ενέργεια στη χώρα μας και να αυξήσουν σημαντικά ορισμένα είδη όπως το βαμβάκι, το καλαμπόκι, το τριφύλλι κ.λπ. Μαζί με το περισσότερο νερό της εκτροπής θα έχουμε και περισσότερα νέα υβρίδια, εκτατική και εντατική χρησιμοποίηση λιπασμάτων, γενίκευση του μοντέλου των μονοκαλλιεργειών για προφανείς λόγους και κατά προέκταση αυξανόμενη χρήση φυτοφαρμάκων (σήμερα στον θεσσαλικό κάμπο χρησιμοποιούνται 275.000 tn λιπάσματα και 2.000 tn φυτοφάρμακα ετησίως). Η αυξημένη χρήση τους συνεπάγεται και περισσότερες αποπλύσεις χημικών προς τους υδάτινους αποδέκτες της περιοχής.

Το μοντέλο αυτό, κρινόμενο στο πεδίο των στρατηγικών της γεωργικής ανάπτυξης, αποτελεί μια επιλογή από το παρελθόν. Στηρίζεται σε συντελεστές της γεωργικής παραγωγής που βρίσκονται σε οριακό σημείο εξάντλησης των όποιων πλεονεκτημάτων παρουσίασαν στη μεταπολεμική περίοδο. Ένας φαύλος κύκλος, πολύ κοντά στο αδιέξοδο.

Η κατασκευή μεγάλων υδροηλεκτρικών φραγμάτων βρίσκεται σε κρίση και επανεξέταση σε ολόκληρο τον κόσμο. Οι μεγάλες ανακατατάξεις και οι σοβαρές επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον, που στάθηκε αδύνατον να προβλεφθούν στη φάση του σχεδιασμού και της κατασκευής του, έρχονται να προστεθούν και στα επίσης μη προβλέψιμα κατασκευαστικά- τεχνικά προβλήματα που προέκυψαν. Η διάρκεια ζωής των έργων κατά κανόνα αποδείχτηκε, λόγω των φερτών υλικών, πολύ μικρότερη απ’ ότι αρχικά προβλεπόταν.

Το έργο της εκτροπής του Αχελώου μπορεί να αποδειχθεί περιορισμένης διάρκειας ζωής, εφ’ όσον ένα από τα βασικά φράγματα του όλου έργου (Μεσοχώρα) προβλέπεται να πληρωθεί λόγω των φερτών υλικών σε 50 ή το πολύ 60 χρόνια.

Έτσι κι αλλιώς η Ελλάδα έχει έναν επιπλέον και πολύ σοβαρό λόγο να αποφύγει τα μεγάλα φράγματα. Ο φυσικός της χώρος υποδιαιρείται σε – σχετικά- μικρές ενότητες, σε μικρά οικοσυστήματα που εκ των πραγμάτων θέτουν και ένα φυσικό όριο στο μέγεθος των επεμβάσεων στο περιβάλλον. Η επιλογή των μικρών φραγμάτων και φυσικά των άλλων ήπιων μορφών παραγωγής ενέργειας ταιριάζει απόλυτα και με αυτές τις ιδιαιτερότητες του ελληνικού φυσικού χώρου αλλά και τις δυνατότητες που αυτός προσφέρει.

Οι εκτροπές ποταμών φαίνεται πως αποτελούν... πρόοδο σε σχέση με την αμέσως προηγούμενη αναπτυξιακή στρατηγική που ήταν οι αποξηράνσεις λιμών. Το τραγικό παράδοξο στην περίπτωση της Θεσσαλίας είναι ότι ενώ στην περιοχή αυτή υπήρχε η μεγαλύτερη λίμνη της Ελλάδας, η Κάρλα, αποξηράνθηκε για να αποκτηθεί γεωργική γη, το νερό της Κάρλας διοχετεύεται με αγωγό απευθείας στον Παγασητικό και τώρα ζητείται η εκτροπή του Αχελώου για να καλυφθούν οι ελλείψεις σε νερό του θεσσαλικού κάμπου!

Για το έργο της εκτροπής έχουν μέχρι τώρα δαπανηθεί περίπου 60 δις. Δρχ. (σε σημερινές τιμές), χωρίς να έχουν υπολογιστεί τα έξοδα της επίβλεψης των έργων από το Δημόσιο. Επίκειται η υπογραφή σύμβασης για έργα συνολικού κόστους 80 δις. (από τα οποία η ΕΟΚ χρηματοδοτεί το 25%). Εκκρεμεί το κύριο μέρος του έργου που θα απαιτήσει, αν όλα πάνε ρολόι, αλλά 8000 δις. Βέβαια οι μεγάλες δυσκολίες που παρουσιάζουν τόσο μεγάλα και τόσο σύνθετα έργα, σε συνδυασμό με τις φυσικές αντιξοότητες της περιοχής, καθιστούν σχεδόν απαγορευτικής μια ασφαλή πρόβλεψη για το τελικό κόστος των έργων (υπενθυμίζουμε ότι το έργο του Μόρνου ξεκίνησε με μια πρόβλεψη 2 δις. και κατέληξε να κοστίσει 48 δις.) η εκτροπή του Αχελώου ισοδυναμεί με 25 έργα του Μόρνου).

Και ενώ πρόκειται για το μεγαλύτερο κατασκευαστικό έργο που έγινε ποτέ στην Ελλάδα, και με πραγματοποιημένο σχεδόν το 10% του έργου, γίνεται λόγος για παραλείψεις (!) στον σχεδιασμό του:

-         Δεν υπάρχει συνολική μελέτη οικονομικής σκοπιμότητας του έργου, με συνυπολογισμό των οικονομικών αποτελεσμάτων και επιπτώσεων στη Θεσσαλία, στις κατακλυζόμενες περιοχές που θα κατασκευαστούν τα έργα και στη Δυτ. Ελλάδα και στο Δέλτα του ποταμού (υπάρχει μόνο μια «Γενική συνθετική γεωργοοικονομική μελέτη»):

-         Δεν υπάρχει συνολική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων σύμφωνα και με την κοινοτική οδηγία 28/337 και τον ν. 1731/87 «για τη διαχείριση των υδατικών πόρων».

-         Ο κάθε είδους μελέτες- ΜΠΕ και οικονομικής σκοπιμότητας- δεν προβλέπεται να απορροφήσουν πάνω από το 1% (!) του κόστους του έργου, πόσο πρωτοφανές για έργα αυτού βεληνεκούς.

-         Δεν έχουν εξετάσει οι εναλλακτικές δυνατότητες άρδευσης του θεσσαλικού κάμπου με τοπικά νερά.

-         Δεν τηρήθηκε η διαδικασία δημοσιοποίησης των επιπτώσεων που θα προκληθούν από ολόκληρο το έργο (Υ.Α. 75308/5512/1990).

Ανεξάρτητα, λοιπόν, από την κατ’ αρχήν άποψη για το έργο της εκτροπής, οι παραπάνω παραλείψεις για ένα έργο συνολικού κόστους 1 τρις. δρχ. είναι τόσο σοβαρές, που και μόνο αυτές θα αιτιολογούσαν  μια επιφυλακτικότητα- τουλάχιστον- και μια προσπάθεια μεγαλύτερης διερεύνησης του όλου θέματος.

Είμαστε, λοιπόν, ως ελληνική κοινωνία- ή καλύτερα ως θεσσαλικός κάμπος- δέσμιοι ενός οράματος ή μιας αυταπάτης;

Είναι λογικό και κατανοητό σε συνθήκες κρίσης να γεννώνται αυταπάτες στη θέση των οραμάτων στον ελληνικό κάμπο.

Είναι αναμενόμενο στην εποχή της χωρίς όρια τεχνολογικής εξέλιξης οι τεχνοκράτες πιο πολύ να ονειρεύονται παρά να ανησυχούν.

Και καλά, «όταν ένας τεχνοκράτης ονειρεύεται, το καλύτερο που έχουμε να κάνουμε είναι να τον ξυπνήσουμε».

Όταν όμως, στην εποχή των νέων αναζητήσεων, η Αριστερά συναγωνίζεται σε «αναπτυξιακή πλειοδοσία» απελπισμένους αγρότες και τεχνοκράτες, τότε τι γίνεται;

Σε μια πετυχημένη ημερίδα που διοργάνωσε τον περασμένο Ιανουάριο η Ορνιθολογική Εταιρεία, στην Πάντειο, για την εκτροπή του Αχελώου, μια εκπρόσωπος των κατακλυζομένων της Μεσοχώρας απαριθμούσε αυτά που θα χάσουν οι κάτοικοι του ορεινού αυτού χωριού της Θεσσαλίας: «...Σπίτια, πλατείες, εκκλησίες, σχολεία... αγναντέματα».

Όλοι οι παριστάμενοι μπήκαμε σε κρίση. Πως να συγκρίνεις κιλοβατώρες με αγναντέματα... Τι να διαλέξουμε; Τι μας συμφέρει περισσότερο;

Αναζητείται επιστήμη, μεθοδολογία, φιλοσοφική σχολή, μαθηματικό μοντέλο, για να δώσει την απάντηση.

Καλούνται να συνδράμουν και αριστεροί κάθε απόχρωσης.

 Η ΕΠΟΧΗ

5/5/1992