Η ΑΡΙΣΤΕΡΑ

ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΚΙΝΗΜΑΤΩΝ

ΣΑΚΗΣ ΚΟΥΡΟΥΖΙΔΗΣ

Αριστερά, δηλαδή;

«Η οικολογία, φορέας μιας διαλεκτικής αντίληψης για τη λειτουργία των ομάδων, των συνόλων, των συστημάτων, αλλά και των φαινομένων, ως αλληλοεξαρτώμενων λειτουργιών και όχι ως αθροισμάτων μεμονωμένων εξαρτημάτων και “ατόμων” μπορεί να συναντηθεί με την παραμελημένη αριστερή κοινωνιολογική σκέψη σε μια νέα δημιουργική σύνθεση».

Η λέξη «κρίση» στην παραδοσιακή κινεζική γραφή παριστάνεται με δύο διαφορετικά ιδεογράμματα. Το ένα ιδεόγραμμα συμβολίζει την έννοια «κίνδυνος» και το άλλο την έννοια «ευκαιρία».

Η κρίση, η κατάρρευση των καθεστώτων της Ανατολικής Ευρώπης, δεν αποτελεί μόνο έναν κίνδυνο για την Αριστερά, αλλά και μια- χρυσή- ευκαιρία να ξανασκεφτεί τις καταβολές και την πορεία της, και κυρίως, τη σημερινή φυσιογνωμία και προοπτική της. Εξάλλου, όλες οι γενναίες αποφάσεις, οι επαναστατικές αλλαγές, οι οργανωτικές ανακατατάξεις στην Αριστερά, έγιναν κάτω  από συνθήκες δύσκολες, σε ημέρες ζοφερές, σε συνθήκες «κρίσης». Δυστυχώς, τις περιόδους της ακμής, της ευφορίας και της ανόδου, λιγοστεύουν οι αναζητήσεις και οι αλλαγές. Κυριαρχεί ένα αίσθημα αυτάρκειας, μια αυτοϊκανοποίηση. Αφού όλα πάνε καλά, γιατί να το αλλάξουμε!

Δεν είμαι οπαδός της κρισιολογίας ούτε της κρισιολαγνίας. Απεχθάνομαι, όμως, εξίσου τη μοιρολατρία και την καταστροφολογία.

Ποια Αριστερά, λοιπόν, σήμερα, μπορεί να αντέξει στην πίεση που ασκεί πάνω της η κοσμογονία που συντελείται στην Ανατολική Ευρώπη. Ποια Αριστερά μπορεί, σήμερα, σ’ έναν κόσμο που αλλάζει αλλά και σε μια Ελλάδα που ήδη έχει θέσει σε δοκιμασία τις αναλύσεις που έχουν γίνει γι’ αυτήν, να θέσει νέους στόχους, να εμπνεύσει και πάλι; Μπορεί στην Ανατολική Ευρώπη να μην κατέρρευσε ο σοσιαλισμός αλλά μια παραμορφωμένη εκδοχή του, αλλά ποια είναι η άλλη, η αυθεντική: Αν ανατρέξουμε στα κλασικά μαρξιστικά εργαλεία, μπορούμε να ανιχνεύσουμε τα στοιχεία αυτής της άλλης, της αυθεντικής εκδοχής του σοσιαλισμού

Αναμφισβήτητα, ο Μαρξ, ο Ένγκελς, ο Λένιν, ο Γκράμσι, έχουν και παρερμηνευθεί και παραποιηθεί και διαστρεβλωθεί. Ένα ξαναδιάβασμα των κλασικών του μαρξισμού θα ήταν εξαιρετικά γόνιμο και δημιουργικό για τη σύγχρονη Αριστερά, χωρίς βέβαια τη μεσολάβηση των παραμορφωτικών φίλτρων κάποιων μεταγενέστερων αναλυτών τους. Όμως, από την εποχή των κλασικών μέχρι σήμερα, έχει τρέξει πολύ νερό στο ποτάμι της ανθρώπινης σκέψης και πολύ περισσότερο στη ροή της κοινωνικής εξέλιξης. Ας μην αποδίδουμε, λοιπόν, μεταφυσικές προθέσεις αλλά και ικανότητες, σε- αποδεδειγμένα- πολέμιους της μεταφυσικής σκέψης.

Τα νέα κοινωνικά κινήματα, τα διάφορα φιλοσοφικά ρεύματα και «σχολές», οι μεμονωμένοι μελετητές αλλά, κυρίως, η συσσωρευμένη κοινωνική εμπειρία, είναι πεδίο που οι σύγχρονες αναζητήσεις της Αριστεράς οφείλουν να πάρουν σοβαρά υπ’ όψιν τους. Ανάμεσα σ’ όλα αυτά, νομίζω ότι ιδιαίτερη προσοχή χρειάζονται τα νέα κοινωνικά κινήματα και ιδιαίτερα το οικολογικό.

Η οικολογία και η οικολογική προβληματική, ως επιστήμη αλλά και ως κοινωνική πρακτική και δράση, είναι ένας προνομιακός για την Αριστερά τομέας για αλληλεπίδραση και ανανέωση. Η οικολογική σκέψη μπορεί να βοηθήσει την Αριστερά να στραφεί στις αξίες ζωής όπου στηρίζεται. Να τις εμπλουτίσει, να τις ενισχύσει, να τις διευρύνει και κυρίως να τις φέρει από τη σφαίρα των οραματισμών στο πεδίο της καθημερινής πολιτικής δράσης.

Η δικαίωση της Αριστεράς δεν μπορεί να έρθει μόνο, μέσα από το πλησίασμα της κοινωνίας που προτείνει, ούτε, μόνο, από το βαθμό αντίστασης σε μια συντηρητική η λαϊκίστικη πορεία της χώρας. Θα δικαιώνεται, πιστεύω, κυρίως από την ικανότητά της να εμπνέει, να προτείνει και να στηρίζει μορφές κοινωνική οργάνωσης, σήμερα που να κινητοποιούν κοινωνικές ομάδες, παρέες, άτομα, σε μια προσπάθεια να γίνει η ζωή μας πιο ενδιαφέρουσα, πιο αξιοπρεπής, πιο δημιουργική, πιο ανήσυχη. Και μέσα σ’ όλα αυτά, ο κάθε ένας και όχι ο μέσος όρος, να μπορεί να βάζει στόχους, να δίνει μάχες γι’ αυτούς, να ολοκληρώνεται.

Έστω κι αν ακόμη αναζητήσεις του οικολογικού κινήματος βρίσκονται στο στάδιο της εφηβείας, έστω κι αν πολλές από τις προτάσεις που έχουν χαρακτήρα απλουστευτικό, σχεδόν απλοϊκό ή ακόμη και ουτοπικό, η Αριστερά έχει τη δυνατότητα αλλά και την ανάγκη να συναντηθεί με τις ιδέες αυτές, με την οικολογική προβληματική και να ανέβουν μαζί σ’ ένα άλλο επίπεδο σκέψης και δράσης.

Ø     Να ξανασκεφτεί, η Αριστερά, πάνω στην αντίληψη της «συλλογικότητας» και να αντιπαραθέσει στον «ατομισμό», σαν μια άλλη διεργασία που οδηγεί και πάλι στο άτομο και όχι στο αφηρημένο σύνολο. Να δείξει και να πείσει για τη γοητεία της συλλογικής δραστηριότητας που δεν ισοπεδώνει, αλλά, αντίθετα, αναδεικνύει την προσωπική σκέψη και ιδιαιτερότητα. Η οικολογία, φορέας μιας διαλεκτικής αντίληψης για τη λειτουργία των ομάδων, των συνόλων, των συστημάτων, αλλά και των φαινομένων, ως αλληλοεξαρτώμενων λειτουργιών και όχι ως αθροισμάτων μεμονωμένων εξαρτημάτων και «ατόμων», μπορεί να συναντηθεί με την παραμελημένη αριστερή κοινωνιολογική σκέψη σε μια νέα δημιουργική σύνθεση.

Ø     Η αντίληψη αυτή της «συλλογικότητας» είναι ανάγκη, όμως, να εκφράζεται και στην εσωτερική κομματική λειτουργία. Όχι σαν μια γενική καταστατική αρχή, αλλά σε συγκεκριμένες ενέργειες, διαδικασίες και, κυρίως, γνώσεις. Οι αρχές λειτουργίας των κομμάτων της Αριστεράς, σε γενικές γραμμές, στηρίζονται στις γνώσεις που παρείχαν οι κοινωνικές επιστήμες πριν από πολλές δεκαετίες, πρωτοπόρες για την εποχή τους, αλλά σε μεγάλο βαθμό ξεπερασμένες. Οι λειτουργίες της «ομάδας», μικρής ή μεγάλης, έχουν παγιοποιηθεί σ’ ένα συγκεκριμένο στυλ. Κυρίως, τα μεγάλα σώματα, όπως είναι τα συνέδρια ή οι συνδιασκέψεις, σε πολύ μικρό βαθμό αξιοποιούν τη συλλογικότητα. Η αρχή της εναλλαγής στα διάφορα όργανα, η ανακλητότητα των εκλεγμένων, η καθιέρωση της δευτερολογίας, ο τρόπος που συγκεντρώνονται οι ιδέες, οι γνώμες και οι προτάσεις όλων των μελών και κυρίως, η λειτουργικότητα των συνεδρίων, συνδιασκέψεων και όλων των μεγάλων, «ομάδων», όπου με τον κλασικό τρόπο συγκρότησης και λειτουργίας τους συμμετέχει, ένα μικρό μόνο μέρος όσων παρευρίσκονται, είναι πολύ σοβαρά θέματα που αγγίζουν την ίδια τη δημοκρατική φυσιογνωμία της Αριστεράς  σήμερα.

Ø     Η αντίληψη για την αλληλεξάρτηση, που προαναφέρθηκε, μπορεί να οδηγήσει και σε μια νέα θεώρηση της έννοιας «κοινωνική αλληλεγγύη». Η προσπάθεια για να μην εξαφανιστεί ένα άγριο ζώο ή κάποιο αγριολούλουδο, δεν είναι ένδειξη μιας ακραίας φυσιολατρικής ευαισθησίας, αλλά σηματοδοτεί μια νέα αντίληψη για την «ύπαρξη» που την ταυτίζει με τη «συνύπαρξη». Υπάρχω, ίσον συνυπάρχω. Απέναντι λοιπόν, στο «ο θάνατός σου, η ζωή μου», να πούμε το «η ύπαρξή σου, η ζωή μου».

Ø     Σε μια κοινωνία που γίνεται όλο και πιο σύνθετη και περίπλοκη, η απάντηση δεν μπορεί να είναι η γραφειοκρατία, η ομοιογένεια και η ισοπεδωτική εξομοίωση αλλά η ευλυγισία, οι αποκεντρωτικοί θεσμοί, η δημοκρατικοποίηση της πολιτικής, ως κοινωνικής και πολιτισμικής λειτουργίας, αλλά και της σχέσης της ανθρώπινης κοινωνίας με τη φύση.

Ø     Μια νέα προσέγγιση του φαινομένου του καταναλωτισμού μπορεί να οδηγήσει σ’ έναν επαναπροσδιορισμό των διεκδικήσεων, των προτεραιοτήτων, αλλά και του εύρους των θεμάτων με τα οποία απασχολείται το συνδικαλιστικό κίνημα. Στόχοι που δεν περιορίζονται στη διεκδίκηση περισσότερων αγαθών, αλλά περισσότερων δυνατοτήτων για επιλογή. Όχι μόνο μεγαλύτερη αγοραστική δύναμη στο εισόδημα, αλλά και πιο(- ποιοτική- αξιοποίηση αυτής της δύναμης. Δεν μπορεί το συνδικάτο να αρκείται στην αύξηση του μισθού και να μην ασχολείται με το πως ο μισθός αυτός επιδρά στην ποιότητα της ζωής του εργαζομένου, όχι μόνο λόγω της ακρίβειας και των χαμηλών κοινωνικών παροχών. Το συνδικάτο πλέον οφείλει να σκεφτεί ότι χώρος δράσης δεν είναι μόνο ο τόπος δουλειάς αλλά και η «αγορά», η ποιότητα διατροφής, κατανάλωσης γενικά, η ποιότητα διασκέδασης, κατοικίας, διακοπών, κλπ. Όχι προσφορά αγαθών, τώρα, με παραίτηση από ένα σχεδιασμό του μέλλοντος. Όχι περισσότερα αγαθά, με αντάλλαγμα όμως λιγότερα δικαιώματα. Τελικά, όχι επιδίωξη για περισσότερες απολαβές, αλλά για περισσότερες επιλογές.

Ø     Σε μια εποχή που η έννοια της «αγοράς» φαίνεται να ασκεί μια μεγάλη γοητεία και στην Αριστερά, θα πρέπει αυτή να προφυλαχθεί από μια απλή αντιγραφή της «καπιταλιστικής αγοράς» να της προσδώσει εκείνα τα χαρακτηριστικά, αλλά και τις δικλίδες, που δεν θα επιτρέψουν να μετατραπεί σ’ ένα χώρο όπου απλώς θα ασκείται από τον καταναλωτή η ψευδαίσθηση της επιλογής και της απόρριψης κάποιου προϊόντος σ’ ένα σικέ παιχνίδι. Για την Αριστερά, η αγορά δεν μπορεί να είναι ο χώρος όπου η κοινωνία αλληλοεξοντώνεται, αλλά όπου συνεργάζεται. Ούτε καν ο χώρος όπου μονομαχούν οι παραγωγοί ή οι έμποροι με διαιτητή τον καταναλωτή, έστω και με καθαρούς όρους. Η αγορά πρέπει να είναι ένας χώρος όπου συνυπάρχουν αλλά και ασκούνται στην πράξη: το δικαίωμα της επιλογής, το δικαίωμα στον ποιοτικό έλεγχο, το δικαίωμα στον οικονομικό έλεγχο, το δικαίωμα στον επηρεασμό των μεγάλων αναπτυξιακών επιλογών και όχι μόνο των τελικών τους προϊόντων. Απέναντι στον αόρατο και άναρχο μηχανισμό της «ελεύθερης αγοράς», η Αριστερά να αντιπαραθέσει τον ορατό και διαφανή σχεδιασμό και τον κοινωνικό έλεγχο. Όχι όμως με ένα γραφειοκρατικό μηχανισμό, αλλά με τις δικλίδες εκείνες που με βάση τη γνώση, τη συνεχή ενημέρωση, την ενεργοποίηση του πολίτη, του καταναλωτή, των  κοινωνικών του οργανώσεων, αλλά και των ελεγκτικών μηχανισμών του δημοσίου, θα επιτρέπουν την ουσιαστική άσκηση των παραπάνω δικαιωμάτων.

Ø     Η κοινωνία δεν διαπερνάται μόνο από τις «βασικές» και τις «κυρίαρχες» αντιθέσεις της, αλλά και από δευτερεύουσες ή από αντιθέσεις που αφορούν επιμέρους κοινωνικές ομάδες και όχι ολόκληρη την κοινωνία. Ακόμη, υπάρχουν αντιθέσεις που διαπερνούν, μεν, ολόκληρη την κοινωνία, αλλά που οι διαχωριστικές γραμμές βρίσκονται κάπως μετατοπισμένες από την κλασική τους θέση. Οι αντιθέσεις αυτές δεν μπορούν, πάντα, να εκφραστούν μέσα από τις κλασικές μορφές οργάνωσης της κοινωνίας. Ούτε και η αντίληψη περί κοινωνικών συμμαχιών μπορεί να ασκείται μέσα από τη συνεργασία κοινωνικών οργανώσεων που εκπροσωπούν τις συνεργαζόμενες κοινωνικές ομάδες. Όλες αυτές οι αντιθέσεις μπορούν να εκφραστούν και μέσα από νέες μορφές κοινωνικής οργάνωσης, μέσα από νέα κοινωνικά κινήματα, πλάι στα οποία τα «παραδοσιακά» θα παίξουν, τουλάχιστον για κάποια από τα νέα αυτά προβλήματα, συμπληρωματικό ρόλο. Το οικολογικό κίνημα, το κίνημα των καταναλωτών, το κίνημα για την ποιότητα ζωής, το κίνημα για τροφές χωρίς χημικά, συντηρητικά, χρωστικά, διογκωτικά και τις άλλες 2.500 χημικές ουσίες, το κίνημα για την κατάργηση των πλαστικών στα είδη συσκευασίας, το κίνημα για την αφάρμακο ιατρική, το κίνημα των ποδηλατιστών, το κίνημα για μια οικολογική γεωργία, το κίνημα για να γίνει πεζόδρομος η Πανεπιστημίου, το κίνημα για τα δικαιώματα των μειοψηφιών, το κίνημα για το δικαίωμα του εντός, το κίνημα για... είναι κάποια από τις νέες, υπαρκτές ή ανύπαρκτες, μορφές κοινωνικής οργάνωσης και δράσης.

Ø     Οι διεθνείς σχέσεις, μέχρι τώρα, στηρίζονται σε μπλοκ χωρών, κυρίως με βάση την ιδεολογική συγγένεια. Γι’ αυτό και στηρίζονται σε συμφωνίες «εφ’ όλης της ύλης». Όμως, στο σύγχρονο κόσμο, οι αντιθέσεις εκφράζονται και σε πολλούς επιμέρους τομείς και θέματα συχνά ανεξάρτητα από κοινωνικά καθεστώτα. Οι επιμέρους αυτές αντιθέσεις στο όνομα των γενικών, συμπιέζονται ή παραπέμπονται σε κάποιες άχρωμες και αναποτελεσματικές συνεργασίες σε επιστημονικό ή διοικητικό επίπεδο. Είναι αναγκαίο να οδηγηθούμε πλέον και σε ένα, νέου τύπου, διεθνισμό. Ιδιαίτερα τα οικολογικά προβλήματα μπορούν να φέρουν αλληλέγγυες και σύμμαχες χώρες στο πλαίσιο ενός «οικολογικού διεθνισμού». Όχι απλώς σαν μια μορφή διεθνούς συνεργασίας αλλά και ενεργούς δράσης χωρών αλλά και κοινωνικών οργανώσεων για τη σωτηρία του πλανήτη ή για επιμέρους περιβαλλοντικά προβλήματα.

Μια Αριστερά λοιπόν που δεν θα χαθεί στο πέλαγος των αναζητήσεων του μέλλοντος και των οραματισμών. Μια Αριστερά που δεν θα πασχίζει να συσπειρώσει την κοινωνία σε σχεδιασμούς επί χάρτου, αλλά σε δράση και έμπνευση επί της- σημερινής- ζωής.

Μια Αριστερά, που με τη φυσιογνωμία, τη λειτουργία των κομμάτων της, τις ιδέες της, τη φρεσκάδα, τη φαντασία και τη σπιρτάδα της, θα επιδιώξει να φέρει, στο κέντρο της κοινωνικής και πολιτικής ζωής, όλες τις σύγχρονες αντιθέσεις, τις πιο διαφορετικές ανάγκες, ανησυχίες και ενδιαφέροντα και να κινητοποιήσει την κοινωνία γύρω από ένα κίνημα ζωής. Με σταθερότητα στις κοινωνικές της αναφορές, να ξεπεράσει τις δυσπιστίες και τις αναστολές για τα νέα κοινωνικά κινήματα, τα «απολιτικά», τα «ουδέτερα», τα αποπροσανατολισμένα, τα φυσιολατρικά, τα πασιφιστικά κλπ.

Να γίνει η Αριστερά των κοινωνικών κινημάτων.

Η ΠΡΩΤΗ,

15/6/1990