Ομορφιά και Αλήθεια

Η κρίση της κοινωνίας, του περιβάλλοντος και του λόγου

ΣΑΚΗΣ ΚΟΥΡΟΥΖΙΔΗΣ

Νίκου Μολυβιάτη: ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ. Εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1997, 230 σ.

Η συνηθέστερη κριτική που ασκείται σε όσους ασχολούνται ή συγγράφουν περί τα οικολογικά, είναι ότι προκειμένου να αναδείξουν κάποια, υπαρκτά μεν, αλλά δευτερεύοντα προβλήματα, υπερβάλλουν συνειδητά, υποβαθμίζοντας βασικές ανθρώπινες ανάγκες και προτεραιότητες. Ότι ασχολούνται πιο πολύ με τα ζώα παρά με τους ανθρώπους.

Είναι αλήθεια ότι η διά της υπερβολής ανάδειξη κάποιων πλευρών της ζωής είναι μια ανθούσα και, ως ένα βαθμό, θεμιτή πρακτική και μεθοδολογία. Είναι επίσης αλήθεια ότι η οικολογική σκέψη, στην πρώιμη, ουτοπική της φάση, προέβαλε πολλές «υπερβολές». Τι ακριβώς είναι η υπερβολή; «Υπερβολή είναι η υπεράνωθεν τινός διάβασις» και «το μέρος διά του οποίου πρέπει τις να υπερβή, κορυφή (πάροδος), όρος, ζυγός» (Λεξικό Σκαρλάτου του Βυζάντιου, 1852). Ποια κορυφή, ποιο όρος, ποιον ζυγό «υπερέβαλε» η οικολογία; Το «όρος» του ακραίου ανθρωποκεντρισμού, την «κορυφή» της βιομηχανικής κοινωνίας και τον «ζυγό» του αναπτυξιακού ορθολογισμού.

Υπάρχουν όμως και οι «πάροδοι». Ενώ η οικολογική σκέψη, ως επιστήμη ­ μόνο  αρχικά και ως κοινωνική και πολιτική προσέγγιση, στη συνέχεια, έκανε τις υπερβάσεις της διά των ορέων και των ζυγών της κυρίαρχης σκέψης, συνελήφθησαν και ορισμένοι «ακτιβιστές» της οικολογίας στις παρυφές των ορέων, σε κάποιες παρόδους της ανθρώπινης σκέψης. Ως τέτοιοι θεωρήθηκαν οι ασχολούμενοι με κάποια υπό εξαφάνιση είδη ­ αρκούδες, χελώνες, νυχτερίδες, κ.λπ. Κρίθηκαν, λοιπόν, ότι υπερέβησαν... «υπεράνωθεν» των κυρίαρχων ανθρωπίνων αναγκών και ασχολήθηκαν με το τριτεύον, το εξεζητημένο. Ενδεχομένως, για ορισμένους, να είναι και έτσι. Μπορεί, όμως, να μη θεωρηθεί αυτή η ενασχόληση, η «οπτική», ως μια ακραία ευαισθησία ­ένας ακραίος βιοκεντρισμός ­αλλά ως το κοίταγμα της πραγματικότητας μέσα από τη διαφορετική οπτική της αλληλεξάρτησης, της συστημικής προσέγγισης, των κύκλων της ζωής, της αλυσίδας της ζωής. Αυτή είναι η λογική της οικολογίας συνολικά, βέβαια, και όχι κάποιων ιδιαίτερων εκδηλώσεών της.

Η ελληνική βιβλιοπαραγωγή στον χώρο της οικολογικής σκέψης, τα τελευταία 25 χρόνια, κινήθηκε μεταξύ μεταφράσεων βιβλίων όλων των σπουδαίων διανοητών, όλων των ρευμάτων και των προσεγγίσεων, και της μικρής εγχώριας παραγωγής στον τομέα της πολιτικής οικολογίας. Στους άλλους, όμως, τομείς ­ τεχνικά βιβλία για το περιβάλλον, φύση, δάση, βιότοποι, ειδικά προβλήματα η παραγωγή είναι ιδιαίτερα αυξημένη και αυξανόμενη.

Ένας κύκλος οικολογικής προβληματικής έκλεισε ­ή, έστω κλείνει και ένας νέος κυοφορείται. Ο κύκλος της «ωρίμανσης», όχι, όμως, της ψυχρής υποταγής στον «ρεαλισμό» της καθημερινότητας. Η οικολογική σκέψη καλείται σήμερα να αναζητήσει τα νήματα της διαπλοκής ανάμεσα σε θεωρητικές συλλήψεις, ουτοπικές προσεγγίσεις, οραματικές αφαιρέσεις και στην πρακτική τους έκφραση, στα υπαρκτά διλήμματα της ζωής. Να μην παγιδευτεί μεταξύ «αλήθειας» και «ομορφιάς». Να προβάλει την ομορφιά της αλήθειας της ­ και όχι μόνο την «αλήθεια της» ­ αλλά και να πείσει για την αλήθεια της ομορφιάς της.

Ο Ν.Μ. επιχειρεί τη δική του σύζευξη. Ανάμεσα στο περιβάλλον ­ τη φύση, τον χώρο εν γένει, την «ομορφιά» και την ελληνική περιφέρεια το υπαρκτό και καθημερινό, την «αλήθεια». Οποιαδήποτε αφαίρεση έξω από αυτό το δίπολο μπορεί να αποδειχθεί ανεπαρκής έως επικίνδυνη.

Και εδώ βρίσκεται η αξία των κειμένων του, αλλά και του βιβλίου ως «όλον». Να ξανακοιτάξουμε την αλήθεια της ελληνικής περιφέρειας μέσα από μια διαφορετική οπτική, μέσα από διαφορετικές προτεραιότητες και προοπτικές.

Οι «περιφερειολόγοι» ασχολούνται κυρίως με τους μηχανισμούς και τα εργαλεία μεταφοράς πόρων, ανθρώπων και, ενίοτε, εξουσίας, από το κέντρο προς την περιφέρεια. Ελάχιστα προσεγγίζουν την περιφέρεια ως «κοινότητα», ως οντότητα πολιτισμικά προσδιορισμένη. Ως κοινωνία με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά η κάθε μία, με γεωγραφικές, κλιματικές, ιστορικές, εθιμικές, οικονομικές και άλλες ιδιαιτερότητες και καταβολές. Κοινότητες με συνοχή ή όχι, με αλληλοεξαρτώμενες λειτουργίες και ενασχολήσεις, με παραγωγική, κοινωνική και πολιτιστική «μονοκαλλιέργεια» ή πλουραλισμό. Όπου η αμειψισπορά δεν προσδιορίζει απλώς μια καλλιεργητική πρακτική, αλλά ονοματίζει και αναδεικνύει διακριτές εναλλαγές στην ιστορική πορεία κάθε περιοχής. Μόνο μέσα από αυτή την οπτική φωτίζονται αλήθειες αλλά και κρυμμένες ομορφιές. Αγκυλώσεις και δυνατότητες. Οι περιφέρειες δεν είναι άθροισμα ­ ή έστω σύνολο ­ αριθμών, ποσοτήτων. Είναι φύση, χώρος, ζώα, πουλιά, φυτά, άνθρωποι, ομάδες πολιτών. Με όνομα!

Όλα αυτά παρελαύνουν από τα 50 κείμενα του Ν.Μ. που αναφέρονται σε αντίστοιχες περιοχές της χώρας από όλα της τα διαμερίσματα. Κείμενα δημοσιογραφικά, που πρωτοδημοσιεύτηκαν κατά την τελευταία 6ετία στον Ριζοσπάστη, όπου ο Ν.Μ. επιμελείται την σελίδα της οικολογίας, μία από τις μακροβιότερες των ελληνικών εφημερίδων. Κείμενα γραμμένα με πάθος, συστηματικότητα και ιδιαίτερη πολιτική φόρτιση. Με πλήρη αίσθηση των ορίων που η δημοσιογραφική έρευνα και γραφή απαιτεί και με την ευθύνη ενός δημοσιογράφου-πολίτη. Καταγράφει τα δεδομένα του χώρου και του προβλήματος, το ευρύτερο πλαίσιο μέσα στο οποίο εκδηλώνεται, τον ρόλο, τη θέση και τις απόψεις της τοπικής κοινότητας και ­κατά περίπτωση τα συμπεράσματά του, τις προτάσεις του. Κείμενα που δεν κιτρινίζουν ούτε από την υπερβολή, αλλά ούτε και από το ξεθώριασμα του χρόνου. Είναι κείμενα που «υπερβαίνουν» όχι διά των «παρόδων» αλλά διά των «ορέων» της σκληρής και αντιφατικής ελληνικής πραγματικότητας.

Ο Σάκης Κουρουζίδης είναι πρόεδρος της Ευωνύμου Οικολογικής Βιβλιοθήκης

ΤΑ ΝΕΑ,

05-05-1998