Η ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΑΜΦΙΣΒΗΤΗΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΟΔΟΥ

Μιχάλη Μοδινού: Από την Εδέμ στη Καθαρτήριο: Η Γεωγραφία της Υπανάπτυξης, ΕΞΑΝΤΑΣ 1988

ΣΑΚΗΣ ΚΟΥΡΟΥΖΙΔΗΣ

Η αμφισβήτηση της έννοιας της προόδου είναι νομίζω το κύριο μήνυμα που βγαίνει από τις σελίδες του δεύτερου αυτού βιβλίου του εκδότη της Νέας Οικολογίας, Μιχάλη Μοδινού. Με άφθονο εμπειρικό, υλικό, εξαντλητική και πολυποίκιλη βιβλιογραφική δουλειά και άντληση εννοιολογικών εργαλείων από πολλές επιστημονικές ηπείρους, ο συγγραφέας μας προσέφερε για πρώτη φορά μια-κατά το δυνατόν-ολοκληρωμένη εικόνα του παγκόσμιου οικολογικού ζητήματος. Η κύρια θέση του βιβλίου είναι σαφής: δύσκολο μπορεί πλέον να τεκμηριωθεί, ισχυρίζεται, η ιστορική γραμμικότητα, ακόμα δυσκολότερα  όμως μπορεί να πιστέψει κανείς σήμερα στην «βελτίωση» των κοινωνιών διαμέσου της ιστορίας, τουλάχιστον όπως μας την παρέδωσαν ως κεντρική ιδέα, τόσο ο μαρξισμός, όσο και ο φιλελευθερισμός. Ο καπιταλισμός δεν αποτέλεσε επομένως πρόοδο σε σχέση με κοινωνικά συστήματα που υποκατέστησε. Αντίθετα, γέννησε την υπανάπτυξη από τη οποία ταλανίζονται σήμερα τα τρία τέταρτα του πλανήτη.

Για να τεκμηριώσει την κυρίαρχη αυτή ιδέα που διατρέξει άλλωστε και όλη την προγενέστερη δουλειά του. Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί ως μητέρα-επιστήμη την Γεωγραφία. Τοπογράφος ο ίδιος και έχοντας δουλέψει και ταξιδέψει εκτεταμένα σε χώρες του Τρίτου Κόσμου παίζει με μεγάλη ευχέρεια με τα μεγέθη και την κατανομή τους μέσα στο χώρο. Οι χώρες και οι πόλεις, οι πολιτισμοί και οι θρησκείες, οι γεωγραφικές και περιβαλλοντικές συντεταγμένες, οι τρόποι παραγωγής και οι κοινωνικοί σχηματισμοί, παρελαύνουν μέσα από τις σελίδες του βιβλίου χωρίς καμία επιδειξιομανία, μάλλον σε μια σεμνή προσπάθεια να διαφανεί η ποικιλότητα του παγκοσμίου ψηφιδωτού. Το αποτέλεσμα μπορεί να φανεί βαρύ προς στιγμή αλλά σύντομα ο αναγνώστης θα βυθιστεί στην απόλαυση της γραφής που συχνά είναι λογοτεχνικού-αφηγηματικού χαρακτήρα, χωρίς να απεκδύεται της επιστημονικότητάς  της.

Όποιος δεν έχει έρθει μέχρι σήμερα σε επαφή με το έργο του Μιχάλη Μοδινού ίσως εκπλαγεί από την άνεση με την οποία προσδίδεται γλαφυρότητα ζωντάνια και αμεσότητα σε θέματα ξηρά και στεγνά. Γιατί, οπωσδήποτε, το να χρησιμοποιείς πλειάδα στατιστικών και επιστημονικών εργασιών προκειμένου να καταδείξεις φαινόμενα δυσάρεστα ή και καταστροφικά- ερημοποίηση, αποδάσωση, διάβρωση, πληθυσμιακή έκρηξη, πείνα, ενεργειακή στενότητα και πάει λέγοντας- είναι μια δουλειά που μπορεί να εμπέσει στην παγίδα του «επιστημονισμού». Ο Μοδινός, με εξαίρεση ελάχιστα σημεία του βιβλίου, αποφεύγει αυτή την παγίδα με παραδείγματα, αναφορές σε τρίτους, αναμνήσεις, κομμάτια από το ημερολόγιό του, παραπομπή στο έργο λογοτεχνών, κινηματογραφιστών και πολιτικών. Έτσι, αιφνιδιάζει τον αναγνώστη και τον κρατά σε εγρήγορση, εισάγοντας ταυτοχρόνως και ένα είδος γραφής που θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως καινοτόμο. Η θεματική του βιβλίου παραπέμπει πρωτίστως στους Τροπικούς, χωρίς ν’ απουσιάζουν η Ευρώπη και η Αμερική. Δεν είναι ασφαλώς μόνο το συγκριτικό πλεονέκτημα του συγγραφέα- ταξιδιώτη που οδηγεί σ’ αυτή την επιλογή, πλεονέκτημα που άλλωστε δημιουργεί την μοναδικότητα του έργου στου στην ελληνική βιβλιογραφία. Το κείμενο διατρέχει η ιδέα ότι εκεί τα προβλήματα είναι περισσότερο απτά, ορατά και οξέα. Είναι ακόμη σημαντικότερα για την επιβίωση του πλανήτη. Για παράδειγμα η αποδάσωση τεραστίων εκτάσεων ή η επέλαση της ερήμου εξαφανίζουν κοινωνίες και πολιτισμούς σε κλίμακα ασύλληπτη για τα ευρωπαϊκά δεδομένα, από την άλλη μεριά όμως, έχουν επιπτώσεις που αφορούν άμεσα και τις χώρες του βορρά, όπως η κλιματική αποσταθεροποίηση, το φαινόμενο του θερμοκηπίου, η εξάντληση πρώτων υλών απαραίτητων για την επιβίωση των βιομηχανικών χωρών. Τα κεφάλαια του βιβλίου λειτουργούν ως μοντέλο όπου μπορούμε να αναγνώσουμε και τα δικά μας προβλήματα, αναπαραγόμενα με εκπληκτική συμμετρία στον μεσογειακό χώρο. Η πληθυσμιακή αποψίλωση της υπαίθρου, η υποβάθμιση των δασικών πόρων, η ρύπανση των υδάτων, η διάβρωση του εδάφους, συνδέονται άμεσα με τα προβλήματα του αστικού χώρου: ρύπανση, κυκλοφοριακό, πολεοδομικό χάος, θόρυβος αλλά και με τα ομόλογα κοινωνικά τους. Κέντρο και περιφέρεια, πόλεις και ύπαιθρος δείχνουν πιασμένα στην μέγγενη μιας ταυτόσημης τυπολογίας αλλαγών είτε πρόκειται για τον Τρίτο Κόσμο, είτε για την Ευρώπη, είτε για την Αμερική. Ο Μιχάλης Μοδινός μας ξεναγεί σ’ έναν κόσμο πρωτόγνωρης γοητείας  και πρωτόγνωρης φρίκης.. ισχυρίζεται ότι αν συνεχίσουμε έτσι δεν μπορούμε να πάμε πολύ μακριά. Ο ισχυρισμός αυτός, πράγματι, αντλεί ερεθίσματα και επιχειρήματα και από την ελληνική πραγματικότητα. Μια πραγματικότητα που αρχίζει να έρχεται στο φως της έρευνας αλλά και της καθημερινής ζωής. Το βιβλίο αποτελεί, ταυτόχρονα, με την προβληματική που αναπτύσσει και τα μεθοδολογικά εργαλεία που χρησιμοποιεί, και μια προώθηση προς την αριστερά και την αριστερή σκέψη γενικότερα. Και είναι αλήθεια ότι η οικολογική πρόκληση προς την αριστερά έχει ενταθεί τα τελευταία χρόνια. Όπως είναι αλήθεια ότι η αριστερά απαντάει θετικά σ’ αυτήν την πρόκληση- πρόσκληση για διάλογο και δράση. Το σημείωμα αυτό δεν αποτελεί τον αντίλογο στην προβληματική που αναπτύσσει ο Μ. Μοδινός στο βιβλίο του. Θέλω μόνο να επισημάνω ότι η περίοδος αυτή, που η αριστερά επιχειρεί το άλμα με την συγκρότηση του Συνασπισμού, είναι πρόσφορη για διάλογο, δράση αλλά και προσέγγιση ανάμεσα στην αριστερά και την οικολογία.

 «ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ»

11.5.1989