Η ΚΡΙΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ

ΣΑΚΗΣ ΚΟΥΡΟΥΖΙΔΗΣ

Υπάρχει κάποιο κρίσιμο μέγεθος για την πόλη; Κάποια πληθυσμιακά δεδομένα, πάνω από τα οποία αρχίζει η δυσλειτουργία η κρίση; Η φύση μας διαμηνύει ότι υπάρχουν όρια. Ο άνθρωπος το αμφισβήτησε αυτό έντονα. Η λατρεία του γιγαντισμού που έχει πάρει  διαστάσεις παν- ιδεολογικές, αρνιόταν να δεχτεί ότι υπάρχουν «εξωγενείς» -στον δικό της σχεδιασμό της ανάπτυξης- παράγοντες που μπορούσαν να σταθούν εμπόδιο στις επεκτατικές της διαθέσεις.

Υπάρχουν όρια στην ανάπτυξη, έστω κι αν αυτά δεν είναι στατικά. Η ανάπτυξη των ορίων, προϋποθέτει την ύπαρξη ορίων.

Μια πόλη θέλει τον δικό της χώρο. Χώρο για τις κατοικίες και τα δημόσια κτίρια, χώρο για την ανάπτυξη της γεωργίας και της κτηνοτροφίας που θα τροφοδοτούν την πόλη και χώρο για να «λειτουργεί» ως πόλη, να έρχονται οι κάτοικοί της σε επαφή μεταξύ  τους, να συναλλάσσονται, να συνδημιουργούν, να επικοινωνούν και να «συγκρούονται». Να αποκτούν αίσθηση του κοινού τους χώρου, να αισθάνονται συμμέτοχοι των βασικών διεργασιών και λειτουργιών που επιτελούνται στον χώρο της πόλης, να αναγνωρίζουν τον εαυτό τους στην εικόνα της πόλης, να τους αναγνωρίζει και η ίδια η πόλη τους.

Κρίση της πόλης μπορεί να σημαίνει αδυναμία να τροφοδοτείται  ομαλά ο συγκεντρωμένος σ’ αυτήν πληθυσμός, να μην επιτελούνται οι βασικές της λειτουργίες. Σημαίνει, να μην αναγνωρίζονται από τις αισθήσεις τους και μόνο, οι κάτοικοι της ίδιας πόλης. Να μην λειτουργούν οι πλατείες της. Η «εργαστηριακή κατάσταση» της να είναι του πάσχοντος από βαριά ψύχωση, αλλά η κλινική της εικόνα να ταιριάζει σ’ αυτήν του κατατονικούv - απαθούς. Ο θυμός να εντυπώνεται στην καθημερινότητα, αλλά να μην ξεσπά εξεγερτικά. Οι πολιτικοί τσακωμοί  να υποκαθιστούν τις κατά ομάδες διενέξεις.

Στην αρχαία Ελλάδα όταν μια πόλη έφτανε στα όρια της είχε δυο διεξόδους. Η μια, να δημιουργήσει αποικίες και η άλλη, να κάνει πόλεμο με άλλες πόλεις.

Σήμερα ο πόλεμος μεταφέρθηκε στο εσωτερικό της πόλης. Σε πόλεμο βρίσκονται γειτονικές συνοικίες για το ποια δεν θα φιλοξενήσει κάποια χωματερή, κάποιο νεκροταφείο, κάποιον οδικό άξονα μεγάλης κυκλοφορίας. Σε πόλεμο βρίσκονται οι εργαζόμενοι σε μια βιομηχανία με τους οχλούμενους περίοικους. Σε πόλεμο Ι.Χ. με τους πεζούς και τα βουνά, σε πόλεμο οι δρόμοι με τα πάρκα, τα ταξί με τα λεωφορεία για τους λεωφορειόδρομους. Σε διαρκή πόλεμο τα «αυθαίρετα» σχέδια πόλεων. Οι αυθαίρετοι νόμοι με τους αυθαίρετους (υφ)υπουργούς. Βέβαια, υπάρχει και ο πόλεμος για το νερό της πόλης με τη μισή Ελλάδα, ο πόλεμος των μεγάλων έργων της πρωτεύουσας, με τα εξίσου, μεγάλα έργα της περιφέρειας. Ο πόλεμος του τραμ με τη λεωφόρο, του τρένου με τη νταλίκα. Ένας πόλεμος με πολλές μάχες, που έχει μόνο χαμένους. Την ίδια την πόλη. Που δεν είναι πλέον πόλη λειτουργούσα, αλλά μια τυχαία συνάθροιση ανθρώπων, ένας αχταρμάς «πολιτισμών», όπου όλοι φωνάζουν αλλά κανείς δεν ακούει. Όπου η κοινή μας γλώσσα έχουν γίνει τα... σπασμένα ελληνικά, και αυτό όχι με ευθύνη των ξένων μεταναστών.

Όμως, όπως και στην αρχαιότητα, η ...προοδευτική διέξοδος δεν είναι ο πόλεμος. Η ιδέα της δημιουργίας αποικιών για να «ελαφρύνει» η πόλη, σήμερα έχει διαφορετικό χαρακτήρα. Ονομάζεται «αποκέντρωση». Ολόκληρο επιστημονικό – πολιτικό - κοινωνικό ρεύμα σκέψης που αποτέλεσε ένα από τα στηρίγματα της Αριστεράς, αναδύθηκε ως απάντηση στον συγκεντρωτισμό της πρωτεύουσας. Η ιδέα της περιφερειακής ανάπτυξης, που απαιτούσε και κάποιον κρατικό παρεμβατισμό, φαινόταν να έχει και μια σχετική ιδεολογική υπέροχη απέναντι στην αδυναμία της «αγοράς» να λύσει τέτοια προβλήματα.

Η αντίληψη αυτή στηρίχθηκε κυρίως στην αναζήτηση κινήτρων, θεσμών και μηχανισμών μεταφοράς πληθυσμού, παραγωγικών δραστηριοτήτων, πόρων και εξουσιών, από το κέντρο προς την περιφέρεια. Το αντιμετώπισε, κυρίως, ως ένα πρόβλημα στον χώρο της παραγωγής και της οικονομίας. Ο συγκεντρωτισμός, όπως, μπορεί να έχει ως προνομιακό χώρο το «μεγάλο», το «υπέρογκο», αλλά δεν είναι ξένος, εξ ορισμού και με το «μικρότερο». Ο συγκεντρωτισμός της πρωτεύουσας μπορεί να τροφοδοτήσει πολλούς μικρούς συγκεντρωτικούς, γραφειοκρατικούς, αντιπαραγωγικούς και αντιδημοκρατικούς οργανισμούς.

Ένα συγκεκριμένο παραγωγικό μοντέλο, μια οικονομικοκρατούμενη παγκόσμια κοινωνία, παρήγαγε αυτούς τους κολοσσούς σε κρίση. Το πρόβλημα εξακολουθεί να βρίσκεται στην ιδεολογία του παραγωγισμού, στην αυξητική ορμόνη της βιομηχανικής μας κοινωνίας. Η πόλη του Μεξικού, το Νέο Δελχί, το Κάιρο, το Λος Άντζελες, το Μιλάνο, η Αθήνα, είναι οι τερατογενέσεις αυτού του μοντέλου.

Το μεγαλύτερο πρόβλημα της πρωτεύουσας, αλλά και της χώρας, είναι ο συγκεντρωτισμός της Αθήνας. Οι στατιστικές δεν μπορούν να αποτυπώσουν το μέγεθος αυτής της συγκέντρωσης. Ο πληθυσμός, επίσημα, είναι περίπου 3,5 εκατ., αλλά τα δίκτυα, η υποδομή, οι χρήστες υπηρεσιών, είναι σχεδόν 6 εκατ. Οι επενδύσεις μπορεί να αποκεντρώνονται, αλλά ένα σημαντικό τους τμήμα επιστρέφει μέσω της «μίζας» στην πρωτεύουσα. Το «Πακέτο Ντελόρ» μπορεί να αλληθωρίζει προς την περιφέρεια, αλλά τα έργα που εντάχθηκαν σ’ αυτό για την Αθήνα αφορούν επεκτάσεις νοσοκομείων και δρόμους (ο συγκεντρωτισμός της νοσοκομειακής περίθαλψης είναι ήδη από τους ψηλότερους). Τα έργα υπερτοπικής - εθνικής εμβέλειας που δεν υπολογίζονται στις στατιστικές μεταξύ κέντρου και περιφερείας, αφορούν άμεσα ή έμμεσα την πρωτεύουσα και την τροφοδότηση του σημερινού συγκεντρωτισμού της.

Όμως η ιδέα της αποκέντρωσης - περιφερειακής ανάπτυξης από μόνη της δεν μπορεί να αποτελέσει την εναλλακτική διέξοδο. Τα χαρακτηριστικά της «τοπικής ανάπτυξης» είναι αναγκαίο να αποτελέσουν το απαραίτητο συμπλήρωμα αυτής της απάντηση.

Γιατί ο κίνδυνος να κουβαλήσουμε στην περιφέρεια τον συγκεντρωτισμό της πρωτεύουσας και να εγκαταλείψουμε πίσω μας ένα λεηλατημένο χώρο είναι υπαρκτός, σχεδόν μια βεβαιότητα.

  «ΔΙΑΛΟΓΟΣ»

5.6.1993