ΔΗΜΟΨΗΦΙΣΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

ΣΑΚΗΣ ΚΟΥΡΟΥΖΙΔΗΣ

Ο νέος υπουργός ΠΕΧΩΔΕ κ. Κ. Λαλιώτης, κατά τη συζήτηση των προγραμματιστικών δηλώσεων στη Βουλή, αλλά και με νεότερες δηλώσεις του, εισήγαγε στα πολιτικά μας πράγματα, τουλάχιστον για συζήτηση, έναν νέο, για τη χώρα μας, θεσμό, αυτόν των δημοψηφισμάτων. Τον συνέδεσε, μάλιστα, με την επιβολή  πρόσθετου τέλους που θα διατίθεται αποκλειστικά για το περιβάλλον. «Με τον τρόπο αυτό», σημείωσε ο κ. Λαλιώτης, «έρχεται το τέλος του λεγόμενου πολιτικού κόστους».

Βεβαίως υπάρχουν κι άλλοι τρόποι για την αντιμετώπιση του πολιτικού κόστους. Είναι π.χ. η διακομματική συνεννόηση σε ακανθώδη και αντιδημοφιλή θέματα. Ο συνεπέστερος και ασφαλέστερος τρόπος πάντως είναι η «καταβολή» του πολιτικού κόστους, δηλαδή η επίδειξη του πολιτικού θάρρους για την υιοθέτηση δύσκολων επιλογών που θα υπερβαίνουν τα σημερινά παρακμάζοντα πολιτικά μας ήθη. Όμως το θέμα μας είναι τα δημοψηφίσματα.

Μια από τις συνιστώσεις της κρίσης του πολιτικού μας συστήματος είναι η κρίση αντιπροσώπευσης των θεσμών που μεσολαβούν ανάμεσα στον πολίτη και στα όργανα που παίρνουν τις αποφάσεις. Το δημοψήφισμα αποτελεί έναν από τους αυθεντικότερους θεσμούς της άμεσης δημοκρατίας. Όμως η υιοθέτηση του θεσμού αυτού δεν είναι απλή υπόθεση, καθώς η δημοκρατική λειτουργία του συνδέεται με πληθώρα παραμέτρων και δυσκολιών.

Μια πρώτη διευκρίνηση που οφείλουμε να κάνουμε, παρ’ ότι φαίνεται ως κάτι αυτονόητο, είναι ότι το δημοψήφισμα αποτελεί έναν τρόπο για να παίρνουμε αποφάσεις και όχι έναν μηχανισμό για να καταγράφουμε γνώμες. Άλλο δημοψήφισμα και άλλο γκάλοπ, με μεγάλο -έστω- δείγμα ερωτηθέντων.

Για να έχει λοιπόν την ισχύ αυτή το δημοψήφισμα, χρειάζεται μια γενναία συνταγματική αναθεώρηση.

Τα δημοψηφίσματα μπορούν να είναι εθνικά, περιφερειακά ή τοπικά. Ενδεχομένως να είναι εφικτό να εντάξουμε κάποιο, προς επίλυσιν, πρόβλημα σε μια από τις τρεις αυτές κατηγορίες. Όμως, πλην της πρώτης, για τις άλλες δύο υπάρχει το σοβαρό πρόβλημα γεωγραφικού καθορισμού του εκλεκτορικού σώματος. Ποιοι θα ψηφίσουν π.χ. για την μεταφορά νερού από την Τριχωνίδα στην Αθήνα; Οι Αιτωλοακαρνάνες, οι Αθηναίοι, όλοι μαζί; Ποιοι θα αποφασίσουν για την εκτροπή του Αχελώου; Οι Θεσσαλοί, οι Αιτωλοακαρνάνες ή όλοι οι Έλληνες μαζί; Ακόμη, ποιοι θα αποφασίσουν για το κλείσιμο ενός ρυπογόνου εργοστασίου; Οι γύρω κάτοικοι, οι εργαζόμενοι στο εργοστάσιο, μήπως όλοι οι δημότες του δήμου όπου βρίσκεται στο εργοστάσιο;

Ποιος προκαλεί ένα δημοψήφισμα; Αν το κάνει μόνο η κυβέρνηση, ακόμη και αν όλα τα άλλα λειτουργούν καλώς τότε το δημοψήφισμα μπορεί να είναι απλώς ένα επιπλέον ατού στους κυβερνητικούς χειρισμούς. Βεβαίως την ευχέρεια αυτή πρέπει να την έχει και η κυβέρνηση, αλλά όχι μόνον αυτή. Στην Ιταλία, με 500.000 υπογραφές πολιτών τίθεται το ερώτημα των πολιτών σε δημοψήφισμα. Μόνο το Ανώτατο Συνταγματικό Δικαστήριο της χώρας ελέγχει από συνταγματική σκοπιά. Ουδείς άλλος θεσμός παρεμβαίνει. Για την Ελλάδα, με τα βάση τα πληθυσμιακά δεδομένα, θα απαιτούνταν περίπου 100.000 υπογραφές. Στην περίπτωση περιφερειακών ή τοπικών δημοψηφισμάτων, παράλληλα με το δικαίωμα των πολιτών -με προσαρμοσμένο τον αριθμό των υπογραφών στα αντίστοιχα πληθυσμιακά δεδομένα- θα μπορούσαν να παίρνουν τη σχετική πρωτοβουλία οι δήμοι ή οι περιφέρειες. Εκλεκτορικά σώματα μόνο σε γεωγραφική βάση θα είχαν νόημα, διαφορετικά θα υπήρχε ο κίνδυνος διορισμού στην ουσία εκλεκτόρων.

Ένα  άλλο, ειδικό εκ πρώτης όψεως, αλλά καθόλου δευτερεύον με ένα δημοψήφισμα θα ακυρώνεται κάποια πράξη της διοίκησης ή συγκεκριμένος νόμος της Βουλής (ακυρωτικός χαρακτήρας, παράδειγμα η Ιταλία), ή αν θα προτείνονται, μέτρα, νόμοι, απαγορεύσεις κ.λ.π. απ’ ευθείας από τους πολίτες. Όπως προκύπτει από τις απλές επισημάνσεις, δεν είναι καθόλου απλό και εύκολο να περάσουμε σε ένα διαφορετικό πολιτικό κλίμα. Αν πράγματι αυτές είναι οι προθέσεις του ΥΠΕΧΩΔΕ και της κυβέρνησης, τότε δύο πράγματα είναι απαραίτητα σ’ αυτή τη φάση. Πρώτον, να ενταχθεί η ιδέα του δημοψηφίσματος στα προς συνταγματική ρύθμιση θέματα και, δεύτερον, να κατατεθούν οι συγκεκριμένες προθέσεις της κυβέρνησης -όχι αναγκαστικά για θέματα περιβάλλοντος μόνο- ολοκληρωμένα και αναλυτικά για να κρίνουμε και να κριθούμε όλοι. Διαφορετικά, το πολιτικό κόστος για την κυβέρνηση αυτή ή οποιαδήποτε άλλη μας αφήνει παντελώς αδιάφορους. Το κοινωνικό κόστος -θα έπρεπε να- προηγείται ως προτεραιότητα του πολιτικού, για όλους.

«ΝΕΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ»

Τ. 110, 12/1993