Η Άνοδος της Θερμοκρασίας στις Πόλεις

                                                                                                        Βάσω Κανελλοπούλου

Η πόλη, σε σύγκριση με τα προάστεια και τις αγροτικές περιοχές καταγράφεται ως “νήσος θερμότητας”. Αυτό οφείλεται στην απορρόφηση ηλιακής ενέργειας από τα δομικά υλικά των κτιρίων και από την άσφαλτο. Με τα ίδια μετεωρολογικά δεδομένα, οι διαφορές είναι εντυπωσιακές. Για παράδειγμα, στην Αθήνα, το χειμώνα καταγράφονται 8 βαθμοί παραπάνω από όσο στα προάστεια, ενω το καλοκαίρι, 12 βαθμοί παραπάνω.[i] Εχουμε λοιπόν μια μικρού μεγέθους εξοικονόμηση ενέργειας για θέρμανση, αλλά ταυτόχρονα μία τεράστια αύξηση στις ανάγκες ενέργειας για ψύξη. Σύμφωνα με μελέτη, οι ώρες ψύξης στο κέντρο της Αθήνας είναι κατά 350% περισσότερες από ότι στα προάστεια, ενω τό χειμώνα, οι ώρες θέρμανσης είναι κατά 40-60% λιγότερες[ii]. Η παρατηρούμενη άνοδος θερμοκρασίας στις πόλεις, αποκαλείται από τους ερευνητές φαινόμενο της θερμικής νησίδας.

Τυπικές κατανομές θερμοκρασίας πάνω από πόλη

Η Αστική Θνησιμότητα μπορεί να μειωθεί

Στη διδακτορική της διατριβή, η πολιτικός μηχανικός κ. Ελευθερία Αλεξανδρή αναφέρεται και σε άλλη μελέτη[iii] σύμφωνα με την οποία “αν οι αστικές θερμοκρασίες μειωθούν τα καλοκαίρια από μισό έως ένα βαθμό, η αστική θνησιμότητα μπορεί να ελαττωθεί κατά 10-20%”. Και αναρωτιέται: πώς θα πετύχουμε τον απαιτούμενο δροσισμό μέσα στις πόλεις με τα σημερινά δεδομένα; Όταν ήδη το 50% του πληθυσμού του πλανήτη ζεί σε αστικές περιοχές, όταν η τάση αυτή αυξάνεται αλματωδώς και τέλος όταν  η διαφορά μεταξύ των θερμοκρασιών του αστικού και του περιαστικού περιβάλλοντος εξαρτάται κυρίως από το μέγεθος της πόλης, δηλαδή από τον πληθυσμό της και όχι από την κλιματική ζώνη στην οποίαν υπάγεται; Και όλα αυτά χωρίς να λάβουμε υπόψη την περαιτέρω άνοδο θερμοκρασιών λόγω της κλιματικής αλλαγής.

Φυτεμένες Στέγες

Με αφορμή αυτόν τον προβληματισμό, η πολιτικός μηχανικός μελέτησε τη διεθνή πρακτική σε σχέση με τις φυτεμένες ταράτσες. Οπως μας λέει, από τη δεκαετία του 70, στη Γερμανία οι φυτεμένες στέγες θεωρούνται μέτρο αντιμετώπισης των περιβαλλοντικών προβλημάτων στις αστικές περιοχές. Γι αυτό υπάρχει ήδη πρωτοποριακή νομοθεσία που προωθεί το φύτεμα στις επίπεδες στέγες των πόλεων. Εικοσιεννέα μεγάλες πόλεις, μεταξύ των οποίων η Φρανφούρτη το Βερολίνο και η Στουτγάρδη, δίδουν επιδοτήσεις για το φύτεμα της ταράτσας, από 25% έως 100% του κόστους κατασκευής. Σε εικοσιένα πόλεις οι πολεοδομίες απαιτούν, κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις, πρασίνισμα της στέγης. Εχει υπολογισθεί ότι ήδη έχουν πρασινίσει 13 χιλιάδες τετραγωνικά μέτρα ταράτσας.

Στην Ελβετία υπάρχουν επίσης νόμοι που υποστηρίζουν την εφαρμογή πράσινων στεγών. Η ανάγκη για φυτεμένες ταράτσες θεωρείται πλέον μέτρο παρόμοιας περιβαλλοντικής σημασίας με τη θερμομόνωση και την πυροπροστασία, και βέβαια περιλαμβάνεται στη δημόσια περιβαλλοντική εκπαίδευση εδώ και μια δεκαετία. Υπολογίζεται ότι το 20% των επίπεδων στεγών έχει ήδη πρασινίσει στην Ελβετία. Εκεί ο ομοσπονδιακός νόμος προβλέπει φύτευση του 25% των νέων εμπορικών κέντρων, με στόχο τη δημιουργία ευνοϊκού μικροκλίματος. Πρόσφατα στο Βέλγιο έχουν αρχίσει προσπάθειες προς την ίδια κατεύθυνση, ενώ στη Γαλλία υπάρχουν ήδη 150.000 τετραγωνικά μέτρα φυτεμένων ταρατσών με το μέτρο να περιλαμβάνεται στις πολεοδομικές προδιαγραφές του δήμου του Παρισιού.

Αντίστοιχα ο δήμος του Τόκυο στην Ιαπωνία έθεσε στόχο το πρασίνισμα 1.200 εκταρίων μέσα σε μία δεκαετία. Από τον Απρίλιο του 2000 όλα τα κτίρια, με έκταση στέγης από 250 τμ και άνω, πρέπει να έχουν φυτεμένο τουλάχιστον το 20% της επιφάνειας της στέγης. Λόγω του φαινομένου της “θερμικής νήσου” τα καλοκαίρια στο Τόκυο καταγράφεται διπλάσιος αριθμός ημερών με θερμοκρασίες άνω των 30 βαθμών Κελσίου, από ότι το 1980. Οι φυτεμένες πράσινες ταράτσες στις πόλεις αποτρέπουν την ανάπτυξη αυξημένων θερμοκρασιών, μειώνουν την πιθανότητα πλημμύρας και διευκολύνουν την αντιμετώπιση προβλημάτων ατμοσφαιρικής ρύπανσης. 

Κάλυψη του κτιριακού κελύφους  με φυτά

Η πρόταση της κ. Αλεξανδρή προχωρά πιο πέρα από τις φυτεμένες ταράτσες. Προτείνει επιπλέον κάλυψη του κτιριακού κελύφους με φυτά επειδή πρόκειται για ζωντανά υλικά τα οποία εκπνέουν υδρατμούς στον αέρα, ώστε να διατηρούν το μικροκλίμα γύρω τους σε αποδεκτές θερμοκρασίες, ενω ταυτόχρονα δεν αυξάνουν σημαντικά την επιφανειακή τους θερμοκρασία, όπως την αυξάνουν τα δομικά υλικά το καλοκαίρι και τέλος, σκιάζουν τις αστικές επιφάνειες. Η φυτοκάλυψη του κελύφους μπορεί να γίνει και με αναριχώμενα αλλά και με την αποκαλούμενη φυτεμένη κουρτίνα που προσφέρουν ορισμένα είδη φυτών. Θα αναρωτιέστε βέβαια τι θα γίνει με την υγρασία. Η απάντηση είναι ότι υπάρχει επαρκής τεχνική εμπειρία για πλήρη στεγάνωση της ταράτσας, καθώς ήδη χιλιάδες τετραγωνικά μέτρα φυτεμένων στεγών λειτουργούν άψογα, ώστε να πειστούν και οι άπιστοι Θωμάδες. Η ερευνήτρια, προτείνει κυρίως το σύστημα της άρδευσης με σταγόνες, ώστε να συγκρατείται η ποσότητα του νερού με ελαχιστοποίηση των απωλειών. Προτείνει επίσης στα νέα κτίρια την επαναχρησιμοποίηση-ανακύκλωση μετά από μικρή επεξεργασία των “γκρίζων” νερών που προέρχονται από τα πλυντήρια και τις κουζίνες αλλά όχι από τις τουαλέτες. Η μέθοδος έχει ήδη εφαρμοσθεί με επιτυχία στην Ολλανδία.

Προσομοίωση σε υπολογιστή

Σύμφωνα με την προσομοίωση που περιλαμβάνεται στη διδακτορική διατριβή, εφόσον φυτευτούν οι ταράτσες της Αθήνας με απλό γρασίδι πάνω σε χώμα πάχους 10 εκατοστών και ταυτόχρονα καλυφθούν τα κτιριακά κελύφη με αναριχώμενα και με φυτεμένες κουρτίνες, θα πετύχουμε στην πυκνοκατοικημένη Αθήνα ελάττωση της θερμοκρασίας του αέρα από 6 έως 13 βαθμούς. Τα συμπεράσματα:

-          Με τα φυτεμένα δώματα και τους φυτοκαλυμένους τοίχους μπορούμε να βελτιώσουμε το κλίμα της πόλης και να μειώσουμε τις αυξημένες θερινές θερμοκρασίες. Ο συνδυασμός των δυο προσφέρει τα βέλτιστα αποτελέσματα.

-          Για πλατείς δρόμους, ο συνδυασμός της φυτοκάλυψης του αστικού κελύφους με φύτευση του δρόμου είναι πιό αποτελεσματικός

-          Η εξοικονόμηση ενέργειαςαπό τον κλιματισμό κτιρίων (η οποία φτάνει την τάξη του 80% όταν και οι τοίχοι και τα δώματα είναι φυτεμένα) και η βελτίωση της θερμικής άνεσης είναι εξαιρετικά μετρήσιμες, γεγονός που καθιστά τα φυτοκαλυμένα κελύφη μία πολλά υποσχόμενη ρεαλιστική λύση για το μετριασμό του φαινομένου της θερμικής νησίδας και παράλληλα, για την υποστήριξη της βιωσιμότητας των πόλεων.  

Να μια πρόταση προς την Τοπική Αυτοδιοίκηση για βελτίωση της αστικής ποιότητας ζωής, μείωση της αστικής θνησιμότητας και εξοικονόμηση ενέργειας. Διαθέτει η Τ. Α. την απαιτούμενη φαντασία για να δώσει την απαραίτητη τεχνική υποστήριξη και τα αντίστοιχα οικονομικά κίνητρα; Πάντως τώρα που τέλειωσαν οι δημοτικές εκλογές, εμείς θέτουμε υπόψη των νεοεκλεγέντων δημοτικών συμβούλων και δημάρχων τις προτάσεις που προκύπτουν από τη μελέτη της νεαρής Ελληνίδας ερευνήτριας...Ας τις αξιοποιήσουν.

Πηγή Alexandri El., Investigations into Mitigating the Heat Island Effect through Green Roofs and Green Walls, Welsh School of Architecture, Cardiff University, 2005 (διδακτορική διατριβή)