ΟΙΚΟΙΣΤΟΡΙΑ

ΜΑΜΑ ΡΟΜΑ

Κωστόπουλος Δημήτρης

 «Il Duce ha sempre ragione»[1]

Η Ρώμη ήταν η πόλη σύμβολο του Φασισμού. Από την Μεγάλη Πορεία τον Οκτώβριο του 1922 προς την Ρώμη, που σηματοδοτεί την άνοδο στην εξουσία, μέχρι την λατρεία της Romanita που έφτασε στο αποκορύφωμά της το 1937-38 με τον εορτασμό των δυο χιλιάδων χρόνων του Καίσαρα Αυγούστου. Η «αιώνια Ρώμη» ήταν η αφετηρία. Ο ίδιος ο Μουσολίνι σε μια ομιλία του την 21 Απριλίου 1924 θα δηλώσει «δίπλα στην Αρχαία Ρώμη πρέπει να δημιουργηθεί μια νέα μνημειώδης Ρώμη του 20^ου αιώνα, αντάξια της φήμης και της δόξας της και πρέπει έτσι να μεταδοθεί μέσω της φασιστικής εποχής στις επόμενες γενιές».

Η ιδεολογική χρήση της ιστορίας δεν περιορίζεται μόνον στις αναφορές του ένδοξου παρελθόντος αλλά εκδηλώνεται και με τις προσπάθειες ανάδειξής του. Οι αναστηλώσεις αρχαιολογικών και μεσαιωνικών μνημείων με ταυτόχρονη επαναφορά στις αρχικές μορφές του κυριαρχούν παντού. Στον αρχιτέκτονα Marcello Piacentini θα ανατεθεί η εξυγίανση της πόλης ώστε «να ελευθερώσει από τις παρασιτικές οικοδομές τους μεγαλοπρεπείς αρχαίους ναούς» και η μελέτη του ρυθμιστικού σχεδίου της μεγάλης Ρώμης με νέα επιβλητικά κτίρια και λεωφόρους. «Μια ευθεία αρτηρία που θα φέρνει την πνοή της ιταλικής θάλασσας από την Όστια»[2]

Αυτή η μεγάλης κλίμακας παρέμβαση έχει μια σκηνογραφική αντίληψη τόσο στη μορφή όσο και στη λειτουργία. Οι πλατείες, οι μεγάλοι λεωφόροι και οι Torri Littorie «οι πύργοι του φασισμού» εκτός από σημεία αναφοράς, ενός αυστηρά ιεραρχημένου αστικού τοπίου, γίνονται και η σκηνή για την έκφραση της θεατρικότητας του φασισμού. Οι λεωφόροι φιλοξενούν τις παρελάσεις και οι πλατείες τα πλήθη που θα ακούσουν τους λόγους του Ντούτσε.

Η υλοποίηση όμως αυτών των έργων συνοδεύτηκε από την καταστροφή σημαντικών τμημάτων της πόλης με ιστορική σημασία. Η ανάκτηση του αστικού χώρου μέσω μαζικών κατεδαφίσεων εκτός αυτού είναι το σήμα κατατεθέν της φασιστικής πολεοδομικής πολιτικής. Η διάνοιξη της Via della Cociliazone, της Via del Mare, της Via dell’ Impero και του Μαυσωλείου του Αυγούστου είναι μερικά χαρακτηριστικά παραδείγματα. Ολόκληρα οικοδομικά τετράγωνα κατεδαφίστηκαν και ξανασχεδιάστηκαν με νέους οικοδομικούς άξονες. Την κατεδάφιση συμπλήρωνε η ανέγερση νέων κτιρίων με ψηλότερους συντελεστές δόμησης. Αυτός ο ανασχεδιασμός του αστικού χώρου, εκτός από τις μορφολογικές μεταβολές με τις αντίστοιχες ιδεολογικές προεκτάσεις, θα έχει και τεράστιες κοινωνικές επιπτώσεις. Χιλιάδες φτωχοί κάτοικοι που εκδιώχθηκαν από τις κατοικίες τους, θα αναγκαστούν να μεταφερθούν στην περιφέρεια των πόλεων που επεκτείνονται με νέες φτωχές συνοικίες. Αντίθετα η κατεδαφισμένη περιοχή με δημόσια παρέμβαση αποκτά υπεραξία και τα νέα κτίρια, μνημειώδεις πολυκατοικίες με γραφεία και κατοικίες έχουν νέες υψηλές οικονομικές προδιαγραφές και παραδίδονται σε νέα ανερχόμενα κομματικά στρώματα.[3]

 Ταυτόχρονα έξω από την Ρώμη το σύνθημα «επιστροφή στη γη» με το οποίο ο φασισμός θα προσεταιριστεί τον αγροτικό πληθυσμό, θα εκφραστεί με την αποξήρανση 80.000 εκταρίων στο «Agro Pontino». Εκεί θα κτιστούν και οι νέες πόλεις Littoria, Pontinia, Aprilia, Pomezia και Sabaudia. Οι περισσότερες από αυτές θυμίζουν τεράστια σκηνικά τοποθετημένα στη φύση με χαρακτηριστική την πόλη Euro μια από τις πιο πομπώδεις εκφράσεις του φασισμού. Εξαίρεση αποτελεί η Sabaudia που αποτελεί εξαιρετικό δείγμα ρασιοναλιστικής μοντέρνας αρχιτεκτονικής. Γρήγορα όμως μετά την κατάκτηση της Αιθιοπίας και την ανακήρυξη του imperium το μοντέρνο κίνημα που αγωνίστηκε να γίνει η επίσημη έκφραση του καθεστώτος θα περιθωριοποιηθεί.

Μια δεύτερη σειρά επεμβάσεων στη Γένοβα και το Τορίνο δεν θα ολοκληρωθεί ποτέ. Η οικονομική κρίση και ο πόλεμος θα δώσουν τέλος στην εποχή που ο Giorgio Grassi περιγράφει ως «η ηλιθιότητα των δικτατοριών που δεν βρήκαν τίποτα καλύτερο να επιλέξουν από να μασκαρευτούν σε Ρωμαίους».[4] Η Ρώμη ως «ανοχύρωτη πόλη» και η Άννα Μανιάνι ως «Μάμα Ρόμα» θα γίνουν τα κινηματογραφικά σύμβολα της μεταπολεμικής πόλης που ψάχνει να βρει τις ισορροπίες της και τον χαμένο κοσμοπολιτισμό της.

Δαίμων της Οικολογίας, τ. 66, 12/06