Δήμος Τσαντίλης

«Σε ένα σύρμα της ΔΕΗ κάθονται 10 πουλιά. Ένας κυνηγός πυροβολεί και σκοτώνει τα τρία. Πόσα μας μείνουν ;» ρωτά η δασκάλα τα παιδιά στην τάξη του Μπόμπου.

«Κυρία, κυρία, επτά!!» απαντούν τσιρίζοντας τα πρωτάκια.

Πάνω που ήθελε να πει μπράβο η δασκάλα, βλέπει τον Μπόμπο να σηκώνει το χέρι του κραυγάζοντας, «λάθος!!, λάθος!!».

«Και πιο είναι το σωστό, Μπόμπο;» ρωτάει ενοχλημένη η δασκάλα.

«Κανένα, κυρία! Κανένα δεν θα μείνει.

«Μα τι λες Μπόμπο», επιμένει η δασκάλα, «δέκα ήταν αρχικά, τρία σκοτώνει ο κυνηγός. Επτά δεν μας μένουν;»

«Όχι κυρία. Τα τρία σκοτώθηκαν και τα άλλα τρόμαξαν και πέταξαν μακριά».

«Έχεις δίκιο Μπόμπο», παραδέχθηκε η δασκάλα. Αυτό που λες θα συνέβαινε στην πραγματικότητα. Εμείς εδώ στο σχολείο κάνουμε αριθμητική. Και στην αριθμητική δέκα πλην τρία μας κάνει πάντα επτά. Μου αρέσει ο τρόπος που σκέφτεσαι.»

Το ανέκδοτο με τον Μπόμπο έχει σπαρταριστή συνέχεια. Αυτή όμως αφορά περισσότερο τις ερωτικές φαντασιώσεις της δασκάλας, τις οποίες ο Μπόμπος, με την γνωστή αναλυτική του δεινότητα, αποκαλύπτει μπροστά στην εμβρόντητη τάξη.

Τι λέγαμε όμως; Α, ναι. Και εμένα μου αρέσει ο τρόπος που σκέπτεται ο Μπόμπος. Πράγματι, μετά τον πυροβολισμό, στο σύρμα της ΔΕΗ δεν θα έμενε κανένα πουλί. Αυτή είναι η αριθμητική της οικολογίας. Τα τρία πουλιά που σκοτώθηκαν στο ανέκδοτο είναι το μικρότερο κακό που κάνει ένας κυνηγός. Τα τρομαγμένα επτά πουλιά θα πετάξουν όντως μακριά, αλλά δεν είναι βέβαιο ότι θα σωθούν. Κάθε νέα τουφεκιά θα κάνει την καρδιά τους να φτερουγίσει. Τρομαγμένα, θα πετάξουν μακρύτερα και ακόμη μακρύτερα. Και θα συνεχίσουν Να πετάν - χωρίς φαί και χωρίς νερό - μέχρι να πέσουν εξαντλημένα στο χώμα. Δέκα συνεπώς πλην τρία κάνει μόνο στην αριθμητική επτά. Στα πουλιά μπορεί να κάνει και μηδέν, ιδιαίτερα όταν αυτά βρίσκονται σε περίοδο αναπαραγωγής ή αποδημίας.

Μα η ρυθμιστική διάταξη για  τις κυνηγητικές περιόδους καθορίζει ακριβώς ποια πουλιά θα κυνηγούμε και πότε. Δεν χτυπάμε λ.χ. αποδημητικά πουλιά όταν ετοιμάζονται να μεταναστεύσουν, ούτε όταν αναπαράγονται, θα αντέτειναν οι κυνηγοί.

Τι θα έλεγε εδώ ο Μπόμπος; Θα έλεγε ότι αν δέκα πουλιά κάθονται σε σύρμα της ΔΕΗ και πέσει μια τουφεκιά, ακόμη και αν δεν τα αφορά, άμεσα, πάλι στο σύρμα δεν θα μείνει κανένα. Δέκα πλην μηδέν ίσον μηδέν. Αυτό θα έλεγε ο Μπόμπος.

Με άλλα λόγια, οι κυνηγοί δεν χρειάζεται να μηδενίσουν τον πληθυσμό ενός είδους σκοτώνοντας όλα τα άτομα που τον αποτελούν για να το οδηγήσουν σε τοπική ή ολοσχερή εξαφάνιση. Αρκεί να διαταράξουν τον κύκλο της ζωής τους με την θορυβώδη παρουσία τους και τις τουφεκιές τους και τα δηλητηριώδη μολυβένια σκάγια τους, ιδιαίτερα όταν οι πληθυσμοί ενός είδους για κάποια αιτία φθίνουν.

Υπάρχουν, βέβαια, είδη που έχουν πολύ μεγάλους πληθυσμούς. Δεν θα έπρεπε αυτά τουλάχιστον να τα κυνηγούμε χωρίς περιορισμούς και απαγορεύσεις; Οι κυνηγοί θα έλεγαν ναι. Η αριθμητική του Μπόμπου λέει όχι. Το μαζικό κυνήγι ενός είδους διαταράσσει τον κύκλο ζωής πλήθους άλλων ειδών, με μικρούς οι φθίνοντες πληθυσμούς, έστω και αν τα είδη αυτά δεν θηρεύονται. Και το κυριότερο: πόσο βέβαιοι είμαστε ότι οι μεγάλοι αριθμοί θα προστατεύσουν ένα είδος για πάντα; Η αλήθεια είναι ότι δεν ξέρουμε.

Δείτε τι συνέβη στο αμερικάνικο μεταναστευτικό περιστέρι Ectopistes migratorius. Κανένα γνωστό πουλί δεν ήταν ποτέ περισσότερο άφθονο. Λέμε ήταν γιατί δεν είναι πια. Το αμερικάνικο μεταναστευτικό περιστέρι, που κάποτε αριθμούσε 5 δισεκατομμύρια άτομα, έχει σήμερα παντελώς εξαφανιστεί. Αξίζει λοιπόν να πούμε την ιστορία του.

Όταν οι πρώτοι άποικοι έφθασαν στην Ανατολική Ακτή, απόρησαν για τα απέραντα σμήνη περιστεριών που περνούσαν στον ουρανό, κρύβοντας επί ημέρες τον ήλιο. Εύκολο και άφθονο θήραμα, το αμερικανικό μεταναστευτικό περιστέρι ήταν κάτι σαν το μάννα εξ ουρανού. Το κρέας του ήταν μια ανέλπιστη πηγή πρωτεϊνών για τους φτωχούς αποίκους.

Πώς εξαφανίστηκε; Ρωτήστε τους κυνηγούς που πίστευαν στην κλασική αριθμητική. Τόσα σκοτώσαμε, τόσα μας έμειναν. Λάθος. Στην πραγματικότητα ο αριθμός των σκοτωμένων περιστεριών ήταν κατά πολύ μικρότερος από των αριθμό των περιστεριών που έπεσαν θύμα της διαταραχής του κύκλου ζωής τους από το ανελέητο κυνήγι.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1880 διαπιστώθηκε ότι οι πληθυσμοί των αμερικάνικων μεταναστευτικών περιστεριών είχαν αρχίσει να παίρνουν τον κατήφορο. Στο τέλος της δεκαετίας, δεν είχαν απομείνει παρά ορισμένοι μικροί και διάσπαρτοι πληθυσμοί.

Τότε έγινε  το τελευταίο μεγάλο κυνήγι. Ένα πλήθος πάνοπλων κυνηγών αντιμετώπισε το τελευταίο σμήνος μεταναστευτικών περιστεριών που δεν αριθμούσε παρά 250.000 πουλιά. Έκτοτε τίποτε.

Τι οδήγησε στην κατάρρευση; Το κυνήγι, η αριθμητική του Μπόμπου και μια αγνοημένη αρχή της οικολογίας. Για κάθε είδος υπάρχει ένας ελάχιστος πληθυσμός. Κάτω από το όριο αυτό, η επιβίωση του είδους είναι μακροπρόθεσμα αμφίβολη.

Το μεταναστευτικό περιστέρι ήταν διπλά άτυχο. Ο ελάχιστος πληθυσμός του ήταν πολύ μεγάλος και αυτό δεν το ήξερε κανείς, λιγότερο απ’ όλους οι κυνηγοί. Το τελευταίο ελεύθερο μεταναστευτικό περιστέρι σκοτώθηκε τον Μάρτιο του 1900. Ελάχιστα άτομα επέζησαν για λίγο ακόμη σε αιχμαλωσία. Το είδος Ectopistes migratorius εξαφανίστηκε οριστικά και αμετάκλητα, όταν η «Μάρθα», το τελευταίο μεταναστευτικό περιστέρι άφησε την τελευταία της πνοή στον Ζωολογική Κήπο του Οχάιο.

Kαι μετά, και μετά; Μετά η «Μάρθα» κατέληξε ταριχευμένη στο Smithsonιan Museum της Ουάσιγκτων. Έγινε όμως διάσημη και η ιστορία της πέρασε στα εγχειρίδια οικολογίας, στο κεφάλαιο «Σύγχρονες Εξαφανίσεις». Όσο για την αριθμητική του Μπόμπου, αυτή παραμένει ακόμη για πολλούς «από άλλο ανέκδοτο».

Δαίμων της Οικολογίας

τ. 64 10/06