ΦΑΚΕΛΛΟΣ ΚΙΝΑ: Περιβαλλοντικές Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις στην Κίνα:

Διεθνείς Συνεργασίες και Προοπτικές

των Jennifer L. Turner* και Lü Zhi*

*      Προδημοσίευση από το βιβλίο: «Worldwatch Institute: Η Κατάσταση του Κόσμου 2006», που θα κυκλοφορήσει τον Ιούνιο του 2006 από την Ευώνυμο Οικολογική Βιβλιοθήκη, σε επιμέλεια του Μιχάλη Προμπονά.

      Το συγκεκριμένο απόσπασμα είναι από το Κεφάλαιο 9, που έχει τίτλο: «Οικοδόμηση της πράσινης κοινωνίας των πολιτών στην Κίνα». Η μετάφραση – απόδοση του κεφαλαίου αυτού έγινε από τη Λιάνα Γαβριλάκη.

_____________________________________________________________________

Η ετήσια έκδοση του Ινστιτούτου Worldwatch επικεντρώνεται το 2006 στην Κίνα και την Ινδία, εξετάζοντας τις παγκόσμιες επιδράσεις καθώς οι δύο αυτές χώρες ενώνονται πλέον με τις ΗΠΑ και την Ευρώπη και αποτελούν μεγάλους καταναλωτές φυσικών πόρων και ρυπαντές τόσο των εγχώριων όσο και των διεθνών οικοσυστημάτων. Η έκθεση αναλύει την επιτακτική ανάγκη να ξεπεράσουν οι δύο αυτές χώρες τις τεχνολογίες, τις πολιτικές, ακόμα και τις κουλτούρες που επικρατούν σε πολλές χώρες της Δύσης για το καλό της παγκόσμιας βιωσιμότητας, ενώ παράλληλα εξετάζει μερικές από τις στρατηγικές που εφαρμόζουν η Κίνα και η Ινδία.

Πέρα από την εστίαση στην Κίνα και την Ινδία, η «Κατάσταση του Κόσμου 2006» εξετάζει και μια σειρά από άλλα επίκαιρα θέματα, όπως:

¨        Δράσεις που πρέπει να αναλάβουν οι πολυεθνικές εταιρείες για να γίνουν περισσότερο κοινωνικά υπεύθυνες.

¨        Δυνητικές επιπτώσεις της ανάπτυξης της νανοτεχνολογίας στην κοινωνία, την οικονομία, τον περιβάλλον και την υγεία.

¨        Επιπτώσεις της ευρείας ανάπτυξης των βιοκαυσίμων στη γεωργία και το περιβάλλον.

¨        Πηγές υδραργύρου, βιομηχανικές χρήσεις και κίνδυνοι για τη δημόσια σε παγκόσμιο επίπεδο.

¨        Επισκόπηση της ανάγκης διασφάλισης των οικοσυστημάτων γλυκού νερού, με παραδείγματα από εφαρμογές σε πόλεις, χωριά και αγροτικές περιοχές σε ολόκληρο τον κόσμο. 

Μιχάλης Προμπονάς

Τα τελευταία είκοσι χρόνια, η οικονομική έκρηξη της Κίνας έχει προκαλέσει μια απότομη εσωτερική οικολογική κατάρρευση. Η περιβαλλοντική υποβάθμιση κοστίζει στη χώρα σχεδόν το 9% του ετήσιου ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος (ΑΕΠ). Οι αστικοί πληθυσμοί της Κίνας υποφέρουν από την ατμοσφαιρική ρύπανση που προκαλεί η καύση του άνθρακα και ο διογκούμενος στόλος των αυτοκινήτων. Η υπερανάπτυξη και η κακή διαχείριση ποταμών, δασών, βοσκοτόπων και εδαφών απειλούν τα μέσα βιοπορισμού των κατοίκων στις αγροτικές περιοχές, καθώς και τη πλούσια αλλά ταχέως εξαφανιζόμενη βιοποικιλότητα της χώρας (πανίδα και χλωρίδα). Όλη αυτή η οικολογική καταστροφή έχει συνδεθεί με τη πολιτική δυναμική που βρίσκεται πίσω από τις πρόσφατες επιτυχείς –με όρους ΑΕΠ– οικονομικές μεταρρυθμίσεις.

Αντιδρώντας στα έντονα περιβαλλοντικά προβλήματα που ανέκυψαν τη δεκαετία του 1980, η κυβέρνηση της Κίνας άρχισε να εισάγει περιβαλλοντικούς νόμους και να καλωσορίζει τη βοήθεια τόσο από διεθνείς μη κυβερνητικές οργανώσεις όσο και από διμερείς ή πολυμερείς υπηρεσίες αρωγής. Όμως, τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1990, η ηγεσία της Κίνας έβλεπε πια ξεκάθαρα ότι με δεδομένη τη κατάτμηση της κεντρικής εξουσίας χρειαζόταν βοήθεια αφενός για να αντιμετωπίσει μια ευρεία κλίμακα κοινωνικών και περιβαλλοντικών πληγών και αφετέρου για να ελέγξει τις τοπικές διοικήσεις. Το 1994, το Εθνικό Λαϊκό Κογκρέσο ψήφισε ένα νόμο σχετικά με τους Κανονισμούς της Καταγραφής των Κοινωνικών Οργανώσεων, δίνοντας έτσι για πρώτη φορά νομική υπόσταση στις ανεξάρτητες μη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ). Οι πρώτες που καταγράφηκαν στο σχετικό μητρώο ήταν οι περιβαλλοντικές ομάδες και σήμερα αποτελούν το μεγαλύτερο κλάδο οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών στην Κίνα.

            Από τότε, οι περιβαλλοντικές ΜΚΟ έχουν διευρύνει τους σκοπούς των δραστηριοτήτων τους και έχουν αυξήσει την πολιτική επιρροή τους, μέσω της συνεργασίας τους –ή της μη εναντίωσής τους– με την κυβέρνηση. Παρόλα αυτά, για να μπορέσουν οι κινεζικές ΜΚΟ να αποκτήσουν μεγαλύτερη πολιτική δύναμη δεν χρειάζονται μόνο την κυβερνητική συναίνεση, αλλά ισχυρότερες εσωτερικές δομές και τεχνικές δυνατότητες, καθώς και λύσεις στα χρόνια προβλήματα χρηματοδότησής τους. Τέλος, οι διεθνείς συνεργασίες και η διεθνής βοήθεια έχουν ενισχύσει σε μεγάλο βαθμό τις περιβαλλοντικές ΜΚΟ της Κίνας

Διεθνείς επιρροές και συνεργασίες των περιβαλλοντικών ΜΚΟ

Η διεθνής βοήθεια έχει αποδειχτεί καθοριστικός παράγοντας για την αύξηση του αριθμού και των δυνατοτήτων των κινεζικών περιβαλλοντικών ΜΚΟ. Οι διεθνείς ΜΚΟ έφθασαν στην Κίνα κάπως καθυστερημένα. Το 1980, το Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση (WWF) ξεκίνησε ένα πρόγραμμα έρευνας για το γιγάντιο πάντα (Ailuropoda melanoleuca) και έτσι άνοιξε γραφείο στην Κίνα. Λίγα χρόνια αργότερα άρχισε να δραστηριοποιείται στην Κίνα το Διεθνές Ίδρυμα για τους Γερανούς (International Crane Foundation), με δράσεις που αφορούσαν τα ενδιαιτήματα των πουλιών.

Αξίζει να σημειωθεί ότι δεν υπάρχει ακόμα κάποια νομική διαδικασία που να επιτρέπει τη λειτουργία διεθνών μη κυβερνητικών οργανώσεων και ιδρυμάτων στην Κίνα, κάτι που αφήνει αυτές τις οργανώσεις κάπως εκτεθειμένες. Ωστόσο υπάρχουν και λειτουργούν στη χώρα δεκάδες διεθνείς ΜΚΟ, πολλές μάλιστα έχουν υπογράψει μνημόνια συνεργασίας με διάφορες κυβερνητικές υπηρεσίες. Όπως και οι ομόλογες κινέζικες οργανώσεις, κάποιες διεθνείς ΜΚΟ καταγράφονται ως επιχειρήσεις, αλλά αρκετές εξακολουθούν να έχουν ένα κάπως γκρίζο νομικό καθεστώς.

Εκτός από τη παροχή κονδυλίων σε κρατικές υπηρεσίες, σε ερευνητές και σε οργανώσεις λαϊκής βάσης, οι διεθνείς ΜΚΟ και οι διμερείς και πολυμερείς οργανισμοί έχουν προσελκύσει στα προγράμματά τους κινέζικες ΜΚΟ καθώς και άλλους κοινωνικούς εταίρους, γεγονός που έχει συμβάλει στη δημιουργία νέων πολιτικών και δυνατοτήτων εφαρμογής τους στην Κίνα. Στο παρελθόν, μόνο οι κρατικές υπηρεσίες είχαν την ευθύνη της αντιμετώπισης των περιβαλλοντικών προβλημάτων και επομένως οι πολίτες είχαν συνηθίσει να δέχονται εντολές και να ακολουθούν τις προσταγές της κυβέρνησης και του κόμματος. Πολλά διεθνή περιβαλλοντικά προγράμματα έχουν φέρει στο ίδιο τραπέζι τους αρμόδιους της κεντρικής εξουσίας, πολίτες, ΜΚΟ και επιστήμονες, προκειμένου να συνεργαστούν για την επίλυση των περιβαλλοντικών προβλημάτων. Έτσι, οι διεθνείς οργανώσεις έχουν σημειώσει ιδιαίτερη επιτυχία στη δημιουργία πρωτοβουλιών με τη συμμετοχή πολλών κοινωνικών εταίρων για την αντιμετώπιση προβλημάτων που σχετίζονται με τη διαχείριση των υδάτων.

Ένα διαφωτιστικό παράδειγμα ενός ιδιαίτερα αποτελεσματικού προγράμματος για το νερό έχει αναληφθεί από το WWF Κίνα και ένα ευρύ δίκτυο εταίρων: κυβερνητικών φορέων, ΜΚΟ, ερευνητών και επιχειρήσεων. Το δίκτυο αυτό εργάζεται για την αποκατάσταση υγροτόπων και λιμνών, καθώς και για τη προώθηση της ολοκληρωμένης διαχείρισης της λεκάνης απορροής στα μεσαία επίπεδα του ποταμού Γιανγκτσέ. Τα πιλοτικά προγράμματα του WWF στις λεκάνες απορροής έχουν αυξήσει τους βιότοπους και τις λίμνες, γεγονός που θα εξασφαλίσει καίριες «περιοχές εκτόνωσης» των υδάτων για την αποτροπή μελλοντικών υπερχειλίσεων του ποταμού. Μέσω πιλοτικών προγραμμάτων με τη συμμετοχή πολλών κοινωνικών εταίρων, το WWF έχει επίσης βοηθήσει αγρότες που έχουν χάσει τη γη τους, εξαιτίας των προγραμμάτων αποκατάστασης υγροτόπων, να δημιουργήσουν εναλλακτικά βιοποριστικά μέσα στον τομέα του οικοτουρισμού. Μάλιστα, αυτό το πρόγραμμα μελετάται ως μοντέλο από τη κεντρική κυβέρνηση της Κίνας. Αξίζει να σημειωθεί ότι τέτοια προγράμματα, που διευρύνουν τη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων στη χάραξη της περιβαλλοντικής πολιτικής, δένουν θαυμάσια με τους πρόσφατους στόχους που έθεσε το Κομμουνιστικό Κόμμα για τη δημιουργία μιας «Αρμονικής Κοινωνίας».

Αμερικανικά και ευρωπαϊκά ιδρύματα υποστηρίζουν ολοένα και πιο ενεργά τις εθνικές και τις διεθνείς ΜΚΟ που δραστηριοποιούνται στην Κίνα. Τα δύο βασικά κίνητρα για τις περιβαλλοντικές δωρεές διεθνών ιδρυμάτων στην Κίνα έχουν αποδειχτεί ότι είναι τα παγκόσμια περιβαλλοντικά προβλήματα, όπως η ενεργειακή κατανάλωση στην Κίνα και οι επιπτώσεις της στην αλλαγή του κλίματος και τη βιοποικιλότητα, καθώς και η επιθυμία να ενισχυθεί η ανάπτυξη της κοινωνίας των πολιτών στη βάση της. Ένας από τους κύριους χρηματοδότες είναι το ίδρυμα «Blue Moon Fund» (πρώην μέρος του Ιδρύματος W. Alton Jones), που εκτός από υποστηρικτής διεθνών και κινέζικων ΜΚΟ έχει υπάρξει και βασικός χρηματοδότης για τη δημιουργία του Παγκόσμιου Περιβαλλοντικού Ινστιτούτου (Global Environment Institute), μιας μη κυβερνητικής οργάνωσης που έχει ως έδρα της το Πεκίνο. Αυτή η οργάνωση, που ιδρύθηκε το 2003 και έχει ως κύριο προσανατολισμό της την έρευνα, εκπονεί μελέτες και συνεργάζεται με τη κυβέρνηση, με επιχειρήσεις και με δίκτυα ΜΚΟ για να προωθήσει την περιβαλλοντική ατζέντα της Κίνας, ειδικά στον τομέα των καθαρών πηγών ενέργειας.

Το Ίδρυμα Φορντ ήταν το πρώτο διεθνές ίδρυμα που άνοιξε γραφεία στην Κίνα και έχει παίξει σημαντικό ρόλο στην υποστήριξη κοινωνικών προγραμμάτων δασοκομίας στη χώρα. Δύο διεθνείς δωρητές που έχουν επικεντρώσει τις προσπάθειές τους σε μικρές οργανώσεις λαϊκής βάσης είναι η ECOLOGIA και το «Παγκόσμιο Ταμείο Πράσινων Δωρεών» (Global Greengrants Fund), που από το 2000 μέχρι σήμερα έχει δώσει 173 μικρές δωρεές (από 200 έως 4.000 δολάρια) σε περιβαλλοντικές ομάδες και σε φοιτητικούς οικολογικούς συλλόγους πανεπιστημίων της Κίνας.

Παρομοίως, οι διμερείς και οι πολυμερείς φορείς αναπτυξιακής βοήθειας βρίσκουν τρόπο υποστήριξης της κοινωνίας των πολιτών. Για παράδειγμα, το Καναδικό Πρόγραμμα της Κοινωνίας των Πολιτών (Canadian Civil Society Program), χρηματοδοτούμενο σε μεγάλο βαθμό από το Υπουργείο Διεθνούς Ανάπτυξης του Καναδά (Canadian International Development Agency – CIDA), έχει επιχορηγήσει προγράμματα κατάρτισης για μια μεγάλη κλίμακα μη κυβερνητικών οργανώσεων που λειτουργούν στην Κίνα, ειδικά στον τομέα του περιβάλλοντος. Το «Ταμείο Συνεργασίας για τα Οικοσυστήματα που Κινδυνεύουν» (Critical Ecosystem Partnership Fund) – που λαμβάνει κονδύλια από την Παγκόσμια Τράπεζα, το Παγκόσμιο Ταμείο Περιβάλλοντος (Global Environment Facility – GEF), την κυβέρνηση της Ιαπωνίας, το Ίδρυμα MacArthur και την οργάνωση «Διεθνής Προστασία του Περιβάλλοντος» (Conservation International – CI) – έχει ως στόχο να δημιουργήσει «γέφυρες» ανάμεσα στους μεγάλους δωρητές και τις ΜΚΟ λαϊκής βάσης, έτσι ώστε να ενισχύσει τη δυνατότητα συμμετοχής των τοπικών ΜΚΟ στη διατήρηση της βιοποικιλότητας.

Αν και δεν προσφέρουν μεγάλες δωρεές στις κινεζικές μη κυβερνητικές οργανώσεις, οι διεθνείς ΜΚΟ έχουν παίξει σημαντικό ρόλο δρώντας ως «εκκολαπτήρια» περιβαλλοντολόγων και ΜΚΟ, ενώ παράλληλα έχουν βοηθήσει στη προσέλκυση και άλλων κοινωνικών εταίρων στο τραπέζι των συζητήσεων για την επίλυση διαφόρων περιβαλλοντικών προβλημάτων.

Το γραφείο της οργάνωσης «Διεθνής Προστασία του Περιβάλλοντος» στην Κίνα (Conservation International China – CI China), που ιδρύθηκε το 2002, επιδιώκει να παίξει καταλυτικό ρόλο στη διευκόλυνση και ευόδωση των προσπαθειών κυβερνήσεων, τοπικών και διεθνών ΜΚΟ, επιχειρήσεων και κοινοτήτων για την από κοινού δημιουργία καινοτόμων λύσεων στα ζητήματα της διατήρησης της βιοποικιλότητας. Στην εξαιρετικά σημαντικής βιοποικιλότητας περιοχή της νοτιοδυτικής Κίνας, η προαναφερθείσα ΜΚΟ ξεκίνησε ένα μοναδικό πρόγραμμα για την ιερή γη του Θιβέτ, που συνενώνει τα παραδοσιακά πολιτιστικά στοιχεία του Θιβέτ και τη βουδιστική διδασκαλία από τη μία πλευρά, με επιστημονικές προσεγγίσεις για την προστασία της φύσης και της άγριας ζωής από την άλλη. Το πρόγραμμα στοχεύει στη δημιουργία μηχανισμών διατήρησης της βιοποικιλότητας σε επίπεδο κοινότητας, μέσω της αναβίωσης του παραδοσιακού συστήματος προστασίας της ιερής γης και της εισαγωγής νέων επιστημονικών εργαλείων και εννοιών. Η εφαρμογή του προγράμματος στηρίζεται σε τοπικές ΜΚΟ του Θιβέτ, σε κυβερνητικές υπηρεσίες και σε όσους εργάζονται για τη διατήρηση της φύσης. Στο Ganzi της επαρχίας Sichuan, με την υποστήριξη της τοπικής κυβέρνησης, η «Διεθνής Προστασία του Περιβάλλοντος» (CI China) βοήθησε τους ενθουσιώδεις ντόπιους να δημιουργήσουν την πρώτη ΜΚΟ της περιοχής, την επονομαζόμενη «Green Khampa». Στο Θιβέτ, εξάλλου, η οργάνωση CI China συνεργάζεται με την ΜΚΟ «Snowland Great Rivers» για να προωθήσουν τη νομική αναγνώριση περιοχών τις οποίες οι τοπικές κοινότητες επέλεξαν να προστατεύσουν με βάση την πολιτιστική τους αξία και τις αντιλήψεις τους. Η CI China ελπίζει ότι οι περιοχές που τίθενται υπό την προστασία των κοινοτήτων θα περιληφθούν στο νέο νόμο περί προστατευόμενων περιοχών.

Από τα μέσα της δεκαετίας του 1990, η οργάνωση «Περιβαλλοντική Άμυνα» (Environmental Defense) συνεργάζεται με το Ινστιτούτο Περιβάλλοντος και Ανάπτυξης του Πεκίνου, μια κινεζική ΜΚΟ που ασχολείται κυρίως με ζητήματα ενέργειας και βιώσιμης ανάπτυξης, προκειμένου να βοηθήσει δύο πόλεις μεσαίου μεγέθους (τη Nantong στην επαρχία Jiangsu και τη Benxi στην επαρχία Liaoning) να εφαρμόσουν προγράμματα εμπορίου των εκπομπών διοξειδίου του θείου. Τα πιλοτικά αυτά προγράμματα έδωσαν έναυσμα στη SEPA και στα υπουργεία Βιομηχανίας της Κίνας να ξεκινήσουν τα δικά τους πιλοτικά προγράμματα εμπορίου των εκπομπών ρύπων.

Ορισμένες ασιατικές ΜΚΟ συμμετέχουν επίσης στην ενίσχυση των δυνατοτήτων των κινεζικών ΜΚΟ. Για παράδειγμα, το πρόγραμμα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης του WWF Κίνα έχει φροντίσει να σταλούν πολλοί Κινέζοι για τρίμηνη εκπαίδευση στο Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης του Ahmedabad στην Ινδία. Μεταξύ του 2000 και του 2003 υπήρχε μια αρκετά ενεργή ανταλλαγή μεταξύ ΜΚΟ της Κίνας και της Νότιας Κορέας, με οικοδεσπότες την Κορεατική Ομοσπονδία Περιβαλλοντικών Κινημάτων (Korean Federation for Environmental Movement – KFEM), την οργάνωση «Πράσινη Κορέα», και το Δίκτυο «Eco-Peace» της Βορειοανατολικής Ασίας. Η Κορεατική Ομοσπονδία Περιβαλλοντικών Κινημάτων (KFEM) είχε αποδειχτεί ιδιαίτερα δραστήριος οικοδεσπότης των κινεζικών ομάδων, διοργανώνοντας πολλές Κινεζο-Κορεατικές συναντήσεις με θέμα ένα είδος πάπιας (black faced spoonbill) και επίσης ενθαρρύνοντας τη συμμετοχή Κινέζων στο Ασιατικό Αντιπυρηνικό Φόρουμ (No Nuke Asia Forum) του 2001.

Δαίμων της Οικολογίας,

τ. 61 6/06