ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΡΟΜΗΘΕΑ ΣΤΟΝ ΑΧΜΑΝΤΙΝΕΝΤΖΑΝΤ

Μια ενεργειακή προσέγγιση της ιστορίας

Δημήτρης Κωστόπουλος

«Ο κόσμος δεν την χωρούσε τέτοιαν απόγνωση και κανένας θεός δεν έβγαζε σπινθήρα»                  

Νίκος Καρούζος

 Ανοίγω τον διακόπτη , η λάμπα ανάβει, το καλοριφέρ καίει . Από τα ράφια της βιβλιοθήκης ο γερο Λέβι-Στρως χαμογελά. «Δεν απέχει πολύ από το να πιστεύω ότι στις κοινωνίες μας η ιστορία έχει αντικαταστήσει τη μυθολογία και εκτελεί την ίδια λειτουργία με αυτήν.» Η σκιά του Προμηθέα γεμίζει το δωμάτιο, οι αρχέγονοι μύθοι ζητούν να ερμηνεύσουν τον κόσμο.

Για εκατομμύρια χρόνια η ηλιακή ενέργεια βομβαρδίζει την γη. Κάποτε όμως τα φυτά με την κοσμογονική λειτουργία της φωτοσύνθεσης θα βρουν τον τρόπο να την δεσμεύσουν. Το «έπος της χλωροφύλλης» αρχίζει, το φυσικό περιβάλλον μεταμορφώνεται σε μια τεράστια αποθήκη  γεμάτη νησίδες απολιθωμένης ενέργειας και γύρω παντού οι ανισοκατανομές θερμότητας στην ατμόσφαιρα, φτιάχνουν το κλίμα.

Στην μυθολογική αυγή του πολιτισμού μας, ο επιπόλαιος Επιμηθέας μοίρασε όλες τις φυσικές δυνάμεις στα ζώα αφήνοντας τον άνθρωπο γυμνό και ανυπεράσπιστο, σε έναν κόσμο σκληρό και αφιλόξενο. Μα τότε « ο γιος του Ιαπετού την κλέβει για τον άνθρωπο από τον Δία το σοφό μέσα σε καλάμι και από τον Θεό κρυφά.» Είναι ο Προμηθέας ( αυτός που προ-μαθαίνει) που χαρίζει στον άνθρωπο την φωτιά και την τεχνολογία. Η  ώρα του πλανητικού στοιχήματος έχει φθάσει. Ο άνθρωπος έχει πια στα χέρια του το κλειδί για τις μεγάλες αποθήκες ενέργειας , η αρχέγονη ισορροπία του βιολογικού ανταγωνισμού σπάει, ο ανθρώπινος πολιτισμός αρχίζει. Οι ενεργειακές ανάγκες του ανθρώπου που είναι μόλις 2500-3000 θερμίδες, όσο η τροφή του δηλαδή, εκτοξεύεται με την χρήση της φωτιάς στις 10000 θερμίδες. Πολύ όμως μακριά ακόμα από τις σημερινές ενεργειακές ανάγκες του μέσου αμερικάνου πολίτη που ξεπερνούν  τις 200 000 θερμίδες.

Η πρώτη πράξη του ανθρώπινου θριάμβου ή της ανθρώπινης τραγωδίας, θα κλείσει με τον Προμηθέα Δεσμώτη και την εμφάνιση της Πανδώρας.  Μόνο που θα χρειαστεί να περάσουν μερικές χιλιάδες χρόνια πριν ανοίξει το κουτί της και η μυθολογία να αποκτήσει το ιστορικό της σχήμα.

«Ενέργεια  πανάρχαια ηδονή»  Ουίλλιαμ Μπλέηκ

Όταν εμφανίζεται ο άνθρωπος δεν διαθέτει παρά την ενέργεια των χεριών του, που η ισχύς της  είναι  μόλις  0,1 KW. Με την χρήση του αλετριού, δυο ζώα με ισχύ  1 KW μπορούν να επέμβουν αποτελεσματικότερα στη γη αυξάνοντας την παραγωγικότητα της. Η Γεωργική επανάσταση ουσιαστικά είναι μια ενεργειακή επανάσταση. Μια εντατικοποίηση της δέσμευσης  ενέργειας - μέσω της συστηματικής και ετησίως επαναλαμβανόμενης καλλιέργειας φυτών- από τον ήλιο.

Η γεωργική επανάσταση θα δημιουργήσει και τις πρώτες μεγάλες πόλεις στην Μεσοποταμία. Κατά μήκος των δύο ποταμών, του Τίγρη και του Ευφράτη, που θα αποτελέσουν και το ενεργειακό όχημα επικοινωνίας μεταξύ των  πόλεων, θα τεθούν μέσω της ενεργειακής γεωργικής εντατικοποίησης, οι βάσεις ανάπτυξης του ανθρώπινου πολιτισμού. Αλλά η βάση της ενεργειακής  επανάστασης δεν είναι το πετρέλαιο, παρότι υπάρχει άφθονο στην περιοχή και εμφανίζεται ξαφνικά μέσα από πηγάδια που φλέγονται. Αυτές οι φωτιές που καίνε μέρα νύχτα, γίνονται η βάση των πυροθειστικών θρησκειών που αναπτύσσονται κυρίως στην γειτονική Περσία. Το πετρέλαιο χρησιμοποιείται μόνο ως δομικό υλικό. Κάνει τα δομικά υλικά πιο σταθερά και βοηθάει να φτιαχτεί αυτό το εξωτερικό κέλυφος που οριοθετεί τις πόλεις. Αργότερα θα στεγανοποιήσει και τα φοινικικά καράβια που θα μπορέσουν έτσι να βγουν στην ταραγμένη Μεσόγειο και να την κατακτήσουν.

Η ενέργεια της βιομάζας  θα δομήσει και θα συντηρήσει τον ανθρώπινο πολιτισμό, αλλά το έπος του θα στηριχθεί στους μυς των δούλων ή των εργατών. Μερικές χιλιάδες χρόνια πριν από τους πολέμους για το πετρέλαιο, οι ανατολικοί πολιτισμοί θα συγκρουσθούν για  την κυριαρχία στον χώρο, αλλά και για την μυϊκή ενέργεια των δούλων. Την πιο χρήσιμη μορφή ενέργειας εκείνη την εποχή που δοξάζει τους νικητές . Τους κυκλώπειους ογκόλιθους  της Ηλιούπολης , του Καρνάκ και τον μεγαλύτερο όλων στο Μπάαλμπεκ του Λιβάνου, θα δυσκολευόταν και ένας γερανός σήμερα  να τους ανυψώσει. Το φαινόμενο θα επεκταθεί σε όλον τον  κόσμο και δεν θα κλείσει τον ιστορικό του κύκλο παρά συμβολικά μετά από αιώνες στις βαμβακοφυτείες του αμερικανικού νότου. Η ισχύς ενός δούλου ( 1kw) παραμένει πάντως  και σήμερα ως «ενεργειακός εργάτης», ένα διεθνές σύμβολο στην θεωρία της ενέργειας.

Το ενεργειακό πλεονέκτημα της Μεσογείου θα την κάνει κέντρο του κόσμου. Το κλίμα και η μεγάλη διάρκεια της ηλιοφάνειας εξασφαλίζει μεγάλο χρήσιμο χρόνο χωρίς να χρειάζονται πρόσθετες ενεργειακές επιδοτήσεις. Αυτή η φυσική ενεργειακή υπεροχή της Μεσογείου θα συγκεντρώσει γύρω της όλο τον γνωστό τότε κόσμο. Σαν τα βατράχια που σύμφωνα με τον Πλάτωνα είναι στραμμένα στο εσωτερικό αυτής της λίμνης και κροάζουν.

Αλά υπάρχει και το πλεονέκτημα των θαλάσσιων επικοινωνιών. Η θάλασσα είναι ένα τεράστιο πεδίο κίνησης με ελάχιστες τριβές. Σε αυτό το ανοικτό χωρίς εμπόδια πεδίο η αιολική ενέργεια θριαμβεύει. Σε αυτήν την πρώτη προχριστιανική ενεργειακή περίοδο της ιστορίας, οι τρεις κυρίαρχες μορφές ενέργειας, η μυϊκή, η αιολική και αυτή των υδάτων θα συναντηθούν συμβολικά  στις αθηναϊκές και ρωμαϊκές τριήρεις.

    «..σχόλια , κείμενα ,τεχνολογία, γραφές, εις τεύχη ελληνισμών πολύ ερμηνεία.»

                                                                                        Κώστας Καβάφης

Ο Μεσαίωνας ξεκινάει με μια αργή ενεργειακή επανάσταση που μετατοπίζει σιγά-σιγά το κέντρο του κόσμου στο εσωτερικό της Ευρώπης. Το «laborare est orare» ( η εργασία είναι προσευχή) που ξεκινάει από τις αυλές των μοναστηριών αλλάζει τις αντιλήψεις. Δίπλα στην αριστοκρατική τεμπέλικη αυταρέσκεια της κοσμοπολίτισσας Μεσογείου, η Ευρώπη ευλογεί την εργασία και το δεύτερο από τα δώρα του Προμηθέα, την τεχνολογία.

Η τέχνη των μηχανικών αφού περιφρονήθηκε για πολύ καιρό από τους φιλοσόφους, θα καταλήξει να γίνει μια στρατιωτική τέχνη. Η ρωμαϊκή αυτοκρατορία, ο μεγαλύτερος οικοδόμος που γνώρισε ποτέ ο κόσμος, θα προσπαθήσει να αποκαταστήσει τα πράγματα, αλλά και τότε η προβιομηχανική τεχνολογία θα παραμείνει μια τεχνολογία προσαρμογής στα πράγματα, αντίθετα με την βιομηχανική  που είναι μια τεχνολογία που εκμεταλλεύεται τα πράγματα. Ο αρχαίος κόσμος δεν λάτρεψε την τεχνολογία, αν και διείσδυσε στα μυστικά της, γιατί δεν την τοποθετούσε στο κέντρο της φιλοσοφίας του για τη ζωή. Οι έξυπνοι και τολμηροί Έλληνες, οι Φοίνικες, οι Καρχηδόνιοι και οι Ρωμαίοι, δεν θα αντικαταστήσουν το πηδάλιο κουπί με ένα αληθινό πηδάλιο, ούτε θα ζέψουν τα άλογα από το στήθος. Αντίθετα ο Μεσαίωνας της ανάγκης θα ζέψει τα ζώα στο στήθος, αυξάνοντας την ενεργειακή τους απόδοση και την παραγωγικότητα της γεωργίας. Σύμφωνα με τον Μανουέλ ντε Λάντα αυτή η δεύτερη γεωργική επανάσταση – μια ενεργειακή επανάσταση στην πραγματικότητα- θα συνοδευτεί από μια έκρηξη στην δημιουργία νέων πόλεων στην Ευρώπη. Αυτό το δίκτυο των πόλεων διαπερνά όλη την Κεντρική Ευρώπη και ενώνει την Μεσόγειο με την Βαλτική .

 Η θεωρία οπισθοχωρεί μπροστά στην πράξη και αν  δεν υπάρχει θάλασσα στο κέντρο της Ευρώπης,  υπάρχουν ποτάμια. Η κινητήρια δύναμη του νερού κινεί και εδώ  την ιστορία .Δεν χρησιμεύει πια μόνον στο άλεσμα των σπόρων,  αλλά κινεί και τις σφύρες των μηχανουργείων. Σε μια αναφορά του καρδιναλίου Βησσαρίωνα περιγράφεται η αύξηση της παραγωγικότητας, από πριονοκορδέλες που χρησιμοποιούν την ενέργεια των ποταμιών. Ο αστικός κόσμος θα αναδείξει  τον μηχανικό- εφευρέτη.

Καθώς η μηχανική περίοδος της ιστορίας πλησιάζει στο τέλος της , δεσπόζει η τεχνολογία των απλών μηχανών, που δεν μετατρέπουν την μηχανική ενέργεια σε άλλες μορφές αλά επιτυγχάνουν την μέγιστη εκμετάλλευση του περιεχομένου της. ( εν-έργο)

Συμβολικά ο ύμνος της Μ. Βρετανίας, της κυρίαρχης δύναμης της εποχής « Britain rules the waves» ( Η Βρετανία κυβερνάει τα κύματα)  υπενθυμίζει ότι ο έλεγχος της ενέργειας, ανοίγει τον δρόμο για τον έλεγχο του κόσμου. Εν τω μεταξύ ένας μηχανικός του στρατού, ο γάλλος αξιωματικός Σαντί Καρνό  με την μηχανή του γυρίζει την πρώτη σελίδα της θερμοδυναμικής φάσης της ιστορίας.

« Ποτέ δεν ήσουν ατμομηχανή. Ηλιοτρόπιο ήσουν πάντα, ηλιοτρόπιο.»

                                                                     Άλεν Γκίνσμπεργκ       

Η Μεταρρύθμιση και ο Διαφωτισμός σύμφωνα με τον Μαξ Βέμπερ  θα δημιουργήσουν τις προϋποθέσεις της καπιταλιστικής ανάπτυξης. Ο δρόμος προς την ατμομηχανή  ξεκινά από την αλεξανδρινή εποχή  με τον Ήρωνα – το τυχαίο προηγείται του αναγκαίου- και μέσω της χύτρας του Παπέν θα φθάσει στους Άγγλους μηχανικούς του 18^ου αιώνα. Το 1764 ίσως να είναι το annus mirabilis  της Ευρώπης.

Ο Τζέημς  Βατ θα τελειοποιήσει την ατμό-μηχανή του, καταφέρνοντας από την θερμότητα, το τελευταίο στάδιο υποβάθμισης της ενέργειας, μέσω του ατμού να δεσμεύσει το μέγιστο έργο. Το 1767 ο Τζέημς  Χάργκρηβς με την μηχανή « Spinning Jenny » θα οκταπλασιάσει την ταχύτητα γνεσίματος. Το 1807 το πρώτο ατμόπλοιο θα διασχίσει τον ποταμό Χάντσον και το 1814 η ατμομηχανή του Τζώρτζ Στήβενσον  θα σύρει οκτώ μεγάλα φορτωμένα βαγόνια. Για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας   οι μεταφορές δεν στηρίζονται στην ενέργεια των υδάτων, του αέρα ή αυτής των ζώων.

Για πρώτη φορά επίσης ο άνθρωπος διεισδύει στο εσωτερικό της γης, όχι μόνον για δομικές ύλες αλλά για να αναζητήσει εκείνες τις νησίδες χαμηλής εντροπίας ( απολιθωμένης ενέργειας ), που η φύση χρειάστηκε 600 εκατομμύρια χρόνια για να τις δημιουργήσει. Τις τεράστιες ποσότητες ενέργειας με την μορφή θερμότητας , που απελευθερώνονται από την καύση των ορυκτών καυσίμων, η ατμομηχανή τις  μετατρέπει σε χρήσιμο έργο.  

Μέσα σε σύννεφα καπνού η ιστορία αρχίζει να καλπάζει και το κέντρο του κόσμου μεταφέρεται πια στις λιθανθρακοφόρες πεδιάδες και τις μητροπόλεις  της Κ.Ευρώπης και της Αγγλίας. Ο ενεργειακός προσδιορισμός της ιστορίας θα ανακάλυπτε επίσης  για πρώτη ίσως φορά, μια τεράστια ενεργειακή ανισοκατανομή σε παγκόσμιο επίπεδο. Οι μηχανικοί έχουν επικρατήσει των φιλοσόφων .

«Ζαλισμένη από το γκάζι που άφησε ανοιχτό μια συσκευή παλιού μοντέλου στεναχώριας»      Κική Δημουλά

Στις 28 Αυγούστου 1859 στο Τίτουσβιλ της Πενσυλβάνια, ένας συνταγματάρχης ο Ντρέικ κατόρθωσε με ένα χειροποίητο γεωτρύπανο να βρει πετρέλαιο σε βάθος 23 μέτρων. Η αμερικάνικη μυθολογία θα καθιερώσει την ημερομηνία,  ως εναρκτήριο σάλπισμα της εποχής του πετρελαίου. Στην πραγματικότητα  μερικά χρόνια πριν το 1847, ένας ρώσος μηχανικός ο Σιμιένοφ είναι ο πρώτος που θα αντλήσει πετρέλαιο από ένα πηγάδι στο Μπακού. Το 1849 ο καναδός Αβραάμ Γκένσερ ανακαλύπτει την κηροζίνη που αντικαθιστά το λάδι φάλαινας ως φωτιστικό, δημιουργώντας μια νέα αγορά για το πετρέλαιο. Το 1853 ένας  Πολωνός φαρμακοποιός ο Λουκίσεβιτς  θα φωτίσει το τοπικό νοσοκομείο , για μια επείγουσα εγχείρηση μέσα στην νύχτα. Η κύρια χρήση του πετρελαίου εκείνη την εποχή είναι φωτιστική. Ο ατμός έχει δημιουργήσει τεράστιες βιομηχανικές μονάδες που χρειάζονται να αυξήσουν τον εργασιακό χρόνο.  Η ανακάλυψη της λάμπας πετρελαίου από τον Μάικλ Ντιτζ θα το καταφέρει. Το ενεργειακό προβάδισμα της Ευρώπης όμως θα το ανακόψει το αμερικάνικο δαιμόνιο.

Ο Ντρέικ μπορεί να μην είχε επιστημονικές γνώσεις, δεν κατάφερε να ανακαλύψει νέες τεχνολογίες, αλλά κατάφερε να κλέψει την τεχνολογία εξαγοράζοντας εργάτες. Το 1859 άρχισε την εξόρυξη πετρελαίου και το 1863 ο Ροκφέλερ ίδρυσε το πρώτο διυλιστήριο πετρελαίου στο Κλήβελαντ. Το 1870 ιδρύεται η Standard Oil Company που μονοπωλεί τον τομέα του πετρελαίου. Ο έλεγχος του πετρελαίου περνάει τον Ατλαντικό και μια καινούργια υπερδύναμη κτίζεται γύρω από αυτό. 

Η παραγωγή πετρελαίου που το 1860 ήταν 67000 τόνοι , το 1880 θα φτάσει τους 3900000 τόνους εκ των οποίων το 60% παραγόταν στην Αμερική. Οι Ευρωπαίοι απογοητευμένοι από την κυριαρχία των Αμερικανών, επιστρατεύουν τον εφευρέτη της δυναμίτιδας Νόμπελ, που πάει στο Μπακού. Η εταιρεία Nobel Brothers Company αλλάζει τον συσχετισμό. Με νέες τεχνικές διύλισης θα καθαρίσουν το ρωσικό πετρέλαιο από το υπερβολικό θειάφι, θα κατασκευάσουν τον μεγάλο πετρελαιαγωγό μήκους 880 χιλιομέτρων που συνέδεε το Μπακού με το Βατούμ και θα φέρουν στην Κασπία, το πρώτο τάνκερ τον « Ζωροάστρη». Το πετρέλαιο δεν χρειάζεται πια βαρέλια για να μεταφερθεί και εκτοπίζει το κάρβουνο με το συγκριτικό πλεονέκτημα μεταφοράς του.

Το 1900 η παραγωγή πετρελαίου  είχε φθάσει τους 21 εκατομμύρια τόνους,  αλλά το ποσοστό των ΗΠΑ είχε πέσει στο 40%. Η  ρωσική επανάσταση όμως  του 1905 και τα συνεχή σαμποτάζ των μπολσεβίκων στην συνέχεια, θα πλήξουν τις πετρελαϊκές εγκαταστάσεις και θα καταστρέψουν την αυτοκρατορία των Νόμπελ. Το 1913 η παγκόσμια παραγωγή έφθασε τους 51 εκατομμύρια τόνους και το μερίδιο των ΗΠΑ είχε ανέβει στο 67%. Η προσπάθεια της Ευρώπης για πετρελαϊκή αυτονομία είχε καταρρεύσει. Η σοσιαλιστική επανάσταση άνοιγε τον δρόμο για την ενεργειακή και γεωπολιτική κυριαρχία του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού.

«Ολονύκτιο φως που αγρυπνά σ’ερημικό πρατήριο βενζίνης»

Νίκος Αλέξης Ασλάνογλου

Το 1873 θα έχουμε το πρώτο οικονομικό ενεργειακό κραχ. Στην Ευρώπη θα καταφέρουν να πάρουν φωταέριο από το κάρβουνο, ενώ ταυτόχρονα ξεκινάει μια νέα ενεργειακή επανάσταση αυτή του ηλεκτρισμού.

Οι Αρχαίοι Έλληνες μπορούσαν τρίβοντας το κεχριμπάρι να τραβήξουν κομμάτια από άχυρο. Οι Ετρούσκοι είχαν μια μέθοδο ελέγχου των αστραπών. Θα χρειαστεί όμως να φτάσουμε στο τέλος του 18^ου αιώνα για να φτιαχτεί η πρώτη ηλεκτρική στήλη από τον Βόλτα. Το 1800 ο Βόλτα θα κάνει επίδειξη της στήλης  στην αυλή του Ναπολέοντα. Το 1878 ο Έντισον  ανακαλύπτει τον ηλεκτρικό λαμπτήρα, το 1882  ιδρύει τον πρώτο σταθμό παραγωγής συνεχούς ηλεκτρικού ρεύματος την  Edison Electric Light, την μετέπειτα General Electric και το 1886 ο Westinghouse ανακαλύπτει το εναλλασσόμενο ρεύμα. Οι λάμπες πετρελαίου πάνε στα σκουπίδια. Το απόλυτο κραχ των εταιρειών πετρελαίου είναι προ των πυλών αλλά θα τους σώσουν τρεις γερμανοί μηχανικοί.

Το 1886 ο Καρλ Μπένζ , ο Βίλχελμ Ντέμλερ και ο Ρούντολφ Ντίζελ παρουσιάζουν τα πρώτα αυτοκίνητα  Daimler –Benz, που αργότερα για τα μάτια μιας όμορφης  αργεντίνας θα ονομαστούν σε Mercedes, και κινούνται με βενζίνη. Μέχρι τότε η βενζίνη ήταν απλώς ένα φτηνό διαλυτικό που προέκυπτε ως υποπροϊόν από την διύλιση της κηροζίνης. Ο ηλεκτρισμός και οι μηχανές εσωτερικής καύσεως αλλάζουν τον κόσμο. Τα 2/3 της παγκόσμια παραγόμενης ενέργειας μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο θα καταναλωθούν για την ηλεκτρική δομική μεταμόρφωση της κοινωνίας. Δηλαδή για την υλικοτεχνική υποδομή προσαρμογής στον πολιτισμό των ηλεκτρικών συσκευών. Σαν να κόβουμε βούτυρο με πριονοκορδέλα όπως παρατήρησε κάποιος.

Στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο οι σύμμαχοι θα εκμεταλλευθούν καλύτερα την ανακάλυψη των γερμανών. Στην μάχη του Βέρντεν η μεταφορά με αυτοκίνητα τεραστίων ποσοτήτων εφοδίων και στρατού θα τους δώσει τη νίκη. Όταν άρχισε ο πόλεμος δεν πετούσαν παρά ένα δυο αεροπλάνα, όταν τελείωνε, περίπου χίλια έκοβαν βόλτες πάνω από τα πεδία των μαχών.

Στις αρχές του 20^ου αιώνα ένας δαιμόνιος λόρδος του Ναυαρχείου, ο Τζων Φίσερ, κατάλαβε την σημασία του πετρελαίου και οι αποικιακές δυνάμεις των Άγγλων  θα μετατοπιστούν προς την  Μέση Ανατολή, με όχημα μια παλιά εταιρεία αποικιακών ειδών τη Shell. To 1907 η Shell θα ενωθεί με την ολλανδική  Royal Dutch.Το 1915 ο Τσώρτσιλ κάνει απόβαση στην Καλλίπολη με στόχο να φτάσει στα πετρέλαια του Καυκάσου. Η  ήττα των δυνάμεων του θα τον αναγκάσει να στραφεί προς τα λιγότερο φρουρούμενα αραβικά πετρέλαια που τότε ανήκαν στην παραπαίουσα οθωμανική αυτοκρατορία. Δέκα μέρες μετά το τέλος του πολέμου το 1918 οι νικητές , που νίκησαν εκμεταλλευόμενοι την ενεργειακή ένδεια των Κεντρικών Δυνάμεων, συναντήθηκαν για να μοιράσουν την οθωμανική αυτοκρατορία και τα πετρέλαια της. Οι Βρετανοί θα κρατήσουν μακριά τους Αμερικανούς μέχρι το 1928. Η πετρελαϊκή φούσκα του 1928 -που άνοιγε τον δρόμο για το κραχ του 29-  θα τους αναγκάσει να παραχωρήσουν στην   Standard ( την μετέπειτα  Exxon) το ¼ της  Iraq Petroleum Company. Το δόγμα  του Τσώρτσιλ  για αναζήτηση πετρελαίου παντού σε όλον τον πλανήτη είχε γίνει μπούμερανγκ, το καρτέλ πετρελαίου αντλούσε περισσότερο πετρέλαιο από ότι πουλούσε . Το 1938 πάντως οι Αμερικανοί θα ανακαλύψουν στην Σαουδική έρημο το δικό τους πετρελαϊκό βασίλειο.

Χαρακτηριστική είναι και η ενεργειακή διάσταση του Β Παγκόσμιου Πολέμου. Η παραγωγή συνθετικής βενζίνης από το κάρβουνο, μια πατέντα της  Farben, δεν ήταν αρκετή για τον Χίτλερ. Δεν ήταν τρελός ο Χίτλερ όταν έστελνε τις σιδερόφρακτες δυνάμεις του να ταλαιπωρούνται στην έρημο της Αφρικής και τα χιόνια της Ρωσίας. Η λαβίδα γύρω από την πετρελαϊκή ζώνη , από τον Καύκασο μέχρι την Αραβία δεν θα κλείσει ποτέ. Η Άφρικα Κόρπς του Ρόμελ δεν θα φτάσει στο Σουέζ και η προέλαση της Βέρμαχτ θα σταματήσει έξω από την Μόσχα. Το τέλος του 1941 θα βρει τα γερμανικά τεθωρακισμένα  στεγνά από πετρέλαιο.

« Οδηγέ των ακτίνων και των κοιτώνων Μάγε Αγύρτη που γνωρίζεις το μέλλον μίλησε μου»   Ο. Ελύτης                 

 Τον 17^ον αιώνα ο Τόμας  Χομπς  θα διατυπώσει την άποψη ότι «η γη και η φύση δεν έχουν οικονομική αξία .Τα οικονομικά αγαθά  είναι κατά 90% εργασία» Την αντίληψη αυτή διατήρησε ο Άνταμ Σμιθ και με ασήμαντες παραλλαγές ο Μαρξ. Την οικονομική διαδικασία καθορίζει το κεφάλαιο και η εργασία .Την σταθερότητα του μοντέλου εξασφάλιζε το πρώτο θερμοδυναμικό αξίωμα αλλά η «εντροπία» ορίζει διαφορετικά αυτήν την οικονομική διαδικασία. Σήμερα η οικονομία δεν είναι παρά ένας αγώνας δρόμου,  για την όσον το δυνατόν ταχύτερη μετατροπή των νησίδων χαμηλής εντροπίας ( κοιτάσματα) , σε  υψηλής εντροπίας  άχρηστα ενεργειακά σκουπίδια ( θερμότητα) . Τελικά τα σκουπίδια  δεν θα είναι μόνο ενεργειακά  αλλά και υλικά. Το νέφος και τα πάσης φύσεως απόβλητα θα πάρουν το ιστορικό τους σχήμα. Το ιστορικό του σχήμα θα πάρει και ο μύθος της Πανδώρας , Η  γεμάτη δώρα  για τον άνθρωπο, αποδέσμευση της για αιώνες φυλακισμένης ενέργειας από την φωτοσύνθεση,- θα έρθει εποχή , η δική μας που θα επιφυλάσσει οδυνηρές εκπλήξεις.

Οι τυχοδιωκτικές  επεμβάσεις του Μπους  και τα χρηματιστηριακά παιχνίδια με το πετρέλαιο, εκτός    από τεράστρια  κέρδη στις χρηματοδότριες του προεκλογικού του αγώνα  πετρελαϊκές εταιρείες,  θα φέρει στο προσκήνιο το πυρηνικό λόμπι αλλά και τον πρόεδρο του Ιράν  Αχμαντινεντζάτ.

Ο μεγάλος ρωσικός αγωγός που σπάει την ενεργειακή απομόνωση της Κίνας, ίσως και να  προφητεύει τις γεωπολιτικές ανατροπές του αιώνα μας. Η μυθολογία συναντάει την ιστορία. Από το Καύκασο γεωπολιτικό κέντρο σήμερα , ο σταυρωμένος  Προμηθέας με  το φαγωμένο συκώτι του που ξαναγίνεται την άλλη μέρα , μας καταθέτει την σοφία του μαρτυρίου του και τον θυμό των θεών.  .Ο μέντορας των μύθων Λέβι- Στρώς χαμογελά. Στην μυθολογική αλληγορία το συκώτι είναι ο ήλιος, που όπως έλεγε ο Ηράκλειτος πάντα « νέος εφ’ημέρη».

Δαίμων της Οικολογίας,

τ. 62, 7/06