Το νέφος διανύει την Τρίτη γενιά του ....Θα το αφήσουμε να ενηλικιωθεί και να γεράσει;

Μαργαρίτα Καραβασίλη

Όταν μιλάμε για τη ρύπανση της ατμόσφαιρας αναφερόμαστε σε εκατομμύρια τόνους ρύπων που απελευθερώνονται στην ατμόσφαιρα από διάφορες πηγές, χωρίς να μπορούμε, ωστόσο, να μπορούμε να συσχετίσουμε αυτές τις ποσότητες με το καπνό που βγάζουν οι καμινάδες των εργοστασίων, η κεντρική θέρμανση της πολυκατοικίας μας ή η εξάτμιση του αυτοκινήτου μας. Αντιλαμβανόμαστε όμως ότι όταν τέτοιες μικρές πηγές προστεθούν σε εκατοντάδες ή χιλιάδες άλλες, τότε το πρόβλημα αλλάζει κλίμακα μεγέθους και βλάπτει όλο και περισσότερο όχι μόνο το περιβάλλον, αλλά και την υγεία μας.

Όταν μιλάμε για ρύπανση της ατμόσφαιρας αναφερόμαστε, σχεδόν πάντα, στο νέφος.

Αυτό, που διανύει ήδη την τρίτη γενιά του.

Το νέφος έγινε αντιληπτό για πρώτη φορά το 1969, από μετρήσεις του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών και χαρακτηρίστηκε «νέφος αιθαλομίχλης», λόγω της έντονης παρουσίας διοξειδίου του θείου (SO2) και καπνού, που προέρχονται κυρίως από τις κεντρικές θερμάνσεις και τα πετρελαιοκίνητα οχήματα.

Από τα μέσα της δεκαετίας του 1980 το «κλασικό» νέφος παραχώρησε τη θέση του στο «φωτοχημικό νέφος» με επικρατέστερους ρύπους τα οξείδια του αζώτου (NOx), το μονοξείδιο του άνθρακα (CO) και το όζον (Ο3), που παρουσιάζεται όταν έχουμε υψηλές θερμοκρασίες, μεγάλη ηλιοφάνεια και μικρή σχετική υγρασία.  

Στα τέλη της δεκαετίας του 1990, γνωρίζουμε την τρίτη γενιά του νέφους, του «υδρογονοσωματιδιακού νέφους», που περιέχει κυρίως αεροσωματίδια, που παρουσιάζουν συνεχή ανοδική πορεία και διάφορες επικίνδυνες ενώσεις υδρογονανθράκων, που είναι υπεύθυνα με πολλές πνευμονολογικές παθήσεις στον πληθυσμό και ιδιαίτερα στα ευαίσθητα άτομα (ηλικιωμένους και παιδιά). Τα αεροσωματίδια, που προέρχονται κυρίως από τα ΙΧ αυτοκίνητα (ανεξάρτητα καταλυτικών ή συμβατικών κινητήρων) και τη χημική βιομηχανία, είναι πιο επικίνδυνα για τη δημόσια υγεία, συμπεριλαμβανόμενων των πολυκυκλικών αρωματικών υδρογονανθράκων (γνωστών ως ΠΑΥ) και των πτητικών οργανικών ενώσεων (ΠΟΕ), που έχουν πολλάκις ενοχοποιηθεί για καρκινογένεση.

Το ανησυχητικό είναι ότι, παρά τις όποιες προσπάθειες της Πολιτείας, τα επίπεδα των ρύπων όχι μόνο δεν μειώθηκαν, αλλά αυξήθηκαν, όπως επισημαίνουν οι επιστήμονες. Τα 67,8 μg/m3 που έχουν στοιχειώσει τον αέρα της Αθήνας ξεπερνούν κατά πολύ τις αντίστοιχες τιμές των υπολοίπων 30 πόλεων. Πρώτη και στο όζον είναι η ελληνική πρωτεύουσα, με μέγιστη συγκέντρωση οκταώρου τα 109 μg/m3 - κυρίως τους θερινούς μήνες.

Το 40% των θανάτων βρεφών από αναπνευστικά προβλήματα στην Αθήνα θα μπορούσε να αποτραπεί αν τα επίπεδα των μικροσωματιδίων ΡΜ10 μειώνονταν στα όρια που έχει θέσει η Ευρωπαϊκή Ενωση για το 2005. Αν δηλαδή οι μέσες συγκεντρώσεις ΡΜ10 «έπεφταν» έστω στο κοινοτικό όριο των 40 μg/m3! Μείωση των μέσων συγκεντρώσεων του ατμοσφαιρικού ρύπου στην Αθήνα κατά 10 μg/m3 σε σχέση με τα σημερινά υψηλά επίπεδα θα μπορούσε να αποτρέψει 42 πρόωρους θανάτους (ατόμων κάθε ηλικίας) από καρδιαγγειακά και αναπνευστικά αίτια.

Δυστυχώς η Ελλάδα «δυσκολεύεται» να πετύχει τα πρότυπα για την ποιότητα της ατμόσφαιρας που έχουν τεθεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση, παρ' ότι τα τελευταία χρόνια έχουν ενταθεί οι προσπάθειες.

Και δεν φτάνει μόνο αυτό έχουμε και τα αέρια του θερμοκηπίου (διοξείδιο του άνθρακα, μεθάνιο, οξείδια του αζώτου), που  συγκεντρώνονται στην ατμόσφαιρα και προκαλούν αλλαγές στις παγκόσμιες κλιματολογικές συνθήκες, ή όπως αλλιώς λέγεται το «φαινόμενο του θερμοκηπίου» με συνέπειες την αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη, την αύξηση της συχνότητας και της σφοδρότητας των καταιγίδων και άλλων ακραίων καιρικών φαινομένων, λιώσιμο των πολικών πάγων, αύξηση της μέσης στάθμης της θάλασσας.  Η κύρια ανθρωπογενής πηγή των εκπομπών του διοξειδίου του άνθρακα είναι η κατανάλωση των καυσίμων για την παραγωγή ενέργειας και τις μεταφορές. Το μεθάνιο προέρχεται από τις χωματερές, τα μηρυκαστικά ζώα, τα ανθρακωρυχεία, τους ορυζώνες. Τα οξείδια του αζώτου από βιομηχανικές δραστηριότητες όπως η παραγωγή του νάϋλον.

Η Πολιτεία, που επί 20 περίπου χρόνια είναι αντιμέτωπη με το πολυπρόσωπο πρόβλημα της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και του «νέφους», δεν έχει καταφέρει και πολλά, καθώς τα μέτρα που, κατά καιρούς, έχουν ληφθεί εξακολουθούν να μην εφαρμόζονται επαρκώς. Ούτε η τροποποίηση των αδειών λειτουργίας των βιομηχανιών με αυστηρότερους περιβαλλοντικούς όρους, ούτε η απαίτηση εκπόνησης Μελετών Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων για ίδρυση, επέκταση, εκσυγχρονισμό και ανανέωση άδειας λειτουργίας βιομηχανιών και βιοτεχνικών εγκαταστάσεων, ούτε οι υποτυπώδεις έλεγχοι έφεραν το πολυπόθητο αποτέλεσμα. Δεν ωφέλησαν ούτε η παροχή οικονομικών κινήτρων στη βιομηχανία για έργα αντιρρύπανσης, ούτε η χρήση μαζούτ με χαμηλή περιεκτικότητα σε θείο (0.7%) και ακόμη περισσότερο ούτε οι έλεγχοι.

Η εθνική μας νομοθεσία εμπλουτίστηκε πρόσφατα με υψηλότερες απαιτήσεις και καλύπτει ευρύτερο φάσμα τομέων με σκοπό τη βελτιστοποίηση της ποιότητας καυσίμων και τον περιορισμό της έκλυσης εκπομπών από τις βιομηχανίες και βιοτεχνίες, τις κεντρικές εγκαταστάσεις θέρμανσης κτιρίων και νερού, την προώθηση «καθαρών» αυτοκινήτων (αντιρρυπαντικής τεχνολογίας), την βελτιστοποίηση των ελέγχων έργων και δραστηριοτήτων, καθώς και οχημάτων. 

Παράλληλα η Πολιτεία προώθησε σοβαρές κυκλοφοριακές και άλλες παρεμβάσεις προκειμένου να βελτιώσει τη λειτουργία των μεγάλων αστικών κέντρων, κύρια της Αθήνας και κυρίως με την κατασκευή του ΜΕΤΡΟ και του ΤΡΑΜ.

Όλα αυτά τα μέτρα, ωστόσο, δεν θα έχουν κανένα νόημα, εάν δεν υπάρξει πλήρης συμμόρφωση των πολιτών. Και συμμόρφωση μπορεί να επιτευχθεί μόνο εφόσον οι πολίτες κατανοήσουν το πρόβλημα και θελήσουν να συμμετέχουν ενεργά στην καταπολέμηση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης.

Όλοι μας θα θέλαμε ένα όμορφο, καθαρό και υγιές περιβάλλον για να ζούμε, αλλά δεν είμαστε διατεθειμένοι να θυσιάσουμε κανένα «αγαθό».

Είναι λοιπόν πρώτα στο χέρι των υπευθύνων να ενημερώνουν συστηματικά τους πολίτες και μετά στο χέρι μας να ακολουθήσουμε ορισμένες απλές συμβουλές που βοηθούν προς αυτή τη κατεύθυνση. Με την προϋπόθεση ότι θα αλλάξουμε, συνειδητά, τη στάση μας και τις συμπεριφορές μας, τόσο στα κτίρια που ζούμε και εργαζόμαστε, όσο και στα αυτοκίνητα και στον τρόπο που συμπεριφερόμαστε στις πόλεις μας.

Δαίμων της Οικολογίας,

τ. 62, 7/06