ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ. Νίκου Πολίτη (συλλογή), 1900-1960: η Ελλάδα του μόχθου, εκδ. Ριζάρειο Ίδρυμα – Ίδρυμα Σ. Νιάρχου, 299 σελ.

ΣΑΚΗΣ ΚΟΥΡΟΥΖΙΔΗΣ

Ποια είναι τα στοιχεία ενός καλού λευκώματος; Η βάση, φυσικά, είναι το εικονογραφικό υλικό. Ακόμη, η συνοχή του υλικού, το στήσιμο των σελίδων, ο σχολιασμός των εικόνων, το κατάλληλο χαρτί και η καλή εκτύπωση, είναι στοιχεία εντελώς απαραίτητα για να δικαιολογηθεί ο χαρακτηρισμός του λευκώματος σε ένα σύνολο σελίδων με βάση την εικόνα. Όλα αυτά τα στοιχεία συνυπάρχουν στο λεύκωμα αυτό που στηρίζεται στη συλλογή φωτογραφιών του Νίκου Πολίτη.

Όταν από το μοναδικό αυτό αρχείο φωτογραφιών ανασύρεται ο «αφρός» τού υλικού αυτού, το αποτέλεσμα κυριαρχείται από το στοιχείο αυτό. Όλα τα άλλα χαρακτηριστικά του καλού λευκώματος φαντάζουν χωρίς νόημα, κυριαρχούνται από τη δύναμη της εικόνας.

Στον τόμο αυτό έχουν συγκεντρωθεί φωτογραφίες γνωστών φωτογράφων (Αφοί Μεγαλοκονόμου, Χαρισιάδης, Ηνωμένοι Φωτορεπόρτερς), αλλά οι περισσότερες φωτογραφίες είναι αταυτοποίητες. Ούτε τον φωτογράφο ξέρουμε, ούτε την ακριβή ημερομηνία που τραβήχτηκε η φωτογραφία, ούτε και τον τόπο που αναφέρεται. Υπό άλλες συνθήκες οι «ελλείψεις» αυτές θα μείωναν την αξία της συλλογής και του λευκώματος. Όμως, η αδυναμία ενός ιστορικού της φωτογραφίας να ταυτοποιήσει μια φωτογραφία, ίσως επειδή προέρχεται από κάποιον «ανώνυμο» φωτογράφο, δεν μειώνει ούτε κατ’ ελάχιστο, την αξία μιας καλής φωτογραφίας και του λευκώματος που την φιλοξενεί. Και στο παρόν λεύκωμα υπάρχουν πολλές καλές φωτογραφίες, πολλές έξοχες, μοναδικές φωτογραφίες. Όλο το λεύκωμα είναι ένα αληθινό πανόραμα των πρώτων 60 χρόνων του 20ού αιώνα. Ένα αυθεντικό τεκμήριο για την Ελλάδα του μόχθου, των ανθρώπων, των εργαλείων τους και των χώρων που μοχθούσαν. Το παρόν λεύκωμα φιλοξενεί μία από τις καλύτερες συλλογές φωτογραφικού υλικού που έχουν εμφανιστεί τα τελευταία χρόνια στην ελληνική βιβλιοπαραγωγή. 

Η χρονολόγηση των φωτογραφιών προκύπτει έμμεσα από τα στοιχεία που εικονογραφούνται (ρούχα, κτίρια, τύποι αυτοκινήτων, πινακίδες, διαφημίσεις, εργαλεία κλπ.) που δίνουν πολύ πιστά το άρωμα της κάθε εποχής.

Το κενό της αναγνώρισης του κάθε τόπου είναι το μικρότερο κακό αφού είναι εύκολα αναγνωρίσιμοι οι τόποι του μόχθου, που είναι και το ζητούμενο.

Οι πόζες των εικονογραφούμενων ανθρώπων του μόχθου αναδεικνύουν την υπερηφάνεια τους για τη δουλειά τους, το έργο τους, την προσφορά τους. Ο μάστορας, ο εργάτης και ο μαθητευόμενος. Στο μαγαζί, στο σχολείο, στο δρόμο, στο χωράφι. Γυναίκες και άνδρες. «Επιδεικνύουν» τα ρούχα της δουλειάς, τα εργαλεία τους, την επιδεξιότητά τους, τους καημούς τους.

«Περισυλλογή άχρηστου χάρτου», «καραγωγείς», «ρομβία», «ΦΙΞ, κάνει καλό», «Μασίστες», «λαχείον συντακτών», «γαϊδουροπάζαρο», «χαλκωματάδες», «προτιμάτε το ΖΕΝΙΘ, έχει αγνότητα ειδών», «ο μπόγιας», «μια καλή χρονιά αρχίζει με ΝΕΟΣΤΡΩΜ», «τροχιστής», «σαρωθροποιός», «βληματουργείο», «Σμαλτοδόντ», «κάδρα δια προίκας», είναι κάποιες από τις λέξεις-κλειδιά που αποτυπώνουν ΄το περιβάλλον του μόχθου.

Οι 9 «ενότητες του μόχθου» στις οποίες χωρίζεται το λεύκωμα, είναι οι παρακάτω:

Στους δρόμους της πόλης, Στα παζάρια και στις αγορές, Με άμαξες και αυτοκίνητα, Μ’ αεροπλάνα και βαπόρια…,  Μαστόροι και εργάτες, Γυναίκες στο μεροκάματο, Μάθε παιδί μου γράμματα…, Έξω ντέρτια και καημοί!, Στο χωράφι και στη θάλασσα.

Την έκδοση προλογίζει η κοσμήτορας της Σχολής Καλών Τεχνών του ΑΠΘ, Α. Γουλάκη – Βουτυρά, ενώ η εισαγωγή και τα κείμενα ανήκουν στην δημοσιογράφο και βιβλιοκριτικό, Κ. Σχινά.

Δαίμων της Οικολογίας,

τ. 58, 3/06