Καύσωνας στις Μυκήνες

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ

«Η αρχαία τραγωδία, η αρχαία τραγωδία, είναι ιερά και ευρεία, ως του σύμπαντος καρδία» 

Κ. Καβάφης

Τον 12^ον αιώνα ο μυκηναϊκός πολιτισμός βρίσκεται σε ακμή. Ο πληθυσμός αυξάνει και μαζί του μεγαλώνουν οι εμπορικές σχέσεις, μεταξύ των μεγάλων πόλεων που περιβάλλονται με κυκλώπεια τείχη. Γύρω στο 1230 π.Χ. όμως τα ανάκτορα στις Μυκήνες, στην Τίρυνθα και στην Πύλο καταστρέφονται. Οι σκελετοί των φρουρών θα βρεθούν μπροστά στα τείχη, κάτω από μια μάζα απανθρακωμένων λειψάνων. Επίσης λίγο αργότερα, ολόκληρες περιοχές ερημώνονται και οι πληθυσμοί μεταναστεύουν. Ποιος προκάλεσε αυτά τα γεγονότα. Η αρχική βεβαιότητα που έχει ονοματεπώνυμο, η εισβολή των Δωριέων, πια δεν είναι βεβαιότητα. Οι Δωριείς δεν θα φτάσουν παρά εκατό χρόνια περίπου αργότερα. Πολλοί μάλιστα αμφιβάλουν και για την ίδια την εισβολή.[1]   

Ακόμα και οι οπαδοί της θεωρίας, για μία προηγούμενη Ινδοευρωπαϊκή εισβολή, δυσκολεύονται να εξηγήσουν την έλλειψη ιχνών καταστροφής. Οι περισσότερες μυκηναϊκές θέσεις απλώς είχαν εγκαταλειφθεί. Αν γκρεμίστηκαν τα ανάκτορα, τις πόλεις δεν τις πείραξε κανείς, απλώς τις εγκατέλειψαν.[2]

Ο Πιερ Αλίν ακολούθησε τα ίχνη αυτής της μυκηναϊκής μετανάστευσης ακολουθώντας τα ίχνη ενός συγκεκριμένου ρυθμού αγγειοπλαστικής ( Ι Ι Ι Κ) που εμφανίζεται αμέσως μετά την καταστροφή των ανακτόρων. Η Μυκηναϊκή μετανάστευση κατευθύνεται προς τα βουνά της Βόρειας Πελοποννήσου (Αχαΐα), στον περίγυρο του Κορινθιακού κόλπου αλλά και στην Αττική που δεν ερημώνει αλλά ακμάζει. Επίσης κατευθύνονται προς την Δυτική Ελλάδα, την Ήπειρο, την Κεφαλονιά και την Βόρεια Μεσσηνία. Πολλά νησιά του Αιγαίου εγκαταλείπονται, αλλά η Ρόδος, η Κως και η Κύπρος δέχονται πολλές ομάδες μυκηναίων. Η γεωγραφία των μυκηναϊκών μεταναστεύσεων ακολουθεί την γεωγραφία των βροχών στον ελλαδικό χώρο.

Αλλά οι μεταβολές στο κλίμα δεν είναι αποκλειστικό προνόμιο του φαινόμενου του θερμοκηπίου και φυσικά τέτοιες υπήρχαν και πριν από αυτό. Χαρακτηριστικές είναι και οι αναφορές στον «Τιμαίο» του Πλάτωνα. Ο Ράις Κάρπεντερ περιγράφει μια έντονη περίοδο ξηρασίας στη Μεσόγειο, που κορυφώνεται τις τελευταίες δεκαετίες του 13^ου αιώνα.[3] Σε μια τέτοια περίοδο μεγάλης ξηρασίας, οι δυτικοί υγροί άνεμοι φτάνουν μόνο στις δυτικές περιοχές της Ελλάδας, εισχωρούν στον Κορινθιακό φτάνοντας μέχρι την Αττική, αλλά και στα νησιά που δεν τα προστατεύει ο όγκος της ηπειρωτικής Ελλάδας, όπως η Ρόδος και η Κύπρος.

Οι μεγάλες μυκηναϊκές πόλεις όπως η Τίρυνθα και οι Μυκήνες που βρίσκονται στην άνυδρη ζώνη της Αργολίδας καταρρέουν. Ίσως η πυρπόληση των ανακτόρων να ήταν το αποτέλεσμα μιας εξέγερσης που διεκδικεί τις μεγάλες αποθήκες τους, τις γεμάτες με τρόφιμα. Εκείνο που καταστρέφεται πρώτο στα ανάκτορα είναι η αποθήκη σιτηρών. Οι πόλεις παραμένουν ανέπαφες και αργότερα καθώς η ξηρασία παρατείνεται, απλώς εγκαταλείπονται. Να μην ξεχνάμε ότι βρισκόμαστε σε μια εποχή όπου η γεωργία είναι ταυτόσημη σχεδόν με την έννοια της οικονομίας και τα ανάκτορα η μοναδική οικονομική επιχείρηση .

Έναν αιώνα αργότερα μετά το τέλος της ξηρασίας, η ελληνική μυθολογία περιγράφει την επιστροφή των Ηρακλειδών μαζί με τους Δωριείς. Πιθανόν οι Μυκηναίοι, μαζί με Δωριείς στρατιώτες υπό την εξουσία τους, επιστρέφουν και ξανακερδίζουν χωρίς δυσκολία, την σχεδόν έρημη χώρα τους. Οι βασιλιάδες της Σπάρτης ήξεραν ότι ήταν Ηρακλείδες και όχι Δωριείς. Αλλά οι Ηρακλείδες δεν θα καταφέρουν να εγκατασταθούν στην Αττική που ποτέ δεν είχε εγκαταλειφθεί. Την ίδια σχεδόν εποχή με τον ίδιο απόλυτο τρόπο καταρρέει και το μεγάλο Χιττιτικό βασίλειο της Ανατολής. Ο 12^ος αιώνας ήταν ένας μεταβατικός αιώνας στον αρχαίο κόσμο. Μια έντονη περίοδος ξηρασίας απλά τον έκανε καταστροφικό. Ο εκδημοκρατισμός των όπλων που φέρνει η εποχή του σιδήρου αλλάζει σιγά-σιγά τον κόσμο και ολοκληρώνει την παρακμή της οικονομίας των ανακτόρων. Το κλίμα έχει βάλει όμως και αυτό το χεράκι του.

Δαίμων της Οικολογίας,

 τ. 67, 1/07