ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΧΙΟΝΟΔΡΟΜΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ

Γ. Λιάχας

Τα χιονοδρομικά κέντρα (ΧΚ) κατασκευάζονται σε μεγάλου υψομέτρου, ορεινές, δασικές εκτάσεις (1600-2000 μ.), συνήθως σε αλπικά λιβάδια και σπανιότερα σε ψηλά δάση (όπως Πισοδέρι, Τρία-Πέντε Πηγάδια Βερμίου). Καταλαμβάνουν μεγάλες εκτάσεις της τάξης των 2-5 χιλιάδων στρμ.).

Γενικά θεωρούνται ήπιες επεμβάσεις για το περιβάλλον, επειδή δεν εκπέμπουν ρύπους και ήχους σε υψηλά επίπεδα και επειδή συνήθως δεν καταστρέφεται ψηλή βλάστηση. Όμως οι επιπτώσεις τους στο περιβάλλον είναι πολύ σημαντικές στο εξαιρετικά ευαίσθητο αυτό αλπικό τμήμα των βουνών και σχεδόν πάντα μη αντιστρεπτές.

Οι επεμβάσεις περιλαμβάνουν τις εξής βασικές κατασκευές:

-         Δρόμοι προσέγγισης διαμέσου δασών και αλπικών λιβαδιών. Είναι δρόμοι με 1+1 λωρίδα κυκλοφορίας, με μεγάλη ζώνη καλύψεως, μεγάλα πρανή και επιχώματα και μεγάλο εποχιακό φόρτο (ΙΧ, τροχόσπιτα, λεωφορεία). Με την κατασκευή ενός χιονοδρομικού κέντρου όλα τα γύρω χωριά αποκτούν οδική πρόσβαση προς το ΧΚ και το βουνό διασχίζεται από δεκάδες χιλιόμετρα μεγάλων δρόμων.

-         Μεγάλοι χώροι στάθμευσης.

-         Εναέριες και υπόγειες γραμμές μεταφοράς ηλεκτρικού ρεύματος από τους πλησιέστερους οικισμούς.

-         Διάφοροι τύποι εναέριων αναβατήρων (συρματόσχοινα, μεταλλικοί πυλώνες στήριξης, κλπ). Προϋπόθεση για την κατασκευή τους είναι ένα πυκνό δίκτυο δρόμων, πλάτους τουλάχιστον 5 μ., που φτάνει σε κάθε πυλώνα στήριξης του φέροντος συρματόσχοινου.

-         Πίστες κατάβασης των σκιέρ, πλάτους 30-70 μ., οι οποίες άλλοτε είναι φυσικές και άλλοτε διαμορφώνονται με μπουλντόζες.

-         Κτιριακές εγκαταστάσεις για χώρους υποδοχής, ξενώνες, εστιατόρια, αναψυκτήρια, υπόστεγα μηχανικού εξοπλισμού, εκχιονιστικών, χιονοστρωτήρων και σκαπτικών μηχανημάτων, οχημάτων προμήθειας υλικών και αποκομιδής απορριμμάτων, οικίσκους στην αρχή και στο τέρμα κάθε αναβατήρα.

-         Υδατοδεξαμενές και σωληνώσεις διανομής του νερού, σηπτικούς και απορροφητικούς βόθρους.

-         Γεωτρήσεις ή συστήματα συλλογής νερού και σωληνώσεις για τη δημιουργία τεχνητού χιονιού.

-         Τηλεπικοινωνιακές γραμμές και κεραίες τηλεπικοινωνιών. Όλες αυτές οι τεχνικές εγκαταστάσεις είναι μία δραστική και βίαιη επέμβαση σε ένα εξαιρετικά ευαίσθητο ειδυλλιακό και σιωπηλό τοπίο, το οποίο κατατέμνεται, απομειώνεται, υποβαθμίζεται αισθητικά και οικολογικά. Τα αλπικά τοπία έχουν την μικρότερη οπτική απορροφητικά ικανότητα. Είναι περίοπτα από τις γύρω περιοχές. Καμία εγκατάσταση, όσο μικρή κι αν είναι, δεν μπορεί να καλυφθεί από τη λιβαδική βλάστηση. Το εδαφικό ανάγλυφο στα αλπικά λιβάδια με τις πτυχώσεις τους, τα καρστικά βυθίσματα και συχνά τους γεωλογικούς σχηματισμούς είναι ιδιαίτερα ευανάγνωστό και εντυπωσιακό. Η παρθενική του γεωμετρία είναι δημιούργημα αιώνιο. Καμία επέμβαση σε αυτά τα στοιχεία δεν είναι αναστρέψιμη. Οι κλίσεις του εδάφους είναι μεγάλες. Κάθε τραυματισμός του λεπτού εδάφους είναι απαρχή διάβρωσης που αργότερα εξελίσσεται, ενώ σπάνια επιτυγχάνει η επιχειρούμενη αναχλόαση σε άγονα εδάφη μεγάλου υψομέτρου, όπου η βλαστητική δραστηριότητα των φυτών περιορίζεται σε λίγους μήνες. Οι προσχώσεις που ακολουθούν τη διάβρωση καλύπτουν ρέματα, κοιλώματα και οροπέδια (γύρω και έξω από τους χώρους των ΧΚ) με πλούσια και ποικίλη βλάστηση. Η διάβρωση είναι δραματική στις πίστες που διαμορφώνονται με μπουλντόζες και απαιτούνται χωματουργικές εργασίες στην αρχή κάθε νέας σεζόν για να επαναφέρουν την ομαλότητα στις πίστες που διαβρώνονται..

Σε όλες τις πίστες, φυσικές ή τεχνητές, απαιτείται τακτική συμπίεση του χιονιού για την εξομάλυνση της επιφάνειας και την μεγαλύτερη διάρκεια χιονοκάλυψης. Αυτό έχει ως συνέπεια την εκτόπιση της φυσικής λιβαδικής βλάστησης ή την αλλαγή στη σύνθεσή της. Συνήθως απομένουν φυτά που αντέχουν στο πάτημα.

Στις κορυφές των βουνών και στα αλπικά λιβάδια ενδημεί ένα πλήθος φυτικών ειδών, τα οποία δεν επικοινωνούν με τις φυτοκοινωνίες άλλων κορυφών, ακόμα και κοντινών βουνών. Έχουν δηλαδή μία φυτογεωγραφική απομόνωση παρόμοια με αυτή των νησιών, γι’ αυτό στις περιοχές αυτές εμφανίζονται πολλά ενδημικά, σπάνια και απειλούμενα είδη. Είναι δηλαδή εξαιρετικοί βιότοποι φυτών αλλά και πτηνών και άλλων αγρίων ζώων, τα οποία επίσης παρενοχλούνται από τους θορύβους και εκτοπίζονται.

Η διασπορά απορριμμάτων στην ορεινή περιοχή δεν αποφεύγεται, όσο καλό κι αν είναι το σύστημα αποκομιδής.

Για τα ελληνικά δεδομένα η περίοδος χιονοκάλυψης είναι πολύ μικρή (2-3 μηνών). Πρακτικά όμως η λειτουργία των ελληνικών ΧΚ περιορίζεται σε λίγα Σαββατοκύριακα και εφόσον το επιτρέπει ο καιρός. Θα πρέπει να υπάρχει ήπιος καιρός (ηλιοφάνεια, ασθενείς άνεμοι, όχι πολύ κρύο). Το χειμώνα που το χιόνι καλύπτει όλες τις επεμβάσεις στο φυσικό περιβάλλον όλα είναι ωραία. Τους υπόλοιπους 10 μήνες το θέαμα των Χ.Κ. είναι αποκρουστικό ακόμα και από μεγάλες αποστάσεις. Το θέαμα αυτό εκτοπίζει τους καλοκαιρινούς επισκέπτες, οι οποίοι είναι περισσότεροι από τους επισκέπτες χιονοδρόμους.

Από οικονομική άποψη, τα ΧΚ είναι προβληματικές κρατικοδίαιτες επιχειρήσεις. Οι δαπάνες των εγκαταστάσεων και οι δαπάνες λειτουργίας είναι τεράστιες και δεν καλύπτονται από τα έσοδα (εισιτήρια, αναψυκτήρια κλπ.). Η σχέση κόστους – οφέλους είναι ιδιαίτερα δυσμενής για τα ελληνικά δεδομένα λόγω της μικρής περιόδου χιονοκάλυψης, αλλά και του ανταγωνισμού με άλλα ΧΚ. Έχουμε ήδη αρκετά ΧΚ στην Ελλάδα. Ο Χελμός και ο Παρνασσός απορροφούν τη μεγάλη πελατεία της Αθήνας. Το Βέρμιο, το Καϊμακτσαλάν και το Φαλακρό της Δράμας απορροφούν της επίσης σημαντική πελατεία της Θεσσαλονίκης. Είναι αστείο να υπολογίζουμε σε ξένους τουρίστες – χιονοδρόμους.

Βέβαια δημιουργείται ένας κύκλος εργασιών στους κοντινούς οικισμούς γύρω από τα ΧΚ (καταλύματα, εστιατόρια, βενζινάδικα) και συνήθως επωφελούνται ξένοι επιχειρηματίες που έρχονται στην περιοχή, χωρίς αυτοί να συμμετέχουν στις δαπάνες εγκατάστασης και λειτουργίας του ΧΚ. Σε πολλές χώρες της Ευρώπης οι κρατικές επιχορηγήσεις για τη συντήρηση και τη λειτουργία των ΧΚ περιορίζονται και οι αναγκαίοι πόροι για τη λειτουργία τους εξασφαλίζονται από τη φορολογία των επωφελούμενων γειτονικών επιχειρήσεων. Εκείνοι που σίγουρα επωφελούνται και έχουν λόγο να προπαγανδίσουν τα ΧΚ είναι οι κατασκευαστικές εταιρείες. Μία αντικειμενική οικονομική μελέτη, από ουδέτερο φορέα, είναι σε κάθε περίπτωση αναγκαία και θα επεσήμανε τα μελλοντικά αδιέξοδα και τη λήψη ορθών αποφάσεων.

Είναι γεγονός ότι η τουριστική ανάπτυξη επιφέρει μια διάχυση οικονομικών πόρων στην περιφέρεια και μάλιστα σε μειονεκτικές και απομονωμένες περιοχές. Αυτό όμως μπορεί να επιτευχθεί και με άλλες τρόπους και σε άλλες περιόδους του έτους. Οι ορεινές περιοχές με τη δυσκολία πρόσβασης που έχουν, διατηρούν ακόμα μεγάλη φυσικότητα και είναι ελκυστικές ως τουριστικός προορισμός. Υπάρχουν πολλά παραδείγματα τουριστικής ανάπτυξης ορεινών περιοχών, η οποία στηρίζεται στην ωραιότητα του τοπίου και όχι στα χιονοδρομικά κέντρα (π.χ. Τρίκαλα, Κορινθία, Ζαγόρια).

Μία άλλη σημαντική επίπτωση στην γύρω περιοχή είναι η άναρχη δόμηση που συνήθως ακολουθεί και η οποία υποβαθμίζει το χώρο και το τοπίο. Γι’ αυτό δεν νοείται ανάπτυξη γύρω από τα ΧΚ χωρίς να προηγηθεί χωροταξική μελέτη που θα ρυθμίζει σωστά τις χρήσεις γης. Ας δούμε τι έγινε στα Λιβάδια της Αράχωβας και στην Αγόριανη.

Επιβεβλημένη από την Ελληνική και την Κοινοτική Νομοθεσία είναι η Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για οικολογικά ευαίσθητες περιοχές NATURA κλπ.

Τα ελληνικά βουνά με τους περιορισμένους πόρους και τα υπέροχα τοπία τους έκρυψαν, έθρεψαν και προστάτευσαν τον Ελληνισμό επί 400 χρόνια. Σ’ αυτά δημιουργήθηκαν μικρές κοινότητες  με έναν πολιτισμό και αξίες υψηλού επιπέδου. Αυτά τα βουνά, αυτό το σκηνικό έθρεψε ψυχές. «Τα θεμέλιά μου στα βουνά», λέει ο Ελύτης. Αξίζει να τα διατηρήσουμε, όπως διατηρούμε τις αρχαιότητες, τον λαϊκό πολιτισμό μας, τη γλώσσα μας, την παράδοση. Ο γιάπικος τουρισμός της γκλαμουριάς που πάμε να εγκαταστήσουμε σήμερα στα βουνά υπονομεύει όλες αυτές τις αξίες. Μοναδικά οικοσυστήματα, πλούσια βιοποικιλότητα, αρχέγονα μεγαλειώδη τοπία, κοινωνική συνοχή, ηθικές και πολιτιστικές αξίες θυσιάζονται για μία αμφιλεγόμενη ανάπτυξη, επειδή έτσι το θέλουν λίγοι κερδοσκόποι.

Ο κλασικός τουρισμός στις παράκτιες και τις νησιωτικές περιοχές ανάλωσε δάση, αγρούς, υγροτοπικά και αμμοθινικά οικοσυστήματα, μοναδικά παράκτια τοπία. Η εντατική γεωργία μετέτρεψε τις πεδινές εκτάσεις σε ένα απέραντο βρώμικο δάπεδο εργοστασίου. Τα βουνά έμειναν σήμερα και είναι ένα πολύτιμο και μοναδικό φυσικό κεφάλαιο. Δεν έχουμε λόγο να τα κατασκάψουμε και να τα διακοσμήσουμε με σιδεριές και τροχαλίες. Θα μπορούσαμε να σταθούμε σε έναν ήπιο τουρισμό, χωρίς υποκριτικές πράσινες ετικέτες, που δεν θα έχει ημερομηνία λήξεως.

Δαίμων της Οικολογίας,

τ. 67, 1/07