Από τον καπνό Τσιμπέλι στο Βιρτζίνια κι από το κακό στο χειρότερο

Κατερίνα Πλασσαρά

Κανείς δεν αμφισβητεί πως το καλύτερο θα ήταν να ξυπνήσουμε ένα πρωί και όλοι οι καπνιστές να αισθάνονται μια «ξαφνική απέχθεια» για τη βλαβερή συνήθεια την οποία, αυτόματα και όλοι μαζί, να την εγκαταλείψουν. Δυστυχώς κάτι τέτοιο δεν προβλέπεται να γίνει, τουλάχιστον όχι στο άμεσο μέλλον. Λοιπόν, ας δούμε μια άλλη, παραγνωρισμένη και κάπως άγνωστη, διάσταση των πραγμάτων, όπως μας την παρουσίασε ένας γόνος καπνοπαραγωγικής οικογένειας.

  Βρισκόμαστε στα εγκαταλελειμμένα καπνοχώραφα της Αιτωλοακαρνανίας, που ήταν η μεγαλύτερη καπνοπαραγωγική περιοχή της Ελλάδας, μια δραστηριότητα που έθρεψε πολλές γενιές καλλιεργητών. Τώρα η θλιβερή εικόνα των ακαλλιέργητων χωραφιών, δεν ξέρουμε αν θα οδηγήσει σε πιο χρήσιμη αγροτική παραγωγικότητα, όπως θα ήταν ευκταίο, ή απλά σε μείωση του αγροτικού πληθυσμού, που μοιάζει να είναι το ζητούμενο για κάποιου είδους «εξέλιξη», σε ευρωπαϊκά ή και σε παγκόσμια πλαίσια.

  Όπως και να’ ναι, η «κατόπιν εντολής» εγκατάλειψη της καλλιέργειας του καπνού, δημιουργεί ανησυχίες τον αμήχανο αγροτικό πληθυσμό, που ήδη ψάχνει «για κάτι άλλο» αφού «δεν ξέρει τι του ξημερώνει». Μέσα σ’ αυτό το κλίμα είναι ίσως αναπόφευκτες κάποιες αναδρομές και αναπολήσεις που κάνουν οι ντόπιοι, που σίγουρα έχουν ενδιαφέρον.

  Συζητάμε με τον Βασίλη Μυλωνά, γόνο καπνοπαραγωγών, που θυμάται τα παλιά και μας τα μεταφέρει:

Το Τσεμπέλι είναι μια παλιά ποικιλία που την καλλιεργούσαν εδώ μέχρι τα μέσα της 10ετίας του 80. Μετά ήρθε το Βιρτζίνια. Το Τσεμπέλι ήταν σε ύψος λίγο πιο μικρό από το Βιρτζίνια. Αυτό το φυτό απλά το φυτεύανε, το ποτίζανε τρεις τέσσερις φορές, το σκαλίζανε και γινόταν πολύ καλό. Βέβαια η απόδοση του ήταν μικρότερη σε σχέση με το Βιρτζίνια, αλλά είχε το πλεονέκτημα ότι δεν του ρίχνανε κανένα φάρμακο. Το Βιρτζίνια, αν έβλεπε ο καπνιστής τα φάρμακα που του ρίχνουν, μπορεί και να το’ κοβε το τσιγάρο! Τώρα, σχετικά με τις τιμές, δεν ξέρω τι τιμή είχε τότε το Τσεμπέλι και τι το Βιρτζίνια, εγώ πάντως θυμάμαι παλιά –βέβαια η οικονομία ήταν αλλιώς στη 10ετία του 70– αλλά θυμάμαι ότι μια οικογένεια που έβαζε πέντε-έξι στρέμματα Τσεμπέλι, ζούσε για όλη τη χρονιά.

Γιατί προτιμήθηκε το Βιρτζίνια;

Έχω ακούσει ότι, κάπου εκεί στη 10ετία του 80 πρέπει να ήταν, ο μακαρίτης ο Τάσος ο Παπαστράτος είχε πάει στην Αμερική και είχε προσπαθήσει να βάλει στην αμερικανική αγορά το Τσεμπέλι. Ο πόλεμος που δέχτηκε από τις εταιρείες ήταν ανηλεής. Δεν μπόρεσε ο άνθρωπος. Είχε καθίσει 6 μήνες στην Αμερική, δεν μπόρεσε, γύρισε πίσω και μετά επιβλήθηκε το Βιρτζίνια. Βέβαια η καλλιέργεια του Τσεμπέλι δεν σταμάτησε απότομα με την εισαγωγή του Βιρτζίνια. Συνεχίστηκε παράλληλα η καλλιέργεια και των δύο για μερικά χρόνια, ως το 95 περίπου. Στην αρχή ήταν νόμιμο να το πουλάνε. Μετά σταμάτησε και τις τελευταίες άδειες τις γυρίσανε σε Βιρτζίνια. Το Τσεμπέλι δεν είχε τιμή πια. Αυτό ίσως το κάνανε σκόπιμα για να το αποσύρουν απ’ την αγορά. Την τιμή την καθόριζε το κράτος. Από τη μεριά του κράτους έγινε μείωση της τιμής στο Τσεμπέλι, προκειμένου να στραφούν όλοι οι παραγωγοί στο Βιρτζίνια. Ήταν κάποιοι που τα πρώτα χρόνια καλλιεργούσαν και τα δύο. Σιγά σιγά τις γυρίσανε όλες τις άδειες σε Βιρτζίνια. Τα πράγματα φτάσαν εκεί ώστε να μη συμφέρει το Τσεμπέλι που η τιμή του έπεφτε συνεχώς.

Σήμερα;

Σήμερα είναι κάτι λίγοι… Μπορεί κάποιος να έχει ένα στρέμμα Τσεμπέλι που το καλλιεργεί για τον εαυτό του ή για τους φίλους του ή και να το πουλάει. Βέβαια η πώληση είναι λαθραία. «Προς ιδίαν χρήσιν» καλλιεργείται. Δεν ξέρω αν θα σωθούν αυτές οι μικρές καλλιέργειες. Μάλιστα, όπως παλιά, το κόβουν και τώρα με ένα μηχάνημα, το «χαβάνι» που λένε, και βγαίνει πολύ καλός καπνός. Το είχα δώσει σε κάποιον που ήταν χρόνια καπνεργάτης στα Βιρτζίνια. Μόλις άνοιξε το κουτί, ήταν χρυσαφί. Μου λέει «αυτό είναι άλλο πράγμα».

Πόσο πιο βλαβερό πιστεύετε πως είναι το Βιρτζίνια;

Τα τελευταία 10 χρόνια, η αύξηση των καρκίνων στην περιοχή, άρχισε να πλανιέται σαν υποψία, σαν φήμη. Είχαμε μεγάλη αύξηση στους καρκίνους. Το είπε και κάποιος αρμόδιος, ότι στην Αιτωλοακαρνανία υπάρχει αύξηση. Στον κόσμο, αυτό συνδέθηκε με τα φυτοφάρμακα. Και δεν είναι μόνο αυτά που πέφτουν στο χωράφι. Μετά, όταν μαζεύανε τον καπνό και τον βάζανε στους φούρνους, στα αποξηραντήρια τα λεγόμενα, εκεί υπήρχαν αναθυμιάσεις κατά την επεξεργασία. Και όταν άνοιγαν την πόρτα, όλη αυτή η ζέστη που υπήρχε μέσα, ερχόταν προς τα έξω και οι άνθρωποι την ανέπνεαν. Για το Τσεμπέλι τι να πω… Θυμάμαι ο παππούς μου έκοβε μόνος τον καπνό του. Κάπνιζε από τα 12 χρόνια του. Βέβαια πέθανε κι αυτός από καρκίνο των πνευμόνων, αλλά στα 89 του. Αν κάπνιζε Βιρτζίνια, ποιος ξέρει…

Που σημαίνει ότι από το κακό υπάρχει και το χειρότερο. Κι επειδή μια κακιά συνήθεια, που αφορά εκατομμύρια ανθρώπους, δεν κόβεται από τη μια στιγμή στην άλλη, μεταφέρουμε εδώ και την πρόταση του συνομιλητή μας: Να δημιουργηθούν στην παραδοσιακά καπνοπαραγωγική Αιτωλοακαρνανία, μικρές μονάδες βιολογικής καπνοκαλλιέργειας από τον ντόπιο και ανθεκτικό καπνό, το Τσεμπέλι.

Δαίμων της Οικολογίας,

τ. 68, 2/07