ΟΙ ΜΑΓΙΑ

Δημήτρης Κωστόπουλος

«Εδώ βρίσκονταν τα απομεινάρια ενός καλλιεργημένου, εξευγενισμένου και ιδιόρρυθμου λαού, ο οποίος είχε διατρέξει όλα τα στάδια που σχετίζονται με την άνοδο και την πτώση των εθνών...»

                                                          John Stevens 

Πριν από περίπου χίλια χρόνια κατέρρευσε ο μεγάλος πολιτισμός των Μάγια που αναπτύχθηκε στη χερσόνησο του Γιουκατάν στο Μεξικό αλλά και σε γειτονικές περιοχές. Οι κοινωνίες των Μάγια ήταν από τις πιο προηγμένες στον προκολομβιανό Νέο Κόσμο και οι μόνες με διαδεδομένη γραφή που σώθηκε. Οι πόλεις των Μάγια παρέμειναν έρημες, σχετικά ανέπαφες κρυμμένες μέσα στη πυκνή βλάστηση. Το 1839 όμως ένας αμερικανός δικηγόρος ο John Stephens μαζί με τον φίλο του τον άγγλο σχεδιαστή Frederick Catherwood θα τις ανακαλύψουν.[i]

Ένα μέρος του πολιτισμού των Μάγια που θα επιζήσει από την μεγάλη αυτή κατάρρευση θα έρθει σε επαφή με τους Ευρωπαίους για πρώτη φορά το 1502. Το 1527 οι Ισπανοί θα ξεκινήσουν την προσπάθεια κατάκτησης των Μάγια αλλά η υποταγή τους δεν θα ολοκληρωθεί παρά το 1697.[ii] Ο πολιτισμός των Μάγια και η κατάρρευση του απασχολεί για χρόνια τους επιστήμονες και πλήθος ερμηνειών έχουν κατατεθεί.

Με το «Apocalypto» του ο Μέλ Γκίμπσον ουσιαστικά μεταφέρει στην οθόνη  τις αποτυπωμένες σε λίθινα μνημεία και τοιχογραφίες απίστευτα σκληρές συγκρούσεις ανάμεσα στους Μάγια. Συγκρούσεις  που μεγάλωναν σε πλήθος και σε ένταση όσον πλησίαζε η εποχή της μεγάλης κατάρρευσης και ίσως αποτέλεσαν μια από τις αιτίες της. Η μικρή παραγωγικότητα της γεωργίας τους αλλά κυρίως η παντελής έλλειψη μεγάλων υποζυγίων, (άλογα, βόδια, λάμα) για την μεταφορά τροφίμων σε μεγάλες αποστάσεις, καθιστούσε αδύνατη την στρατιωτική δράση σε μεγάλες αποστάσεις. Οι Μάγια ποτέ δεν θα ενοποιηθούν σε μεγάλες αυτοκρατορίες όπως οι Αζτέκοι και οι Ίνκας. Η κοινωνία των Μάγια θα παραμείνει μόνιμα πολιτικά διαιρεμένη σε μικρά βασίλεια που βρίσκονται σε διαρκή πόλεμο μεταξύ τους. Η μόνιμη αυτή εμφύλια σύγκρουση θα επεκταθεί και μεταξύ των χωρικών για την διαθέσιμη γη, όταν ο πληθυσμός κάποια στιγμή αυξηθεί υπερβολικά. Αυτές οι συγκρούσεις θα συνεισφέρουν στις συνθήκες κατάρρευσης, καθώς δημιουργούν ακαλλιέργητες  περιοχές στις περιοχές των συγκρούσεων.

Η περιοχή των Μάγια που επεκτείνεται στα βόρεια πλάτη ανάμεσα στις 17 και 22 μοίρες, θα μπορούσε να περιγραφεί ως «εποχικά τροπικό δάσος βροχής» καθώς την βροχερή εποχή (Μάιος – Οκτώβριος) διαδέχεται η άνυδρη (Ιανουάριος – Απρίλιος). Από το βορά προς το νότο στη χερσόνησο Γιουκατάν το ύψος βροχής αυξάνεται από 46 στα 254 cm τον χρόνο καθώς και το πάχος του εδάφους, έτσι ώστε το πιο παραγωγικό κομμάτι στο νότο να συντηρεί μεγαλύτερους πληθυσμούς. Κι’ όμως η περιοχή που επηρεάστηκε περισσότερο από την μεγάλη κατάρρευση της Κλασσικής Περιόδου ήταν αυτές οι νότιες περιοχές που έχασαν το 90% του πληθυσμού τους. Ο Κορτέζ πέρασε σε απόσταση λίγων χιλιομέτρων από τα ερείπια των μεγάλων πόλεων της Κλασσικής Περιόδου Τικάλ και Παλένκε αλλά κανείς δεν το κατάλαβε καθώς αυτές έρημες πια, ήταν χαμένες στη ζούγκλα .[iii]

Η εποχή της κατάρρευσης συνοδεύτηκε από μια διαπιστωμένη εποχή ξηρασίας. Δεν ήταν η πρώτη ξηρασία αλλά ήταν η καθοριστική. Η αποδάσωση και η διάβρωση των πρανών, στα οποία επεκτείνεται το οικιστικό πλεόνασμα των εύφορων κοιλάδων, είχαν μειώσει την διαθέσιμη γη. Το ίδιο κάνουν και οι συγκρούσεις που ερημώνουν τους αγρούς, εκεί που η γεωργία δεν είναι πια ασφαλής. Επίσης η ξηρή αυτή εποχή βρίσκει ένα χώρο δημογραφικά πλήρη που εμποδίζει τις διόδους διαφυγής σε ελεύθερη γη. Τα υδατικά  αποθέματα (πηγάδια) των υγρών εύφορων εδαφών του νότου, βρίσκονται σε μεγάλο βάθος. Οι στέρνες και οι δεξαμενές της πόλης Τικάλ, έφταναν για να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες των 100.000 κατοίκων της με πόσιμο νερό για 18 μήνες. Αλλά η γεωργία χρειάζεται  βροχές και όχι στέρνες, τα τρόφιμα θα τελειώσουν, η πυκνοκατοικημένη περιοχή θα καταρρεύσει. Αντίθετα ο πιο ξηρός βοράς διαθέτει υδατικά αποθέματα γεωλογικά πιο προσιτά και θα επιβιώσει.

Η εντυπωσιακή αρχιτεκτονική με τα λαμπρά οικοδομήματα των Μάγια και οι εξίσου εντυπωσιακές τελετές -κλασσικές απεικονίσεις του πλεονάσματος κοινωνιών που ευημερούν- αποτελούν ταυτόχρονα, διαχρονικά σύμβολα μιας θριαμβευτικής διαχείρισης του παρόντος που περιφρονεί το μέλλον. Ίσως αυτό να συμβαίνει και σήμερα αλλά περί άλλων τυρβάζουν οι Ταραντίνοι.

Δαίμων της Οικολογίας,

τ. 68, 2/07