ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ. Οικο-μυθιστόρημα;

Βασίλης Πεσμαζόγλου

Όχι, το πρόσφατο βιβλίο Χρυσή Ακτή του Μιχάλη Μοδινού δεν αποτελεί οικολογικό μυθιστόρημα. Ιδίως για λογοτεχνικά έργα, η ιδιότητα του γράφοντος, το «βιογραφικό» του, η μέχρι τώρα δημόσια παρουσία του δεν πρέπει να δεσπόζουν ως πρίσματα ανάγνωσής τους- ακόμα και αν, θέλουμε δεν θέλουμε, ο νους μας επιδίδεται σε τέτοιους συνειρμούς και συσχετισμούς. Πράγματι, ο νους μου έτρεξε, μεταξύ άλλων, στην Αρχαιολογία της Ανάπτυξης του ίδιου συγγραφέα, καθώς διάβαζα την Χρυσή Ακτή. Και αναρωτήθηκα πώς ο ίδιος άνθρωπος έγραψε αυτά τα τόσο διαφορετικά βιβλία: όχι τόσο θεματολογικά, όσο υφολογικά. Συγκεκριμένα, ενώ το πρώτο αποτελεί ένα ενίοτε αδικαιολογήτως στρυφνό ανάγνωσμα όχι ιδιαίτερα φιλικό στον αναγνώστη, το δεύτερο κυλάει, είναι διαβαστερότατο. Πρόκειται μάλλον για τη λυτρωτική διάσταση της λογοτεχνικής γραφής: ο γράφων απελευθερώνεται, ο δε αναγνώστης καρπώνεται αυτήν τη λύτρωση μέσα από σελίδες που ρέουν άνετα και ευχάριστα. Ίσως όμως δεν είμαι ένας τυχαίος αναγνώστης: έχοντας εργαστεί στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις Βρυξέλλες και στη συνέχεια έχοντας εγκατασταθεί στο Ρέθυμνο ως διδάσκων πολιτική οικονομία στο Πανεπιστήμιο είμαι, κατά πάσα πιθανότητα, ο κοντινότερος Έλλην στον Νίκο: όπου Νίκος είναι ο κεντρικός ήρωας και  αφηγητής σε πρώτο πρόσωπο. Το βιβλίο ταλαντώνεται μεταξύ Βρυξελλών και Ρεθύμνου, μεταξύ στρωτής καλοπληρωμένης Ευρω-υπαλληλικής δουλειάς και διδασκαλίας επί συμβάσει σε Ελληνικό περιφερειακό Πανεπιστήμιο, μεταξύ εξ ίσου στρωμένης οικογενειακής ζωής και θαλπωρής και πλήξης και μιας αίσθησης ελευθερίας και φυγής αλλά και μοναξιάς. Έτσι δομείται το βιβλίο, αντιστικτικά, ανάμεσα στις δύο αυτές καταστάσεις: το πρόσφατο Βρυξελλιώτικο παρελθόν και το Κρητικό παρόν εναλλάσσονται, το πρώτο ως φλας μπακ το δεύτερο ως πλοκή και ερωτική περιπλοκή. Διότι και στα δυο σκέλη προέχει ο έρως, κινητήρια δύναμη της ιστορίας του γράφοντος ο οποίος μας αποκαλύπτει την πλούσια δραστηριότητα και τους εξ ίσου πλούσιους (αν και όχι πάντα ιδιαίτερα πρωτότυπους) επί του θέματος προβληματισμούς. Η φλογερή ερωτική περιπέτεια στην Κρήτη, που ενέχει ένα στοιχείο σασπένς αλλά και campus novel, συνυπάρχει με την ανάμνηση παρελθόντων ερώτων αλλά και τρυφερών οικογενειακών στιγμών, όπου η έμφαση δίδεται στα παιδιά και σε σκέψεις περί τεκνοποίησης και της συνέχειας που αντιπροσωπεύει.

Και η οικολογία, η πολιτική οικονομία της ανάπτυξης; Αν και η παρουσία τους δεν είναι μυθοπλαστικά εντελώς απαραίτητη, δεν απουσιάζουν. Παρεισφρέουν εμβόλιμα εδώ εκεί, υπό τη μορφή αιχμηρών και φρέσκων προβληματισμών του Νίκου (Μιχάλη;), απαύγασμα μιας σταδιοδρομίας μέσα στα γρανάζια της Ευρω-γραφειοκρατίας: διότι ο ήρωάς μας έχει με τα χρόνια ειδικευτεί στα ζητήματα ΚΠΣ, απορρόφησης κοινοτικών πόρων και τα τοιαύτα, αλλά και έχει θητεύσει στην Αφρική (στη Γκάνα) αποκομίζοντας από πρώτο χέρι μια ζωντανή εικόνα του τι εστί Τρίτος Κόσμος- που είναι και ο τρίτος πόλος του βιβλίου, πιθανόν δε και ο πλέον ενδιαφέρων. Συγχρόνως, ο οικολογικός εαυτός του Μοδινού (τον οποίον φυγείν αδύνατον;) κλείνει το μάτι στον νομπελίστα Νοτιοαφρικάνο συγγραφέα Κούτσι και το βιβλίο του Ατίμωση, όταν ο ήρωάς μας επισκέπτεται ένα κέντρο περίθαλψης άγριων ζώων στην Κρήτη: μια επίσκεψη που πυροδοτεί ενδιαφέρουσες συζητήσεις για το νόημα χειροπιαστών δραστηριοτήτων όπως η φροντίδα σε γυπαετούς που τους χτύπησαν τα σκάγια κυνηγών. Εν ολίγοις, θραύσματα αναπτυξιακών και οικολογικών προβληματισμών εμφανίζονται, σε μικρή δόση, ως ταπεινοί παραπόταμοι του πληθωρικού, κάπως επαναληπτικού, ερωτικού- ερωτολογικού-υπαρξιακού ποταμού που αποτελεί και τον κορμό του βιβλίου. Ενός ποταμού που εν τέλει εκβάλλει σε ένα κάπως αμήχανο, μετέωρο δέλτα. Ως μεταξύ άλλων και γεωγράφος, ο συγγραφέας μάλλον γνωρίζει πως οι παραπόταμοι είναι συχνά πιο ενδιαφέροντες από τα μεγάλα ποτάμια: τα περιθωριακά οικολογικά και «τριτοκοσμικά» κομμάτια του βιβλίου, όπου η ενδοσκόπηση δίνει τη θέση της στην παρατήρηση και καταγραφή του «έξω» (Κρητικού ή Αφρικανικού) είναι κατ’ εμέ και οι καλύτερες σελίδες του βιβλίου.

Μιχάλης Μοδινός Χρυσή Ακτή, Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 2005, 374 σελίδες

Δαίμων της Οικολογίας,

τ. 55, 12/05