ΕΝΑΣ ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΟΣ ΠΑΝΕΜΟΡΦΟΣ ΠΕΡΙΠΑΤΟΣ:

Ο Ιλισός ξαναγυρίζει στην παλιά του διαδρομή¹

Κωνσταντίνου Κουκίδη

Όταν επισκέπτεστε την πόλη των Αθηνών βιάζεστε να δείτε, από τη δύναμη των αναγνώσεών σας, ανάμεσα σε τόσα θαύματα τον Ιλισό, τον διάσημο ποταμό. Εάν ο Σωκράτης, σύμφωνα με τη διαβεβαίωση του Πλάτωνα, παρακίνησε το νεαρό Φαίδρο να γίνει ένας εξαίρετος οδηγός για τους ξένους, πώς αυτή η διαδρομή δεν θα ήταν καθοδηγούμενη από την εποχή μας, καθώς ο ποταμός απέκτησε πολλαπλά πρόσωπα και οι γύρω από αυτόν περιοχές υπέστησαν ριζικές αλλαγές; Πρόκειται πράγματι για ένα περίπατο που ακτινοβολεί από τα μνημεία και τις φυσικές ομορφιές και που, με τις διαμορφώσεις που προγραμματίζονται, θα γίνει μια μαγευτική περιοχή.

Από το επίπεδο της στέγης του Ολυμπείου (ναός του Ολύμπιου Δία) μπορείς να αγκαλιάσεις με τη ματιά, από την ανατολική πλευρά, την περιοχή που περιλαμβάνει τα γήπεδα τένις, την ολυμπιακή πισίνα και το γήπεδο για τον αθλητισμό, καθώς και τα ερείπια μιας παλαιοχριστιανικής βασιλικής, που αποκαλύφθηκε μεταξύ 1916 και 1948 και λίγο πιο μακριά, το τοπίο του λόφου του Αρδηττού, που περιτριγυρίζει τη φυσική λεκάνη του Σταδίου, πάνω στην κορυφή του οποίου οι «Ηλιαστές» δικαστές ερχόταν κάθε χρόνο για να ορκιστούν. Έχεις μπροστά σου μια πανοραμική θέα από τις πιο όμορφες, ιδίως εάν η φαντασία σου μπορεί να αναπαραστήσει τα μνημεία που χάθηκαν. Πράγματα, αμέσως μετά τον Αρδηττό, βλέπεις την ατυχήσασα περιοχή της περίφημης, κατά την αρχαιότητα, Άγρας, σαν ένα σημείο που τραβάει τη ματιά και που γίνεται ομορφότερη από τους διάφορους ναούς και κυρίως από αυτόν της Άρτεμις της Αγροτέρας, της Τύχης, της Αφροδίτης, της Δήμητρας και της κόρης της, της Περσεφόνης, που εξυπηρετούσαν τους χώρους, όπου διαδραματιζόταν τα Μικρά Ελευσίνια Μυστήρια.

Δεξιά και αριστερά του Ολυμπίου και ακριβώς στη βάση του τοίχου αντιστήριξης άλλα μνημεία ομορφαίνουν το χώρο –ο κλασικός ναός του Δελφικού Απόλλωνα, το Δελφικό Δικαστήριο και ο ρωμαϊκός ναός του Πύθιου Απόλλωνα, καθώς και άλλα μνημεία και ερείπια της αρχαιότητας. Προκειμένου να αντιληφθείτε την υψηλή σημασία αυτού του αρχαιολογικού χώρου, θα περιοριστούμε σε μια σύνοψη: θεμελιωμένο από τον Αιγέα, τον πατέρα του Θησέα, ο κλασικός ναός χρησίμευε ως ιερό για τις πιο σημαντικές τελετές –την «Δελφίνια» γιορτή κατά την οποία τα Αθηναϊκά πλοία ανοίγονταν για τις μακρινές χώρες, την εντυπωσιακή τελετή του Θησέα, όπου ζητούσαν την βοήθεια του θεού Απόλλωνα στη μάχη του κατά του κρητικού Μινώταυρου και τη θυσία του ίδιου ήρωα του ταύρου του Μαραθώνα που κατέστρεφε τους αγρούς της περιοχής. Το Δελφικό Δικαστήριο έκρινε τους φόνους, που ονομάζονταν δίκαιοι, τους προδότες, τους κλέφτες και τους μοιχούς.

Τέλος, είναι σε αυτόν τον χώρο, που κατοικούσε ο βασιλιάς Αιγέας, όπου τα τελευταία νερά του κατακλυσμού του Δευκαλίωνα αποτραβήχτηκαν από τη γη.

Ας έλθουμε τώρα στην περιοχή του Ιλισού όπου, κοντά στην εκκλησία της Αγίας Φωτεινής βρίσκεται η περίφημη κρήνη της Καλλιρρόης. Αυτή η περιοχή, όπου σύχναζαν οι ποιητές και οι φιλόσοφοι, ήταν για τους Έλληνες, τόσο τις αρχαιότητας, όσο και τους νεώτερους, γεμάτη από ομορφιές και απολαύσεις. Εδώ ο Σωκράτης προτιμούσε να διδάσκει φιλοσοφία και ο Πλάτωνας, εμπνεόμενος από το τοπίο, παρότρυνε τον Σωκράτη και τον Φαίδρο να μιλούν για τις ομορφιές του έρωτα, την κλίση της ψυχής προς τις ιδέες και τέλος για τη ρητορική. Ο Σωκράτης διέσχιζε ξυπόλυτος τον μικρό ποταμό (η γέφυρα πάνω από τον Ιλισό δεν υπήρχε τότε) και περνούσε στην αντίπερα όχθη, κοντά στην κρήνη της Καλλιρρόης και στο ιερό του θεού Πάνα, των Νυμφών και του Αχελώου, όπου πραγματοποιήθηκε και η αθάνατη συνομιλία του με το νεαρό Φαίδρο. 

Ας επαναλάβουμε αυτά που είπε για το τοπίο, από την αρχή της ομιλίας του: «Στο όνομα της Ήρας! Το γοητευτικό άσυλο! Αυτός ο πλάτανος έχει πλάτος και ύψος, που ξαφνιάζουν! Αυτός ο κορμός, τόσο περήφανα υψωμένος, παρέχει απολαυστική σκιά και είναι σε πλήρη άνθηση, τόσο που καταλαμβάνει και κυριαρχεί σε όλη της περιοχή. Και μετά κοιτάξτε, κάτω από τον πλάτανο, μια πηγή πολύ ευχάριστη, που φτάνει μέχρι τα πόδια μου. Πρέπει να είναι αφιερωμένη στις Νύμφες και στον Αχελώο, εάν κρίνουμε από τις μορφές που τη διακοσμούν και τα αντικείμενα που της έχουν αφιερώσει. Παρατηρήστε επίσης ότι εδώ το αεράκι είναι πολύ γλυκό και πολύ ευχάριστο να το αναπνέουμε. Συνοδεύει με το αρμονικό καλοκαιρινό τραγούδι του το τραγούδι των τζιτζικιών. Αλλά αυτό που είναι το ομορφότερο είναι το χορτάρι που καλύπτει τις ομαλές πλαγιές, όπου μπορεί κάποιος να ξαπλώσει και να ακουμπήσει αναπαυτικά το κεφάλι του».

Ας μη γελιόμαστε! Η περιοχή όπως είναι σήμερα δεν περιλαμβάνει τις μνημειώδεις ομορφιές της αρχαιότητας, αλλά η φρεσκάδα διατηρεί μια έντονη ζωντάνια. Η πόλη των Αθηνών, εδώ και κάποια χρόνια, θεώρησε σωστό να διαμορφώσει σε επίπεδα, από πλάκες μπετόν, διάφορα τμήματα του Ιλισού προκειμένου να δημιουργήσει μοντέρνες λεωφόρους, που περιτριγυρίζονταν από κατοικίες, σε τέτοιο σημείο που τον εξαφάνισαν, διατηρώντας ωστόσο μια κάποια θέα προς τον ποταμό και ειδικότερα προς την περιοχή που έδινε τις διαλέξεις του ο Σωκράτης, αφήνοντας ανοικτό αυτό το τμήμα του ποταμού προς μεγάλη χαρά των περιοίκων, με σκοπό να διαμορφωθεί αργότερα ακόμη καλύτερα.

Αυτή η περιοχή, καθώς και το σημείο που περιλαμβάνει τα αθλητικά γήπεδα και την παλαιοχριστιανική βασιλική αποτελούσαν, πριν από μισό αιώνα, τη χαρά των Αθηναίων της εποχής. Στην πραγματικότητα, ήταν γεμάτες από μικρά θεατράκια, λιγότερο ή περισσότερο ευπαρουσίαστα, μεταξύ των οποίων το πιο γνωστό το Άντρο των Νυμφών, όπου κατά τη διάρκεια συναυλίας ο διάσημος κόμης Γκομπινό, τότε υπουργός της Γαλλίας στην Αθήνα, δεν δίσταζε, κάποιες φορές, να σκανδαλίζει με το λαϊκό τραγουδάκι: «Τσούμπα, τσούμπα, τρα, λα, ρα!».

Αυτή η περιοχή, μετά την αναχώρηση των νέων της κατοίκων (μόνο ένα τμήμα της βασιλικής κατοικούνταν ακόμη), καθώς και το νοτιοδυτικό τμήμα του Ολυμπείου, όπου βρισκόταν τα ερείπια διαφόρων ναών, θα πάρουν με την κατάλληλη διαμόρφωση –φύτευση συστοιχίας δένδρων, ενίσχυση του πράσινου, που να ανταγωνίζεται το πράσινο που υπήρχε στους «Κήπους» της αρχαιότητας, καθαρό τρεχούμενο νερό στην ανοικτή κοίτη του Ιλισσού– την όψη μιας μακράς, χαρούμενης και πανέμορφης διαδρομής, έναν μοναδικό αρχαιολογικό περίπατο, όπου θα κυριαρχεί το μεγαλοπρεπές Ολυμπείο και τα άλλα αναπαλαιωμένα στον αρχαϊκό ρυθμό μνημεία.

Ο ποταμός Ιλισός, που σε αυτή την κατάσταση της σχεδόν ολοκληρωτικής εγκατάλειψης εξακολουθεί να δεσπόζει, θα ξαναπάρει την αρχική του όψη, διπλός και παράλληλος, θα ξαναδημιουργηθεί το μικρό νησάκι, που υπήρχε πριν τριάντα χρόνια δίπλα στην ανατολίτικη ταράτσα του Ολυμπείου.            

(Απόσπασμα από το βιβλίο «Η άγνωστη Ελλάδα δεν αποτελεί πια μυστήριο», 1962, του Κωνσταντίνου Κουκίδη, ανταποκριτή αθηναϊκών εφημερίδων στο Παρίσι και παριζιάνικων εφημερίδων στην Αθήνα )

Μετάφραση από τα γαλλικά:

ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ ΚΑΡΑΒΑΣΙΛΗ

Δαίμων της Οικολογίας

 τ. 55, 12/05