Η ΠΑΤΑΤΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

Δημήτρης Κωστόπουλος

Η πατάτα έρχεται από τις Άνδεις, όπου από τις περίπου 300 ποικιλίες της εξημερώθηκαν μόνο τρεις. Το 1560 ο Πιζάρο θα φέρει την πατάτα στην Ευρώπη χαρίζοντας 99 κομμάτια της στον βασιλιά της Ισπανίας τον Φίλιππο Β![1] Αυτός με την σειρά του χάρισε μερικές στον Πάπα, για να θεραπεύσει την ποδάγρα του. Ο διευθυντής του Βοτανικού Κήπου της Βιέννης, Σαρλ ντε λ’ Εκλίζ θα παρουσιάσει τη πρώτη γνωστή ζωγραφιά πατάτας, ενώ το 1601 ο Φιλίπ ντε Σιβρύ επαινεί τα γαστρονομικά της χαρίσματα.

Όμως η πατάτα που έρχεται από τα υψόμετρα του ισημερινού με τις μεγάλης διάρκειας ημέρες, θα έχει προβλήματα προσαρμογής της στην κρύα Ευρώπη, όπου η μέρα είναι αρκετά μεγάλη μόνον το καλοκαίρι. Οι ευρωπαϊκές πατάτες ήταν πολύ μικρές. Θα χρειαστεί να περάσει σχεδόν ένας αιώνας μέχρι να εγκλιματισθούν στις καινούργιες συνθήκες και ταυτόχρονα να έρθουν καινούργιες ποικιλίες από τη Χιλή προσαρμοσμένες σε ανάλογες συνθήκες.

Στην Γερμανία και κυρίως στην Πρωσία που θα καθιερωθεί ως βασική τροφή της ισχυρής στρατιωτικής της μηχανής και στην Αγγλία, που λίγο πολύ ισχυρίζονται ότι την έφεραν από την Βόρεια Αμερική (όπου δεν ευδοκιμεί), αλλά μάλλον την άρπαξαν από κάποιο ισπανικό καράβι, η πατάτα θα αποτελέσει βασική πηγή υδατανθράκων που προσλαμβάνονται πολύ πιο εύκολα από τους αντίστοιχους των δημητριακών.

Αλλά εκεί που θα αποτελέσει κυριολεκτικά την βασική διατροφή από τα τέλη του 17^ου αιώνα, είναι η Ιρλανδία. Το μεγαλύτερο μέρος της εύφορης γης έχει περάσει στα χέρια των Άγγλων και οι φτωχοί Ιρλανδοί χωρικοί, καλλιεργητές των εδαφών που έχουν απομείνει, θα ρίξουν όλο το βάρος τους στην καλλιέργεια, της όχι ιδιαίτερα απαιτητικής πατάτας. Όταν μια αρρώστια της πατάτας καταστρέψει από το 1845 μέχρι το 1847 όλες τις σοδιές, η Ιρλανδία θα καταρρεύσει από ένα τρομακτικό λιμό. Μέσα σε δυο χρόνια ο πληθυσμός των καθολικών Ιρλανδών θα ελαττωθεί κατά δυο εκατομμύρια. Πολλοί θα πεθάνουν και οι υπόλοιποι θα μεταναστεύσουν στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής.

Αλλά αυτοί που πεισματικά αντιστέκονται στην καλλιέργεια και κατανάλωση της πατάτας είναι οι Γάλλοι. Περιφρονητικά την αποκαλούν «ψωμί των φτωχών» και «ψωμί για γουρούνια», δεν διστάζουν μάλιστα να την θεωρήσουν υπεύθυνη για διάφορες ασθένειες. Όμως το 1769 όταν η Γαλλία δοκιμάζεται από έναν τρομερό λιμό, η Ακαδημία της Μπεζανσόν προκηρύσσει ένα διαγωνισμό για την ανακάλυψη φυτών και προϊόντων που θα μπορούσαν να αντικαταστήσουν τα ήδη υπάρχοντα σε περίπτωση έλλειψης τους.[2] Το πρώτο βραβείο θα το κερδίσει ένας φαρμακοποιός, ο Παρμαντιέ προτείνοντας την πατάτα. Ο Παρμαντιέ θα ανακαλύψει την διατροφική αξία της πατάτας που αποτελεί την βασική τροφή τόσον των στρατιωτών όσο και των αιχμαλώτων, όταν θα πιαστεί και ο ίδιος αιχμάλωτος από τους Πρώσους κατά την διάρκεια του Επταετούς Πολέμου.

Ο Λουδοβίκος ο 16^ος θα του αναθέσει την διάδοση της κόντρα στις προκαταλήψεις των Γάλλων. Ο Παρμαντιέ θα αρχίσει μια εκστρατεία καλλιέργειας της στην κοιλάδα Σαμπλόν αλλά η πατάτα θα θριαμβεύσει μέσα στην φωτιά της Γαλλικής Επανάστασης. Το 1789 ο «πολίτης» Παρμαντιέ θα δημοσιεύσει την «Πραγματεία για την καλλιέργεια του γεώμηλου, της πατάτας και της γλυκοπατάτας.»[3] Η επανάσταση έχει ανακαλύψει το διατροφικό της σύμβολο απέναντι στο παντεσπάνι της Αντουανέτας που εκτός των άλλων λύνει και πολλά από τα διατροφικά της προβλήματα.

Στα καθ’ ημάς, κυριαρχεί η αγωνία εισαγωγής της στην ελληνική δίαιτα από τον Καποδίστρια, ως λύση για την σκληρά δοκιμαζόμενη διατροφικά και ρημαγμένη από την Επανάσταση του 21 Ελλάδα. Η αφηγηματική ιστορία καταθέτει εικασίες για καλά φρουρούμενα τσουβάλια με πατάτες, ώστε να διεγερθούν τα εθιμικά ανακλαστικά αρπαγής λιμοκτονούντων ομάδων. Πάντως έτσι ή αλλιώς η πατάτα θα καταλάβει διακεκριμένη θέση στην ελληνική διατροφή και η υποτίμηση της ταπεινής της καταγωγής θα περιοριστεί στους αθίγγανους εμπόρους της.

Δαίμων της Οικολογίας

τ. 69, 3/07