WWF Ελλάς
...οι υγρότοποι των νησιών είναι τα πλέον απειλούμενα οικοσυστήματα στο Αιγαίο;
Αθήνα, Μάρτιος 2007
Αξιότιμα μέλη της Βουλής των Ελλήνων,
Το αρχιπέλαγος του Αιγαίου αποτελεί μια από τις σημαντικότερες περιοχές για τη βιοποικιλότητα και τον ενδημισμό της Ελλάδας και της Ευρώπης. Σε μια έκταση 240.000 km2 υπάρχουν διάσπαρτα περισσότερα από 3.000 νησιά και νησίδες, όπου αναπτύσσονται πολλοί μικροί οικότοποι με ιδιαίτερες βιοκοινωνίες, αλλά και πολλές ενδημικές μορφές ζωής. Ανάμεσά τους, οι νησιωτικοί υγρότοποι, έχουν μέγιστη σημασία για τη διατήρηση των ιδιαιτεροτήτων, την ποικιλία και γεωγραφική συνέχεια της ζωής στο Αιγαίο.
Ο αριθμός και η ταυτότητα των υγροτόπων του Αιγαίου
Καλύπτοντας ένα μεγάλο κενό, το WWF Ελλάς με το πρόγραμμα του «Προστασία των Υγροτόπων του Αιγαίου» εντόπισε 342 υγροτόπους σε 50 νησιά (εκτός της Κρήτης) και συγκέντρωσε στοιχεία για τους περισσότερους από αυτούς. Στην πλειονότητά τους είναι παράκτιοι: εκβολές ρυάκων, ποταμών και χειμάρρων, έλη υφάλμυρου ή αλμυρού νερού, έλη γλυκού νερού, εποχιακοί ρύακες ή χείμαρροι.
Το σύνολο των υγροτοπικών εκτάσεων στο Αιγαίο είναι 40 km2. Μόνο 7 υγρότοποι είναι μεγαλύτεροι από 1.500 στρέμματα, ενώ κάποιοι στα μεγάλα νησιά όπως η Εύβοια, η Λέσβος και η Λήμνος, φτάνουν ή και ξεπερνούν τα 3.000 στρέμματα. Οι Κυκλάδες παρουσιάζουν το μικρότερο ποσοστό κάλυψης με υγροτοπικές περιοχές, ενώ οι άλλες ομάδες νησιών (Σποράδες, Δωδεκάνησα, Εύβοια) έχουν ενδιάμεσα ποσοστά. Περισσότερους υγροτόπους έχουν οι νομοί Κυκλάδων (94), Λέσβου (81), Δωδεκανήσου (54), Εύβοιας (43), Μαγνησίας (Βόρειες Σποράδες) (16), και ακολουθούν οι υπόλοιποι νομοί με λιγότερους. Το νησί με τους περισσότερους υγροτόπους είναι η Λέσβος (60) και ακολουθούν, η Εύβοια (38), η Ρόδος (25), η Λήμνος (21), η Νάξος (19) η Χίος (16), η Άνδρος (15).
Η σημασία για τον άνθρωπο και το φυσικό περιβάλλον των νησιών
Οι υγρότοποι αποτελούν βασικό κρίκο του υδρολογικού κύκλου και είναι αναντικατάστατοι δείκτες της ποιότητας και της επάρκειας των υπόγειων γλυκών νερών, των οποίων η διαθεσιμότητα αποτελεί βασικό παράγοντα για την επιβίωση του ανθρώπου και όλων των άλλων οργανισμών στα νησιά.
Το νερό όλων σχεδόν των νησιωτικών υγροτόπων χρησιμοποιείται από τους νησιώτες για ύδρευση και άρδευση είτε από τη λεκάνη απορροής, είτε από τον υδροφόρο ορίζοντα ή ακόμα και απ' ευθείας από τον υγρότοπο.
Οι υγρότοποι αποτελούν σημαντικό τουριστικό πόρο, διότι δίνουν προστιθέμενη αξία στη γραφικότητα και την αισθητική του τοπίου, αυξάνοντας την ποικιλία και τη μωσαϊκότητά του. Παράλληλα, στους υγροτόπους αναπτύσσονται εντεινόμενα και άλλες δραστηριότητες, όπως η παρατήρηση πουλιών και η περιβαλλοντική εκπαίδευση.
Η σημασία των υγροτόπων των νησιών του Αιγαίου για την άγρια ζωή είναι θεμελιώδης, γιατί αποτελούν χώρους διαβίωσης, διατροφής, φωλιάσματος και αναπαραγωγής για εκατοντάδες είδη ζώων, πολλά από τα οποία είναι απειλούμενα ή ενδημικά. Επιπλέον χρησιμεύουν ως σταθμοί ξεκούρασης, καταφυγίου και διατροφής για εκατομμύρια μεταναστευτικά πουλιά κάθε χρόνο και χωρίς αυτούς η θνησιμότητα στη διάρκεια των ταξιδιών τους θα αυξανόταν δραστικά. Ακόμα, κατά τους εξαιρετικά δριμείς χειμώνες, όταν οι μεγάλοι υγρότοποι της Μακεδονίας και της Θράκης παγώνουν πλήρως, οι υγρότοποι του Αιγαίου αποτελούν το μοναδικό και σωτήριο καταφύγιο για τα χιλιάδες πουλιά που διαχειμάζουν εκεί. Τέλος, στους υγροτόπους εντοπίζονται πολλά ενδημικά υδρόβια είδη, όπως το γκιζάνι (Ladigesocypris ghigii), ενδημικό ψάρι της Ρόδου, ο βάτραχος της Καρπάθου (Rana cerigensis), ο βάτραχος της Κρήτης (Rana cretensis), αλλά και πολλά ασπόνδυλα.
Τα προβλήματα και το μέλλον
Δυστυχώς, παρόλο που σχεδόν το 50% των υγροτόπων βρίσκονται εντός των ορίων προστατευτέων ή προστατευόμενων περιοχών (Δίκτυο Natura 2000, Σημαντικές Περιοχές για τα Πουλιά, Καταφύγια Άγριας Ζωής, κ.α.), μόνο δύο προστατεύονται ικανοποιητικά και έχουν σχετικά επαρκή περιβαλλοντική διαχείριση: οι Κουκουναριές Σκιάθου και το έλος Ψαλιδίου στην Κω.
Με την εξαίρεση λίγων υγροτόπων που βρίσκονται κυρίως σε δυσπρόσιτες περιοχές, οι υπόλοιποι υποβαθμίζονται και συρρικνώνονται με ανησυχητικά αυξανόμενους ρυθμούς κατά τις τελευταίες δεκαετίες. Τουλάχιστον 25 υγρότοποι έχουν καταστραφεί εντελώς κατά τα τελευταία 50 χρόνια για τη δημιουργία νέων οικισμών και τουριστικών εγκαταστάσεων. Δυο στους τρεις ρυπαίνονται σοβαρά από στερεά απορρίμματα ή υγρά απόβλητα. Το 84% από αυτούς που εξετάστηκαν έχουν υποβαθμιστεί ή αλλοιωθεί σημαντικά, γεγονός που οφείλεται κυρίως σε εκχερσώσεις και μπαζώματα, διανοίξεις δρόμων, δόμηση και επέκταση καλλιεργειών. Απώτερος σκοπός αυτών των δραστηριοτήτων είναι η μετατροπή των υγροτόπων σε οικόπεδα εξαιτίας της αυξανόμενης ζήτησης για οικοδομήσιμη παραθαλάσσια γη, που ενισχύεται από την έλλειψη χωροταξικού σχεδιασμού και τη δυνατότητα για εκτός σχεδίου δόμηση.
Η ολοένα αυξανόμενη ζήτηση για νερό ειδικά την ξηρή εποχή του έτους λόγω της αύξησης της τουριστικής κίνησης, οδηγεί σε υπερεκμετάλλευση των υπόγειων νερών και στην πίεση για δημιουργία ολοένα και περισσότερων ταμιευτήρων. Αν η διαχείριση των αποθεμάτων αυτών δε γίνει με τρόπο ώστε να περισσεύει αρκετό γλυκό νερό για την τροφοδοσία των κατάντη φυσικών υγροτόπων πολλοί από αυτούς θα εξαφανιστούν και μεγάλες εκτάσεις καλλιεργήσιμης γης θα καταστραφούν από την αλμύρινση.
Η εξαφάνιση των μικρών υγροτόπων θα είναι το πρώτο ορατό αποτέλεσμα της κακής διαχείρισης των υδατικών πόρων και των παράκτιων περιοχών στα νησιά. Οι συνέπειες θα είναι άμεσες καθώς οι νησιωτικές κοινωνίες θα έχουν λιγότερο νερό, λιγότερα καλλιεργήσιμα εδάφη, λιγότερους χώρους αναψυχής και τουριστικούς πόρους, ενώ παράλληλα η βιοποικιλότητα της Ελλάδας θα πληγεί σοβαρά, καθώς αναμφίβολα θα εξαφανιστούν και οι πληθυσμοί εκατοντάδων ειδών που ζουν ή βασίζονται αποκλειστικά σε αυτούς.
Τι ζητάμε από τα μέλη της Βουλής των Ελλήνων:
Οι υγρότοποι των νησιών του Αιγαίου είναι άμεσα απειλούμενοι εθνικοί πόροι, εξαιρετικά πολύτιμοι για τη φύση και τον πολιτισμό μας. Αξιότιμα μέλη της Βουλής των Ελλήνων, σας καλούμε να ενώσετε τις δυνάμεις σας μαζί μας και να ενεργήσετε, ώστε:
1. Να στελεχωθούν και να ενεργοποιηθούν άμεσα οι Διευθύνσεις Υδάτων στις Περιφέρειες Βορείου και Νοτίου Αιγαίου, ώστε να μπορούν να εφαρμόσουν όσο γίνεται πιο πιστά και έγκαιρα την Κοινοτική Οδηγία-πλαίσιο για το Νερό (2000/60/ΕΕ) και το νόμο ν.3199/2003 που αποτελεί την εναρμόνιση της στην εθνική νομοθεσία.
2. Τα σχέδια διαχείρισης που θα ετοιμαστούν ανά περιοχή λεκάνης απορροής να περιλαμβάνουν συγκεκριμένα μέτρα για κάθε διακριτή επιμέρους λεκάνη. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό στα μεγαλύτερα νησιά (Λέσβος, Ρόδος, Χίος, Λήμνος, Νάξος) όπου σε επίπεδο νησιού παρατηρούνται σημαντικές διαφορές.
3. Να ενταχθούν όλοι οι παράκτιοι υγρότοποι στην παραλιακή ζώνη, στο πλαίσιο του νέου νομοσχεδίου για τον αιγιαλό και την παραλία που ετοιμάζεται να καταθέσει στη Βουλή το Υπουργείο Οικονομικών.
4. Να εκπονηθεί πλήρης απογραφή και πλήρης οριοθέτηση των νησιωτικών υγροτόπων, με ευθύνη του ΥΠΕΧΩΔΕ.
5. Να εκπονηθεί ειδική μελέτη για την προσαρμογής των οικοσυστημάτων και της οικονομίας των νησιών του Αιγαίου στην κλιματική αλλαγή.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------
Σχετικά κείμενα και μελέτες
Οι υγρότοποι του Αιγαίου: Εκλαϊκευμένη σύνοψη των αποτελεσμάτων του προγράμματος του WWF Ελλάς «Προστασία των Υγροτόπων του Αιγαίου» μέχρι τα μέσα του 2006. (http://www.wwf.gr/images/stories/docs/ygrotopoi_aigaiou.pdf <http://www.wwf.gr/images/stories/docs/ygrotopoi_aigaiou.pdf>)
Μεσογειακοί υγρότοποι και λιμνοδεξαμενές. Επίδειξη πολυλειτουργικής διαχείρισης στο νησί της Κρήτης. LIFE ENV/GR 000685: Πρόγραμμα επιδεικτικής εφαρμογής σχεδιασμού και διαχείρισης πολλαπλών σκοπών στους ταμιευτήρες της Κρήτης για τη βελτιστοποίηση της χρήσης των υδατικών πόρων του νησιού, στην κατεύθυνση της αειφορίας. (http://www.nhmc.uoc.gr/Wetlands/Index_gr.html)
---------------------------------------------------------------------------------------------------------
Περισσότερες πληροφορίες:
Καλούστ Παραγκαμιάν, Επιστημονικός Υπεύθυνος του προγράμματος «Προστασία των Υγροτόπων του Αιγαίου. Φάση ΙΙΙ», τηλ. 2810327459, 6977780712, paragam@otenet.gr <mailto:paragam@otenet.gr>
Γιώργος Κατσαδωράκης, Επιστημονικός Σύμβουλος WWF Ελλάς, Επ. Υπεύθυνος των δύο πρώτων φάσεων του προγράμματος «Προστασία των Υγροτόπων του Αιγαίου» τηλ. 2554032491, 6974 667413, catsador@hol.gr <mailto:catsador@hol.gr>
Επιστροφή