Οι θεσμικές μεταρρυθμίσεις στην διαχείριση των λιμένων και οι πόλεις μας   Μ.Ε. Από το 1999 αρχίζει να διαμορφώνεται ένα νέο τοπίο στο εθνικό λιμενικό σύστημα με την μετατροπή σε ΑΕ των Οργανισμών Λιμένα και Λιμενικών Ταμείων μεσαίων πόλεων (Ν 2688/99 και 2932/01), την εισαγωγή των ΟΛΠ, ΟΛΘ στο Χρηματιστήριο και την κατάταξη των υπολοίπων λιμένων σε εποπτευόμενα από το ΥΕΝ ή διαχειριζόμενα αποκλειστικά από την Αυτοδιοίκηση (Ν2987/02, 2738/99), ενώ προοιωνίζεται και εδώ –όπως διαβάζουμε σε πρόσφατο φυλλάδιο του ΥΕΝ- η «δημιουργία εύκαμπτων σχημάτων (σύσταση ΑΕ)».  Παράλληλα εισάγεται η υποχρέωση εκπόνησης Στρατηγικών Επιχειρησιακών Σχεδίων, αναπτυξιακών προγραμμάτων και μελετών διαχείρισης (Master Plan) «με τα οποία καθορίζονται τα μέγιστα επιτρεπόμενα όρια της ζώνης λιμένα, οι επιτρεπόμενες προσχώσεις, οι χρήσεις γης οι όροι και περιορισμοί δόμησης, οι κυκλοφοριακές ρυθμίσεις και κάθε αναγκαίο στοιχείο για την εξυπηρέτηση της λειτουργικότητας και ασφάλειας του Λιμένα». Συστήνεται τέλος ένα ειδικό διυπουργικό όργανο υποστηριζόμενο υπηρεσιακά από την Γενική Γραμματεία Λιμένων και Λιμενικής Πολιτικής, με στόχο να χαράζει την λιμενική πολιτική και να ελέγχει και εγκρίνει αυτά τα σχέδια. Εισάγεται δηλαδή μια νέα αντίληψη στην διαχείριση των λιμένων που σχετίζεται σαφώς με τις διεθνείς εξελίξεις και τάσεις: απελευθέρωση των ναυτιλιακών μεταφορών και της λιμενικής αγοράς, απαιτήσεις εκσυγχρονισμού στην παροχή λιμενικών υπηρεσιών και αύξησης της ανταγωνιστικότητας, προσέλκυση ιδιωτικών επενδύσεων, δικτύωση συνεργασία εσωτερική συνοχή σε εθνικό επίπεδο, χωρική αναδιάρθρωση στην κατεύθυνση ενίσχυσης των συνδυασμένων μεταφορών, ένταξη του εθνικού λιμενικού συστήματος στα διευρωπαϊκά δίκτυα μεταφορών και τις θαλάσσιες λεωφόρους της Μεσογείου.   Το νέο αυτό πλαίσιο αποτελεί πρόκληση για την εθνική και τοπική ανάπτυξη και η υποχρέωση εκπόνησης επιχειρησιακών σχεδίων μπορεί να υποδείξει οδούς αξιοποίησης των τοπικών πλεονεκτημάτων, αλλά κρύβει και απειλές στο βαθμό που υποβαθμίζει το γεγονός ότι η χωροθέτηση και ο σχεδιασμός της ανάπτυξης μιας λιμενικής ζώνης είναι μια πράξη ‘χωρικής πολιτικής’. Σαν τέτοια οφείλει να εντάσσεται σ’ ένα  αναπτυξιακό μοντέλο υπαγορευόμενο από τις αρχές της αειφορίας και όχι αποκλειστικά από την τομεακή λογική της λιμενικής αγοράς και την υποφώσκουσα τάση ανεξέλεγκτης ανάπτυξης δραστηριοτήτων τύπου real estate, ως πηγή χρηματοδότησης του διαχειριστικού προγράμματος των λιμενικών ζωνών. Για παράδειγμα η συζητούμενη χωροθέτηση διαμετακομιστικού λιμένα στην νότια Κρήτη, δεν θα μπορούσε να εγκριθεί εφόσον δεν προβλέπεται από το Περιφερειακό Χωροταξικό Πλαίσιο.   Από τα πρώτα δείγματα εφαρμογής αυτού του εκσυγχρονισμού έχουν διαφανεί μάλλον συγκρούσεις με την τοπική κοινωνία παρά αγαστή συνεργασία μεταξύ λιμένα και πόλης, όπως επιβάλλεται αν πραγματικά θέλουμε να εντάξουμε την λιμενική λειτουργία σε μια δυναμική κατεύθυνση περιφερειακής ανάπτυξης.   Τα νέα Γενικά Πολεοδομικά Σχέδια (ΓΠΣ), τόσο σαν χωροταξικές μελέτες όσο και σαν διαδικασίες έγκρισης και θεσμοθέτησης, μπορούν να αποτελέσουν το πλαίσιο ‘επίλυσης διαφορών’ με την εξεύρεση συνθετικών λύσεων που θα ικανοποιούν την ανάγκη της πόλης να στραφεί προς το θαλάσσιο μέτωπο αλλά και τις ανάγκες εκσυγχρονισμού και ανάπτυξης των λιμανιών. Μ’ αυτή την έννοια παρεμβαίνουν στον προσδιορισμό και την εξειδίκευση των χρήσεων γης και της δόμησης που μπορεί να αναπτυχθεί στον λιμένα  και μπορούν να αποτελέσουν το πλαίσιο μέσα στο οποίο θα κινηθεί η επιχειρησιακή λογική του φορέα διαχείρισης της λιμενικής ζώνης.    Η νομοθεσία περί ΓΠΣ και αυτή περί λιμένων αποτελούν μια ακόμα περίπτωση σύγκρουσης διατάξεων και σαφώς το θέμα δεν θα επιλυθεί με νομικά μέσα και ερμηνείες, αλλά με την ανάπτυξη μιας πολιτικής παιδείας εξασφάλισης συνεργασιών και συναίνεσης. Το ΓΠΣ της Ελευσίνας που εγκρίθηκε πρόσφατα (2005) αποτελεί ένα πρώτο δείγμα γραφής σ’αυτή την κατεύθυνση και επί πλέον ‘νομολογεί’ την δυνατότητα των ΓΠΣ να ρυθμίζουν την εξειδίκευση των χρήσεων στις λιμενικές ζώνες αλλά και να υποδεικνύουν βασικά θέματα λειτουργίας όπως η χερσαία κυκλοφορία. Ένα επόμενο βήμα σχεδιασμού, σε επίπεδο αστικής σύνθεσης (πχ με αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς) είναι αναγκαίο για την αναβάθμιση του παράκτιου μετώπου, όπως υποδεικνύουν πλήθος παραδειγμάτων από τον διεθνή  χώρο.

Δαίμων της Οικολογίας,

τ. 69, 3/07