ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

των Γιάννη Παρασκευόπουλου και Τάσου Κρομμύδα

Η οικολογική αρχή «σκέψου παγκόσμια, δράσε τοπικά» φαίνεται ότι στη χώρα μας λειτουργεί μόνο με τις τοπικές οικολογικές ομάδες. Για τις θεσμικές όμως λειτουργίες και το περιβάλλον, κοινή είναι η διαπίστωση ότι στην Ελλάδα τα πράγματα λειτουργούν αντίστροφα: κατά κανόνα οι ευρωπαϊκές πολιτικές αποδεικνύονται δυστυχώς θετικότερες από τις εθνικές, που με τη σειρά τους υπερτερούν σαφώς από εκείνες των περισσότερων δήμων.

Στον περιορισμένο χώρο του άρθρου αυτού θα περιοριστούμε να επισκοπήσουμε την τοπική διαχείριση των περιβαλλοντικών προβλημάτων και πολιτικών στην Ελλάδα, με έμφαση στον αστικό ιδίως χώρο.

Τα προβλήματα λοιπόν του περιβάλλοντος στις ελληνικές πόλεις, παρουσιάζουν πολλαπλές διαστάσεις: επέκταση του αστικού χώρου σε βάρος του περιαστικού περιβάλλοντος, υπερκατανάλωση φυσικών πόρων όπως ενέργεια και νερό, επιβάρυνση του άμεσου αστικού περίγυρου με σκουπίδια και απόβλητα, συμβολή στην επιδείνωση υπερτοπικών και πλανητικών προβλημάτων όπως το φαινόμενο του θερμοκηπίου, αλλά και υποβάθμιση του τοπικού αστικού περιβάλλοντος.

Από όλα αυτά, η προσοχή μας εστιάζει κυρίως στο τελευταίο: κορεσμένοι δρόμοι, ατμοσφαιρική ρύπανση, έλλειψη πρασίνου, σκουπίδια σε δρόμους και πλατείες. Κατά κανόνα, οι τοπικές πολιτικές προωθούν αποσπασματικές ανακουφιστικές παρεμβάσεις: διεύρυνση του οδικού χώρου, μικρά έργα πρασίνου (συχνά με παράλληλη συρρίκνωση άλλων ελεύθερων χώρων), καλύτερη αποκομιδή σκουπιδιών και αναζήτηση χώρου για Χ.Υ.Τ.Α. Την ίδια στιγμή, οι πολίτες ενθαρρύνονται να αναζητήσουν ατομικές λύσεις, με αιχμή τη μετεγκατάσταση στην περιφέρεια της πόλης, όπου η οικιστική πυκνότητα είναι ακόμη μικρότερη, το πράσινο περισσότερο και η πρόσβαση με το ΙΧ ευκολότερη. Αντίστοιχα λειτουργεί και η τάση για μεγάλα εμπορικά και ψυχαγωγικά συγκροτήματα  στις εισόδους των πόλεων, όπου ευνοείται η πρόσβαση με το ΙΧ,  με παράλληλες οικονομικές ανακατατάξεις εις βάρος των μικρότερων τοπικών επιχειρήσεων. Ουσιαστικά ακολουθείται το πρότυπο της Αθήνας που, προσπαθώντας να αποφύγει το πρόβλημα του «νέφους» στο κέντρο της, κατάφερε τελικά να το εξαπλώσει σε όλο το Λεκανοπέδιο.

Αν εξαιρέσουμε περιπτώσεις κλασσικής κακοδιοίκησης, κοινή βασική αδυναμία στις σημερινές δημοτικές πολιτικές για το περιβάλλον είναι κατά κανόνα ο επιφανειακός και αποσπασματικός τους χαρακτήρας: αντί να αντιμετωπίζουν ουσιαστικά το πρόβλημα, επιδιώκουν απλώς να το ανακουφίσουν ή να το παρακάμψουν. Αποτέλεσμα είναι ότι, ύστερα από σύντομο διάστημα ανακούφισης, το πρόβλημα επιστρέφει οξύτερο και συχνά σχεδόν ανεξέλεγκτο.

Μια εικόνα για το τι σημαίνει ουσιαστική αντιμετώπιση, παίρνει κανείς από το πρόβλημα των σκουπιδιών. Η μία επιλογή είναι να θεωρήσουμε τη διαρκή διόγκωσή τους περίπου ως νομοτέλεια, οπότε η διαχείρισή τους αποτελεί πρόβλημα κυρίως αποκομιδής και διάθεσης. Στην περίπτωση αυτή, η ανακύκλωση αποτελεί συμβολική επίδειξη περιβαλλοντικής ευαισθησίας που δε χρειάζεται καν να οργανώνεται με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.

Η άλλη εκδοχή είναι να ακολουθήσουμε τις σύγχρονες τάσεις για πολιτικές κατά το δυνατόν «μηδενικών αποβλήτων», με ολοκληρωμένα σχέδια για μείωση απορριμμάτων και βιώσιμη διαχείρισή τους. Στην περίπτωση αυτή η διαλογή στην πηγή αποτελεί κεντρικό άξονα, τα προγράμματα ανακύκλωσης σχεδιάζονται για τη μέγιστη δυνατή αποτελεσματικότητα, τα οργανικά σκουπίδια λιπασματοποιούνται χωριστά και χώροι ταφής χρειάζονται τελικά μόνο για τα υπολείμματα. Μια τέτοια επιλογή δεν είναι θετική μόνο για το περιβάλλον, αλλά και για την απασχόληση, ενώ αναβαθμίζει και την εικόνα της πόλης που την υιοθετεί. Η ανάγκη να εμπλακούν και οι δημότες στο πρόγραμμα μπορεί να αποδειχθεί η αρχή για ουσιαστικότερη σχέση του δήμου μαζί τους, καθώς τα επικοινωνιακά δημοτικά κονδύλια θα χρειαστεί να διατεθούν για ενημερωτικές εκστρατείες αντί για τη συνήθη προσωπική προβολή του δημάρχου και του «έργου» του. 

 Αντίστοιχη μπορεί να είναι η πολιτική για το κυκλοφοριακό και τη χωροταξία της πόλης. Βιώσιμη πολιτική δεν είναι αυτή που εστιάζεται στις ακόρεστες ανάγκες της αυτοκίνησης, αλλά αυτή που απαντά σε όσα κάνουν τους πολίτες να θεωρούν το ΙΧ απαραίτητο. Αν κυκλοφοριακό είναι πρώτα η μετακίνηση των ανθρώπων, η απάντηση βρίσκεται σε πολιτικές που ευνοούν τη δημόσια συγκοινωνία, το περπάτημα και το ποδήλατο. Επιγραμματικά μπορούμε να μιλήσουμε για δίκτυα πεζοδρόμων και ποδηλατόδρομων, επαρκή συγκοινωνία σε χωριστούς διαδρόμους, ζώνες ήπιας κυκλοφορίας, «πόλη μικρών αποστάσεων» με πολυλειτουργικές γειτονιές και επαρκείς τοπικές εξυπηρετήσεις, ανάσχεση της ανεξέλεγκτης διάχυσης των πόλεων, δίκτυα τραμ στις μεγαλύτερες πόλεις, επιδοτήσεις για τη συγκοινωνία, αλλά και αναδιανομή του αστικού χώρου υπέρ της βιώσιμης μετακίνησης. Αντίστοιχες κατευθύνσεις χρειάζονται στις πολιτικές για την ενέργεια, το νερό, το πράσινο και την επιστροφή της φύσης στην πόλη. Η εμπειρία των Πράσινων σε πλήθος ευρωπαϊκές πόλεις, δείχνει ότι κάτι τέτοιο είναι απολύτως ρεαλιστικό.

Αν τέτοιες είναι οι απαιτήσεις των καιρών, οι περισσότεροι δημοτικοί  άρχοντες σπάνια καταφέρνουν να τις αφουγκραστούν. Τους βοηθούν η περιορισμένη ανάπτυξη της Κοινωνίας των Πολιτών, η χαμηλή προτεραιότητα των κομμάτων για το περιβάλλον και ο θεσμοθετημένος προσωποπαγής χαρακτήρας της αυτοδιοίκησης. Το θέμα είναι λοιπόν να συζητήσουμε λιγότερο για πρόσωπα και περισσότερο για πολιτικές.

Στο πλαίσιο αυτό οι Οικολόγοι Πράσινοι επιδιώξαμε ευρύτερες κινήσεις πολιτών, όπου οι οικολογικές και κοινωνικές ευαισθησίες θα είναι δεσπόζουσες. Σε δεκάδες δήμους και νομαρχίες η προσπάθεια αυτή κατέληξε σε κινήσεις συνεργασίας (περισσότερα στο www.ecogreens.gr). Οικολογικά ψηφοδέλτια, βασισμένα σε ευρύτερες κοινωνικές συμμαχίες, διεκδικούν τέλος την ψήφο των πολιτών στο Δήμο Αθηναίων (ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΑΘΗΝΑ με τον Τάσο Κρομμύδα) και στη Νομαρχία Θεσσαλονίκης (ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ-ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ με το Μιχάλη Τρεμόπουλο).

Ο Γ. Παρασκευόπουλος είναι μέλος της Γραμματείας των Οικολόγων Πράσινων

Ο Τ. Κρομμύδας είναι υποψήφιος δήμαρχος Αθηναίων με την ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΑΘΗΝΑ

Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Το Δόντι»