Ο τρόμος από την καταστροφή του πλανήτη και ο αδύναμος πολίτης

Της ΘΕΟΔΟΤΑΣ ΝΑΝΤΣΟΥ *

Η χρονική σύμπτωση πολλών γεγονότων μέσα στο ίδιο καλοκαίρι είναι μοναδική: στη δυτική Ευρώπη και την Κίνα οι πλημμύρες κατέστρεψαν πόλεις, μνημεία, περιουσίες και σκότωσαν ανθρώπους, ένα καφέ σύννεφο ρύπανσης κινείται πάνω από την Ασία και ξηρασία πλήττει τις ΗΠΑ και τη Ρωσία. Την ίδια στιγμή στο Γιοχάνεσμπουργκ παίζεται ένα θέατρο παραλόγου: οι κύριοι δημιουργοί της κρίσης και ταυτόχρονα αποδέκτες των επιπτώσεών της δηλώνουν πως δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα και αρνούνται να αναλάβουν τις ευθύνες τους για να αντιμετωπιστεί η κατάσταση. Αλλά και οι υπόλοιποι συμμέτοχοι στο πρόβλημα και αποδέκτες της κρίσης δεν φαίνονται διατεθειμένοι να βάλουν το χέρι στη φωτιά και να αναλάβουν καμία γενναία πρωτοβουλία.

Για τον πολίτη που αισθάνεται τον τρόμο και την απειλή να ξεχειλίζει από την οθόνη της τηλεόρασής του η κατάσταση είναι ασφυκτική. Όχι τόσο γιατί οι ειδήσεις και τα γεγονότα για την καταστροφή των δασών, τη ρύπανση του αέρα και του νερού, την εξαφάνιση ζώων και φυτών και βιοτόπων, την πείνα και τη φτώχεια είναι καταιγιστικές. Είναι εκείνη η αίσθηση απόλυτης αδυναμίας του μέσου πολίτη να καταλάβει τι ακριβώς συμβαίνει και να παρέμβει για να αλλάξει την κατάσταση, όταν καθημερινά βλέπει την ποιότητα της ζωής του να υποβαθμίζεται και το μέλλον του κόσμου να υποθηκεύεται σε απρόσιτα και πανίσχυρα συμφέροντα. Το χειρότερο είναι ότι εύκολα κανείς υποψιάζεται πως την αληθινή πληροφορία για το τι παίζεται πίσω από τις πλάτες μας δεν θα τη μάθουμε ποτέ.

Και όμως, αν υπάρχει κάπου μια σημαντική ελπίδα, αυτή βρίσκεται στα χέρια του πολίτη που πελαγώνει, τρομοκρατείται ή ακόμα και βραχυπρόθεσμα βολεύεται με την κατάσταση. Για να γίνουμε πιο σαφείς, η ελπίδα δεν βρίσκεται στον κάθε έναν χωριστά, αλλά στη συλλογική κινητοποίηση πολιτών που έχουν γνώση και συνείδηση της κρισιμότητας της κατάστασης και βλέπουν τη διέξοδο. Είναι αυτό που στον συνταγματικά δημοκρατικό κόσμο ονομάζεται πλέον «κοινωνία των πολιτών» και δηλώνει τους πολίτες που παύουν να είναι απλοί ψηφοφόροι αλλά εθελούσια συλλογικοποιούνται και συμμετέχουν στα κοινά. Η κοινωνία πολιτών εκφράζεται μέσα από ομάδες, δίκτυα, οργανώσεις, που σχηματίζονται για να εκφράσουν κοινές ανησυχίες και να αντιμετωπίσουν κοινά προβλήματα (όπως η περιβαλλοντική κρίση, η κοινωνική ανισότητα, η καταπάτηση των ανθρώπινων δικαιωμάτων κ.ά.) ή ακόμα και για να καλύψουν κενά που αφήνει το κράτος.

Σημαντικό εργαλείο για τη λειτουργία μιας κοινωνίας πολιτών που παρεμβαίνει δυναμικά και ουσιαστικά είναι η γνώση και η εξασφάλιση συνεχούς και υπεύθυνης ενημέρωσης. Αυτή την ατομική αδυναμία κατανόησης των εξελίξεων σε όλους τους τομείς (επιστήμες, πολιτική, οικονομία, κοινωνία) καλούνται να καλύψουν οι οργανωμένοι φορείς της κοινωνίας πολιτών, για να προβάλουν στη συνέχεια λύσεις (που συχνά βέβαια ξεβολεύουν πολλούς) και να προτείνουν τρόπους δράσης. Αν λοιπόν φαίνεται κάπου να υπάρχει μια διέξοδος, αυτή βρίσκεται στη συλλογικοποίηση και τη μαζική δράση.

Θα μπορούσε ίσως να πει κανείς πως η πραγματοποίηση της διάσκεψης του Γιοχάνεσμπουργκ (όπως και του Ρίο, πριν από δέκα χρόνια), δηλαδή η πρό(σ)κληση των κυβερνήσεων σε συζήτηση για το παγκόσμιο περιβάλλον και τη βιώσιμη ανάπτυξη, ήταν μια επιτυχία της κοινωνίας των πολιτών: αποτέλεσμα του λαϊκού αιτήματος για αντιμετώπιση της περιβαλλοντικής κρίσης. Η αποτυχία όμως των διαπραγματεύσεων σε ποιον οφείλεται; Αποκλειστικά και μόνο στις ανάλγητες κυβερνήσεις, που είναι δέσμιες των συμφερόντων των πολυεθνικών; Μήπως είναι ταυτόχρονα δηλωτική μιας κοινωνίας πολιτών που ουσιαστικά τώρα άρχισε να «παίζει μπάλα» και κάνει τα πρώτα της βήματα αμφισβήτησης του κυρίαρχου προτύπου ανάπτυξης, χωρίς όμως να έχει πείσει για τη μαζικότητα και τη σοβαρότητά της; Για αυτά τα ερωτήματα δεν υπάρχει έτοιμη απάντηση, ίσως όμως πρέπει να απασχολήσουν τόσο τους φορείς της κοινωνίας των πολιτών όσο και τα στελέχη της: τους ίδιους τους πολίτες.

* WWF Ελλάς [email protected]

ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 11/09/2002