JOSEPH ROTBLAT: Ο επιστήμονας που αποχώρησε από την κατασκευή της βόμβας της Χιροσίμα, αλλά το παράδειγμα του αποσιωπήθηκε  από τα περισσότερα αφιερώματα

ΠΑΝΟΣ ΤΡΙΓΑΖΗΣ

Η 60ή επέτειος των πυρηνικών ολοκαυτωμάτων της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι, στις 6 και 9 Αυγούστου 1945, έδωσε τροφή σε πολλά και εκτενή αφιερώματα από τα ΜΜΕ στα μαζικά αυτά εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας που σημάδεψαν με τον πιο τραγικό τρόπο την είσοδο του κόσμου στην πυρηνική εποχή. Απουσίασε, όμως, από τα περισσότερα αφιερώματα η – έστω και μικρή – αναφορά στο φωτεινό παράδειγμα του Joseph Rotblat, του μόνου πυρηνικού επιστήμονα ο οποίος αποχώρησε το 1944 από την ομάδα που κατασκεύαζε τις πρώτες ατομικές βόμβες στο Λος Άλαμος των ΗΠΑ. Πώς μπορεί να εξηγηθεί αυτό; Οφείλεται άραγε σε άγνοια ή μήπως στο γεγονός ότι ο Ρότμπλατ ενοχλεί και σήμερα κάποιους με τις παρεμβάσεις του, παρά τα 97 χρόνια του;

Ας γυρίσουμε πολλές δεκαετίες πίσω. Η άνοδος του φασισμού στην Ευρώπη είχε οδηγήσει πολλούς επιστήμονες στην αυτοεξορία, με κύριο προορισμό τις ΗΠΑ. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να μετατοπιστεί το κέντρο βάρους της επιστημονικής προόδου στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού. «Στην περίοδο 1900-1933 μόνο επτά Βραβεία Νόμπελ –γράφει ο ιστορικός Έρικ Χομπσμπάουμ– είχαν απονεμηθεί στις ΗΠΑ, αλλά την περίοδο 1933-1970 έφτασαν τα 77».

Προοδευτικοί και αντιφασίστες οι πιο πολλοί από τους κορυφαίους επιστήμονες, είχαν έντονη την επιθυμία να ηττηθεί ο Χίτλερ και αυτό τους έκανε υποστηρικτές της ιδέας για την κατασκευή της ατομικής βόμβας από τις ΗΠΑ. Ο ίδιος ο Αϊνστάιν είχε γράψει στον Πρόεδρο Ρούσβελτ το 1939 για να τον ενθαρρύνει σ΄ αυτή την κατεύθυνση. «Κατά έναν τραγικό τρόπο, ο ίδιος ο πυρηνικός πόλεμος ήταν τέκνο του αντιφασισμού», γράφει ο Χομπσμπάουμ.

Ο Ρότμπλατ ζούσε στο Λονδίνο, αλλά προερχόταν από την Πολωνία που πρώτη δέχθηκε την επίθεση του Χίτλερ την 1 Σεπτεμβρίου 1939. «Είχαμε αρχίσει να δουλεύουμε στην Αγγλία –είπε σε συνέντευξή του στο Radio Netherlands το 2004– και από το 1940-41 είχαμε αποδείξει την επιστημονική δυνατότητα για τη βόμβα». Όμως, επειδή η Βρετανία το 1941 ήταν ήδη στον πόλεμο, δεν μπορούσε να σηκώσει το βάρος ενός τέτοιου εγχειρήματος και «αυτό άνοιξε το δρόμο στους Αμερικανούς», που άρχισαν να δουλεύουν από το 1942, με βάση το «σχέδιο Μανχάταν» στο Λος ‘Αλαμος.

Ωστόσο, ο Ρότμπλατ άρχισε να προβληματίζεται για την σκοπιμότητα κατασκευής της βόμβας, αφού η αρχική υπόθεση ότι υπήρχε κίνδυνος οι Γερμανοί να την κατασκευάσουν πρώτοι έχανε έδαφος. «Σκέφτηκα – λέει ο Ροτμπλάτ – ότι αν οι Ηνωμένες Πολιτείες, με όλη την τεχνολογική τους ισχύ και χωρίς να βομβαρδίζονται, χρειάζονταν τόσο χρόνο, τότε οι Γερμανοί στις συνθήκες που ήταν, με αεροπορικές επιδρομές μέρα και νύχτα, κ.λπ., δεν υπήρχε περίπτωση να κατασκευάσουν την βόμβα. Τότε σκέφτηκα ότι αν οι Γερμανοί δεν την φτιάξουν, τότε τι κάνω εδώ;».  Και το σημείο καμπής για τον Ροτμπλάτ ήταν το Νοέμβριο του 1944, όταν ο επικεφαλής της Βρετανικής αποστολής Τσάντγουικ έδωσε την πληροφορία ότι οι Γερμανοί είχαν εγκαταλείψει το πυρηνικό τους σχέδιο.

Έτσι έφτασε στην γενναία απόφαση ο Ροτμπλάτ να παραιτηθεί από το πρόγραμμα κατασκευής της βόμβας, κάτι που θεωρήθηκε ύποπτο από τις αμερικανικές υπηρεσίες που τον έθεσαν υπό παρακολούθηση.

Στη συνέχεια αφιερώθηκε στην πυρηνική έρευνα για ιατρικούς σκοπούς και στον αγώνα για την ειρήνη, συνεργάστηκε με τον Μπέρτραντ Ράσσελ για την υπογραφή και προβολή του «Μανιφέστου Αϊνστάιν-Ράσσελ» το 1955 και το 1957 πρωτοστάτησε στην ίδρυση του κινήματος «Pugwash», που συσπείρωσε επιστήμονες από όλο τον κόσμο στον αγώνα κατά των πυρηνικών εξοπλισμών. «Λίγοι μπορούν να τον συναγωνιστούν –γράφει ο Ράσσελ για τον Πολωνοβρετανό συνεργάτη του– ως προς το θάρρος και την ακεραιότητα και την πλήρη αυταπάρνηση με την οποία εγκατέλειψε την καριέρα του για να αφοσιωθεί στον αγώνα κατά του πυρηνικού κινδύνου».

Η φωνή του Ρότμπλατ, που στο μεταξύ τιμήθηκε με Νόμπελ Ειρήνης το 1995, εξακολουθεί να ακούγεται και σήμερα σ΄ όλο τον κόσμο. Σε πρόλογο που έγραψε πρόσφατα για το βιβλίο μας «Αγαπητέ Αϊνστάιν» (Εκδόσεις «Ταξιδευτής») τονίζει ότι «ο πυρηνικός κίνδυνος σήμερα είναι ακόμα μεγαλύτερος», επισημαίνοντας την αποτυχία της Διάσκεψης του ΟΗΕ τον περασμένο Μάη στη Ν.Υόρκη για την ανανέωση και ενίσχυση της Συμφωνίας για τη μη διασπορά των πυρηνικών όπλων. Και σε κοινή του έκκληση με τους δημάρχους της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι, προσθέτει: «Είναι καιρός να απελευθερωθούμε, εμείς και τα παιδιά μας και τα παιδιά των παιδιών μας, από την ανυπόφορη, ασύλληπτη απειλή της γενικής εξόντωσης».

Δαίμων της Οικολογίας,

τ. 52, 9/05