Ξηρασία, λειψυδρία και πυρκαγιές στην Νοτιοδυτική Ευρώπη

ΒΑΣΙΛΗΣ ΠΑΠΑΚΡΙΒΟΠΟΥΛΟΣ

Η Ισπανία διψάει

Κατά τη διάρκεια του περασμένου Ιουνίου, η Ισπανία γνώρισε τον μεγαλύτερο καύσωνα των τελευταίων 60 ετών και τη συνακόλουθη εκτεταμένη λειψυδρία. Όμως, αυτό το φυσικό φαινόμενο δεν θα είχε τόσο σημαντικές επιπτώσεις εάν η χώρα δεν είχε ακολουθήσει ένα εξαιρετικά υδροβόρο μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης, εστιασμένο στην υπερεντατική γεωργία και στον τουρισμό (τόσο στον μαζικό τουρισμό που στηρίζεται στην ασύστολη οικοδόμηση των ακτών και στο μοντέλο της πισίνας, όσο και στον «ποιοτικό» που προϋποθέτει την ύπαρξη ενός τεράστιου δικτύου γκολφ, ακόμα και σε σχεδόν ερημικές περιοχές). Σύμφωνα δε με το WWF, μεταξύ 1980 και 1995, σε ορισμένες περιοχές όπως οι Βαλεαρίδες, η κατανάλωση νερού δεκαπενταπλασιάστηκε.

Καθώς πολλοί ταμιευτήρες έχουν αδειάσει ήδη κατά τα τρία τέταρτα και οι μετεωρολόγοι δεν προβλέπουν αρκετές βροχοπτώσεις μέχρι τον Σεπτέμβριο, έχουν αρχίσει ήδη οι περιορισμοί στην κατανάλωση: σε ορισμένες περιοχές έχουν ήδη τεθεί περιορισμοί στην οικιακή κατανάλωση νερού, στο πότισμα των καλλιεργειών (στις πιο ακραίες περιπτώσεις περιορίζεται σε οκτώ λεπτά την ημέρα), στο πότισμα των λαίμαργων για νερό γηπέδων γκολφ και στην λειτουργία της πισίνας. Μάλιστα, σε ορισμένες πόλεις έχει διακοπεί ακόμα και η λειτουργία των δημόσιων ντους στις παραλίες και των σιντριβανιών των πλατειών (1).

Έτσι, δικαιώνεται σήμερα -δυστυχώς πολύ αργά πλέον- το οικολογικό κίνημα που είχε αγωνιστεί ενάντια στην «ανάπτυξη» και «αξιοποίηση» αυτών των περιοχών, στο σύνθημα «Να γίνουμε η Φλόριδα της Ευρώπης», που στηριζόταν στη μονοκαλλιέργεια του γκολφ αλλά και στα τεράστια συγκροτήματα πολυκατοικιών με εκατοντάδες χιλιάδες διαμερίσματα παραθεριστικής κατοικίας που κατέκλυσαν την περασμένη δεκαετία τις ισπανικές ακτές. Πράγματι, το «οικονομικό θαύμα» του πρώην πρωθυπουργού Αθνάρ και η θεαματική μείωση της ανεργίας στηριζόταν σε μεγάλο βαθμό στην «φούσκα των ακινήτων» και στην καταστροφή των παράκτιων περιοχών, με πλήρη αδιαφορία για το περιβάλλον. Μονάχα το 2003, κατασκευάστηκαν 190.000 παραθεριστικές κατοικίες στα παράλια, «με τα πόδια στο νερό» όπως έλεγαν και οι διαφημίσεις που απευθύνονταν στους βορειοευρωπαίους πελάτες που αγόρασαν μεγάλο ποσοστό από αυτές (2). Είναι δε χαρακτηριστικό ότι έχει ήδη οικοδομηθεί το ένα τρίτο της μεσογειακής ακτογραμμής της χώρας (μάλιστα, στην Ανδαλουσία αυτό το ποσοστό φτάνει το 60%, ενώ εκτιμάται ότι είναι πολύ μεγαλύτερο στην Μάλαγα και στην Μαρμπέλα).

Τουλάχιστον, η οικολογική προβληματική έχει αρχίσει τώρα να λαμβάνεται υπόψη από την κυβέρνηση Θαπατέρο, καθώς μια από τις πρώτες ενέργειες της ήταν η ακύρωση του φαραωνικού έργου της εκτροπής του ποταμού Έβρου και της κατασκευής εκατό φραγμάτων, με την οποία επιχειρούνταν να συνεχιστεί αυτός ο υδροβόρος αναπτυξιακός παραλογισμός στις άνυδρες νοτιανατολικές περιοχές της χώρας.

Αντίθετα, μεγάλο μέρος από τα 23 δισεκατομμύρια ευρώ που θα κόστιζε αυτό το εγχείρημα θα διατεθεί για προγράμματα εξοικονόμησης νερού, για την ανακαίνιση των πεπαλαιωμένων υποδομών, εξαιτίας των οποίων χάνεται το 19% των υδατικών αποθεμάτων της χώρας, για την τελειοποίηση των εγκαταστάσεων βιολογικού καθαρισμού, έτσι ώστε να είναι δυνατή η επαναχρησιμοποίηση των επεξεργασμένων υδάτων για άρδευση και για την κατασκευή μονάδων αφαλάτωσης (3). Επίσης, η ισπανίδα Υπουργός Περιβάλλοντος ανακοίνωσε ότι εξετάζεται σοβαρά η αγορά παραλιακών εκτάσεων από το κράτος –με προτεραιότητα τις οικολογικά ευαίσθητες περιοχές- οι οποίες θα παραμείνουν αδόμητες, έτσι ώστε να ανακοπεί η ολοκληρωτική καταστροφή των παραλίων (4).

Πυρκαγιές στην Ιβηρική χερσόνησο

Η μεγάλη ξηρασία προκάλεσε σημαντική αύξηση των πυρκαγιών στην Ιβηρική χερσόνησο. Μέχρι τα μέσα Αυγούστου, παρά την κινητοποίηση δεκάδων χιλιάδων πυροσβεστών είχαν καεί 680.000 στρέμματα στην Πορτογαλία και 750.000 στην Ισπανία. Όμως, δεδομένου ότι η Ισπανία έχει σχεδόν εξαπλάσια έκταση και μεγαλύτερη δασοκάλυψη από την Πορτογαλία, υπολογίστηκε ότι –συγκριτικά- στην Πορτογαλία κάηκαν επταπλάσιες εκτάσεις, ενώ υπήρξαν αναλογικά και πολύ περισσότερες πυρκαγιές. Η εξήγηση γι’ αυτήν την διαφορά είναι ότι το 80% των δασικών εκτάσεων της χώρας ανήκει σε ιδιώτες –και μάλιστα μάλλον σε μικροϊδιοκτήτες- οι οποίοι αδιαφορούν τελείως για την κατασκευή αντιπυρικών έργων και υποδομών, όπως και για τον καθαρισμό των δασών (3). Φαίνεται ότι το προσφιλές στους νεοφιλελεύθερους «αόρατο χέρι της αγοράς» ήταν υπερβολικά ντελικάτο για να επωμισθεί την χαμαλοδουλειά της δασοπροστασίας… Έτσι, με την ξηρασία, τα πορτογαλικά δάση μετατράπηκαν σε πραγματικές μπαρουταποθήκες, με αποτέλεσμα να υποχρεωθεί η κυβέρνηση της χώρας να ζητήσει την βοήθεια των γειτονικών χωρών.

Γεωργία και γκολφ στην Γαλλία

Όμως, η ξηρασία πλήττει εδώ και αρκετούς μήνες και την Γαλλία, με αποτέλεσμα να έχουν ληφθεί έκτακτα μέτρα σε 67 νομούς για την αντιμετώπιση της σοβαρής λειψυδρίας. Μάλιστα, το Υπουργείο Περιβάλλοντος χαρακτήρισε «ανησυχητική» την κατάσταση που επικρατεί σε 21 νομούς. Ωστόσο, μια μελέτη που εκπονήθηκε με πρωτοβουλία της Ομοσπονδίας των Οργανώσεων Καταναλωτών UFC-Que Choisir αποδεικνύει ότι η περιοχές που αντιμετωπίζουν την χειρότερη λειψυδρία δεν είναι εκείνες με τους λιγότερους υδατικούς πόρους αλλά εκείνες στις οποίες η εντατική γεωργία –κυρίως οι καλλιέργειες καλαμποκιού- απαιτεί τεράστιες ποσότητες νερού για την άρδευση των καλλιεργειών (οι αρδευόμενες εκτάσεις στην χώρα πέρασαν, από 8 εκατομμύρια στρέμματα το 1970 στα 26,3 εκατομμύρια το 2000.)

Χαρακτηριστική είναι δε η παρακάτω περίπτωση: ενώ σε εθνικό επίπεδο η γεωργία απορροφά το 68% της συνολικής κατανάλωσης νερού, στην περιοχή της αρμοδιότητας του Οργανισμού Διαχείρισης των Υδάτων της λεκάνης του Γκαρόν-Αντούρ (νοτιοδυτική Γαλλία) η γεωργία απορροφά το 90% της κατανάλωσης του νερού (3)! Αντίθετα, στη νοτιοανατολική πλευρά της χώρας, οι αρδευόμενες καλλιέργειες οπωροφόρων και κηπευτικών απαιτούν πολύ λιγότερες ποσότητες νερού και εξαντλούν λιγότερο τον υδροφόρο ορίζοντα.

Επιπλέον, η UFC-Que Choisir επισημαίνει τον πυροσβεστικό χαρακτήρα των περιοριστικών μέτρων που λαμβάνονται την τελευταία στιγμή και εστιάζει την προσοχή στην λανθασμένη κατά την άποψή της τιμολογιακή πολιτική των κατά τόπους περιφερειακών Οργανισμών Διαχείρισης Υδάτων: επισημαίνει ότι οι αγρότες πληρώνουν μονάχα το 1% του συνόλου του κόστους άντλησης και επεξεργασίας του νερού τη στιγμή που καταναλώνουν το 68%, ενώ οι καταναλωτές του πόσιμου νερού (24% των συνολικών ποσοτήτων) πληρώνουν το 82% του κόστους και η βιομηχανία (8%) πληρώνει το 14%. Επισημαίνει δε ότι μια νέα τιμολογιακή πολιτική, προσαρμοσμένη στα νέα κλιματολογικά δεδομένα κάθε περιοχής θα οδηγούσε τους αγρότες στον περιορισμό της κατανάλωσης νερού ή στην αναδιάρθρωση των καλλιεργειών τους.

Από την άλλη πλευρά, οι ευνοϊκές ρυθμίσεις που απέσπασαν τα 1.200 περίπου γήπεδα γκολφ της χώρας έχουν ξεσηκώσει πλήθος διαμαρτυριών. Καθώς καθένα από αυτά χρειάζεται κάθε χρόνο 80-100.000 m³ νερού όταν βρίσκεται στις βόρειες περιοχές της χώρας και 150-200.000 m³ όταν βρίσκεται στον Νότο, έχουν εξαιρεθεί σε μεγάλο βαθμό από τους περιορισμούς που ισχύουν για τους υπόλοιπους καταναλωτές. 

Τουλάχιστον, οι υπεύθυνοι μερικών εγκαταστάσεων οι οποίοι συνειδητοποιούν ότι στο μέλλον δεν θα έχουν την δυνατότητα να συνεχίσουν την αφαίμαξη αυτού του πολύτιμου φυσικού πόρου, έχουν πραγματοποιήσει σημαντικές επενδύσεις σε συστήματα με τα οποία χρησιμοποιείται για το πότισμα το νερό των βιολογικών καθαρισμών (π.χ. στο Dinard) ή σε συστήματα αυτόματου νυχτερινού ποτίσματος που ρυθμίζεται από υπολογιστή, με βάση τις μετεωρολογικές προβλέψεις για την επόμενη ημέρα, με τα οποία επιτυγχάνεται εξοικονόμηση νερού της τάξης του 20-25%.

____

1) Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, 19-6-05, «Όταν διψούν οι Ισπανοί».

2) Le Nouvel Observateur, Nº 2057, 8-14/4/04, «Une croissance en béton».

3) Le Monde, 10-8-05, «Le Portugal et l’Espagne connaissent une situation exceptionnellement grave», «Sécheresse : l’irrigation intensive mise en cause», «Le vert insolent que continuent d’afficher les greens des golfs fait des jaloux».

4) Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, 24-7-05 «Κρατικοποίηση των ακτών».

Δαίμων της Οικολογίας,

τ. 52, 9/05