Που Πάνε οι Μέλισσες και μας Αφήνουν Μόνους;

ΒΑΣΩ ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΥ

Σε 24 πολιτείες των ΗΠΑ και σε δύο επαρχίες του Καναδά, αναφέρεται μαζική μείωση του πληθυσμού των μελισσών, αφάνταστα μεγαλύτερη από τη φυσιολογική (που συνήθως καταγράφεται μετά το τέλος κάθε χειμερινής περιόδου). Τα πρώτα σημάδια εμφανίστηκαν τον Οκτώβριο του 2006  και από τότε η κατάσταση όλο και χειροτερεύει. Πολλοί μελισσοκόμοι ανακαλύπτουν σχεδόν άδειες κυψέλες καθώς οι περισσότερες μέλισσες δεν έχουν επιστρέψει στο σπίτι τους. Το άγνωστο μέχρι στιγμής αίτιο εικάζεται ότι βλάπτει το προηγμένο σύστημα πλοήγησης και  επικοινωνίας  που διαθέτουν οι μέλισσες.  Οι εντομολόγοι αναφέρουν, ότι κανένας από τους παραδοσιακούς εχθρούς της μέλισσας δεν μπορεί να ενοχοποιηθεί καθώς τα συμπτώματα στις λίγες μέλισσες που έχουν επιστρέψει στην σχεδόν άδεια κυψέλη, δείχνουν μια γενικότερη εξασθένιση του ανοσοποιητικού συστήματος που τις κάνει ευάλωτες σε όλους τους εχθρούς τους. Παρατηρήθηκε επίσης  ότι οι συγκεκριμένες κυψέλες που έχουν εγκαταλειφθεί, δεν κατακλύζονται άμεσα από άλλα έντομα όπως θα ήταν φυσιολογικό, παρόλο που είναι γεμάτες τροφή. Κάτι λοιπόν υπάρχει στο περιβάλλον που μοιάζει να μεταφέρεται και μέσα στις κυψέλες, προκαλώντας στα έντομα μια  μοιραία διαταραχή. Τα φαινόμενο έχει ονομασθεί «Διαταραχή Κατάρρευσης Αποικίας» (Colony Collapse Disorder- CCD) και μετά τις ΗΠΑ και τον Καναδά, εμφανίσθηκε σε μικρότερη ένταση στη Γαλλία και τη Γερμανία.

Οι οικονομικές και οι οικολογικές επιπτώσεις είναι μεγάλες. Πέρα από την παραγωγή μελιού και βασιλικού πολτού, η συνδρομή των μελισσών είναι καθοριστική στη γονιμοποίηση πάρα πολλών αγροτικών  φυτών. Εάν οι μέλισσες εξαφανιστούν ή μειωθούν σε ελάχιστα επίπεδα, η αγροτική παραγωγή και το οικοσύστημα θα υποστούν ένα τεράστιο πλήγμα. Ήδη η οικονομική απώλεια για τους αγρότες των ΗΠΑ, εκτιμάται της τάξης των 14 δις δολαρίων (τον πρώτο χρόνο).

Για τον ένοχο γίνονται πάρα πολλές υποθέσεις. Σε διάφορα δημοσιεύματα αναφέρεται ως πιθανή αιτία, η ακτινοβολία της κινητής τηλεφωνίας. Σε άλλα αναφέρονται τα φυτοφάρμακα και πιο συγκεκριμένα, ένα απολυμαντικό με το οποίο εμβαπτίζουν τους σπόρους. Σε αυτό το απολυμαντικό επικεντρώνονται τώρα οι υπόνοιες στη Γαλλία, καθώς αναφέρεται ότι το πρόβλημα με τις μέλισσες, εμφανίζεται  κοντά σε μεταλλαγμένες αλλά και σε φυσιολογικές καλλιέργειες, χωρίς βέβαια να υπάρχει μέχρι τώρα ακριβής επιστημονική καταγραφή. Στις ΗΠΑ όμως, επειδή το πρόβλημα της κατάρρευσης των αποικιών συμπίπτει με την αύξηση της καλλιέργειας γενετικά τροποποιημένων οργανισμών-μεταλλαγμένων, η γνωστή οικολογική οργάνωση Sierra Club έγραψε επιστολή προς τη Γερουσία ζητώντας να χρηματοδοτηθεί επείγουσα έρευνα που μεταξύ άλλων να ερευνήσει τον ενδεχόμενο ρόλο των μεταλλαγμένων καλλιεργειών στο θέμα του αφανισμού των μελισσών.

Θα σχεδιαστεί άραγε σωστά μια τέτοια έρευνα ώστε να λαμβάνει υπόψη το ενδεχόμενο παραγωγής από το μεταλλαγμένο φυτό και άλλης απρόβλεπτης τοξίνης πέρα από την προγραμματισμένη να παραχθεί ως εντομοκτόνο; Θυμίζουμε την κλασσική επιστημονική διχογνωμία που διέπει τον χώρο των μεταλλαγμένων. Οι υποστηρικτές ισχυρίζονται ότι η γενετική τροποποίηση αποτελεί συνέχεια των παραδοσιακών βελτιώσεων που έκαναν τόσα χρόνια οι αγρότες (μεταξύ συγγενικών φυτών), ενώ οι υποστηρικτές των φυσιολογικών καλλιεργειών τονίζουν μεταξύ άλλων, τον πολύ υπαρκτό κίνδυνο της παραγωγής νέων εντελώς απρόβλεπτων, δύσκολων στην ανίχνευση τοξικών ουσιών από τα μεταλλαγμένα φυτά (φυτά που επειδή προέρχονται από διασταυρώσεις τόσο μακρινών μη συγγενών μεταξύ τους, φυτών, και ζώων και βακτηριδίων, δεν θα προέκυπταν ποτέ στη φύση). Πάντως στις ΗΠΑ τα εντομοκτόνα φυτά τύπου bt όπως έχει αποδειχθεί από μελέτες, σκοτώνουν ένα είδος πεταλούδας. Δεν είναι καθόλου απίθανο να ενοχλούν και τις μέλισσες. Ευτυχώς στην Ελλάδα δεν έχουμε μεταλλαγμένες καλλιέργειες (όμως έχουμε βέβαια εισαγωγές μεταλλαγμένων ζωοτροφών).

Ο φίλος μου ο μελισσοκόμος που κουβαλάει τα μελίσσια του στα πιο παρθένα μέρη της Ελλάδας, μακριά από καλλιέργειες εν γένει, πιστεύει ότι φταίει το συγκεκριμένο φυτοφάρμακο που απολυμαίνει τους σπόρους. Βλέπει ότι όλο και περισσότερα είδη σπόρων είναι εμβαπτισμένοι σε αυτό, και φοβάται ότι σύντομα και η ελληνική αγορά δεν θα προσφέρει δυνατότητα επιλογής για τους αγρότες. Δηλαδή, αν πράγματι φταίει αυτό το φυτοφάρμακο, σε λίγο θα έχουμε άδειες κυψέλες και στην Ελλάδα, με όλες τις επιπτώσεις που αυτό συνεπάγεται, την παραγωγή μελιού και άλλων αγροτικών προϊόντων που προέρχονται από φυτά που γονιμοποιούνται από τις μέλισσες. Φαίνεται ότι η φύση έχει αρχίσει να μας φέρεται όπως της φερόμαστε κι’ εμείς….μήπως πρέπει να γίνουμε λίγο πιο ευγενικοί μαζί της;

Δαίμων της Οικολογίας,

τ. 72, 6/07