Της Donna Dickenson

Ασφαλώς το σώμα μας μάς ανήκει, έτσι δεν είναι;

Δυστυχώς όχι, από τη στιγμή που ένα ιστός μας αποχωριστεί από το σώμα μας. Στην Υπόθεση Moore, μια αθάνατη γραμμή κυττάρων με αξία 3 δισεκατομμυρίων δολαρίων δημιουργήθηκε από τα ανοσοποιημένα κύτταρα ενός ασθενούς, αλλά τα δικαστήρια θεώρησαν ότι δεν είχε δικαιώματα ιδιοκτησίας σε αυτήν τη γραμμή. Οι περισσότεροι άνθρωποι εκπλήσσονται και μερικοί σοκάρονται όταν μαθαίνουν ότι το σώμα του Moore προφανώς δεν του ανήκε. Παλαιότερα αυτό δεν θα είχε σημασία: όταν αφαιρούνταν μέρη του σώματος, συνήθως οφειλόταν στην ύπαρξη κάποιας ασθένειας. Όμως σήμερα ένας τέτοιος ιστός μπορεί να έχει τεράστια εμπορική αξία.

Θέτοντας αυτό το θέμα, δεν εμποδίζετε την επιστημονική και ιατρική πρόοδο;

Ασφαλώς όχι. Στην πραγματικότητα ανησυχώ πολύ ότι η ιατρική πρόοδος παρεμποδίζεται από τον τρόπο που το ανθρώπινο σώμα έχει γίνει εμπόρευμα. Για παράδειγμα, επειδή ένα στα πέντε γονίδια έχει τώρα πατενταριστεί, οι ερευνητικές ιατρικές ομάδες συχνά δεν μπορούν να διεξάγουν πολύ αναγκαίες μελέτες αν δεν πληρώσουν υψηλά δικαιώματα στην ιδιωτική εταιρεία που έχει την πατέντα. Η εμπορευματοποίηση του ανθρώπινου σώματος δεν είναι πάντα αναγκαία για την ιατρική πρόοδο και σε μερικές περιπτώσεις είναι ενεργητικά επιβλαβής για την επιστήμη.  

Ζούμε όμως σε μια καταναλωτική κοινωνία. Τι άλλο μπορεί να περιμένει κανείς;

Οι αγορές στους ανθρώπινους ιστούς έχουν ξεπεράσει τα όρια. Τελευταία είχαμε μερικές φοβερές καταχρήσεις. Τα κόκαλα των ποδιών του μακαρίτη εκφωνητή Alistair Cooke κλάπηκαν από μια εγκληματική σπείρα καθώς το σώμα του βρισκόταν σε ένα γραφείο κηδειών της Νέας Υόρκης, στη συνέχεια πουλήθηκαν, όπως και εκείνα άλλων περίπου 1800 ανθρώπων, για να χρησιμοποιηθούν σε οδοντιατρικά εμφυτεύματα (για να χειροτερέψουν τα πράγματα, ο Cooke είχε καρκίνο στα κόκαλα). Διαφημίσεις κυκλοφορούν τακτικά σε κολεγιακές εφημερίδες στις ΗΠΑ, προσφέροντας σε δότες «ωαρίων» ποσά μεταξύ 5.000-50.000 δολαρίων, ανάλογα με την «εμπορικότητα» του δότη. Οι ψηλοί, ξανθοί, αθλητικοί δότες και οι μουσικοί αποσπούν τις υψηλότερες τιμές, συχνά όμως με σημαντικό κίνδυνο για τον εαυτό τους. Μια αναφορά πιστοποίησε την αφαίρεση 70 ωαρίων, σε μια δόση, από το σώμα μιας δότριας που λίγο έλειψε να πεθάνει,˙ μια άλλη το διεθνές εμπόριο για αισθητικές επεμβάσεις, εμβρύων από Ουκρανές, που είχαν πληρωθεί με 100 αγγλικές λίρες για να κάνουν έκτρωση.

Οι άλλες δυτικές καταναλωτικές κοινωνίες της Ευρώπης προσπαθούν να κάνουν κάτι γύρω από την «αγορά σώματος». Η Γαλλία και η Γερμανία, για παράδειγμα, επιμένουν ότι ο ιστός στις εθνικές τους «τράπεζες οργάνων» πρέπει να παραμένει ιδιοκτησία των ανθρώπων που τον δώρισαν, ενώ αντίθετα η «τράπεζα οργάνων» του Ηνωμένου Βασιλείου παραμένι ο μόνος ιδιοκτήτης κάθε ιστού που της δίνεται. Έχουμε άραγε το δικαίωμα να επιβάλουμε τα καταναλωτικά μας πρότυπα στον αναπτυσσόμενο κόσμο; Οι πληθυσμοί του Τρίτου Κόσμου γίνονται αυξανόμενα στόχος των δυτικών ερευνητών της βιοιατρικής, αλλά μερικές χώρες αρνήθηκαν να τους επιτρέψουν την πρόσβαση, επειδή θεωρούν αυτές τις δραστηριότητας σαν μια άλλη μια μορφή παγκοσμιοποίησης και αποικιοκρατίας.

Αλλά δεν μπορείτε να αντιμετωπίσετε την αγορά. Δεν υπάρχει λόγος να προσπαθείτε να περάσετε νόμους που ρυθμίζουν τις νέες βιοτεχνολογίες˙ απλά θα αποτύχουν.

Επειδή δεν μπορούμε να εμποδίσουμε κάποιους ανθρώπους να παραβαίνουν το νόμο, δεν σημαίνει πως δεν θα έπρεπε να ψηφίζονται καθόλου νόμοι. Πάντα θα υπάρχουν μερικούς δολοφόνοι, αλλά νομίζω ότι αξίζει να έχουμε νόμους που τιμωρούν τους φόνους. Στη βιοτεχνολογία, ο ταχύς ρυθμός των εξελίξεων σημαίνει όντως ότι οι εταιρείες πιθανά θα βρίσκονται ένα βήμα μπροστά από τους ακτιβιστές, όμως ένας αριθμός οργανώσεων ακτιβιστών και σχολιαστών της βιοηθικής είχαν προβλέψει από πριν ορισμένες εξελίξεις. Θυμάμαι, είχα αναφερθεί στην αυξανόμενη ζήτηση για ανθρώπινα ωάρια προς χρήση στις τεχνολογίες βλαστοκυττάρων, σε ένα άρθρο μου που δημοσιεύθηκε το 2001. Πέντε χρόνια μετά, είδαμε ακριβώς αυτήν την ανάπτυξη στην περίπτωση του έκπτωτου Κορεάτη «πρωτοπόρου» σε αυτό τον ερευνητικό τομέα Hwang Woo Suk, που χρησιμοποίησε 2.200 ωάρια από εθελοντές, συμπεριλαμβανόμενων και των ερευνητών υφισταμένων του – με εντελώς σπάταλο τρόπο σε αμαρτωλή έρευνα. 

Αν μια γυναίκα δέχεται εθελοντικά να δώσει τα ωάριά της, είναι δικό της θέμα. Δεν κάνει μια ελεύθερη εκλογή; Γιατί θα έπρεπε να παρέμβουν οι κυβερνήσεις;

Στην υπόθεση Hwang είναι ξεκάθαρο ότι οι «εθελοντές» δέχτηκαν πίεση, αλλά μερικές γυναίκες πράγματι προσφέρουν αλτρουιστικά τα ωάριά τους, και αυτό αποτελεί σημαντικό δικαίωμα. Αλλά το ότι κάποιος επιλέγει ελεύθερα να επιδοθεί σε οποιαδήποτε δραστηριότητα, δεν σημαίνει ότι ο νόμος δεν έχει λόγο. Αν αποδεχτώ μια θέση εργασίας, ο εργοδότης μου δεν μπορεί απλά να «νίψει τας χείρας» του από κάθε ευθύνη για την υγεία και τις ευπρεπείς συνθήκες εργασίας. Διεθέτουμε νομοθεσία για την υγεία και την ασφάλεια, νόμους προστασίας της απασχόλησης και πολλά άλλα είδη κεντρικών «παρεμβάσεων» σχετικά με την προστασία των εργαζομένων από αυθαιρεσίες που μπορεί να υποστούν. Το ίδιο ισχύει για τις γυναίκες που δωρίζουν ωάρια για τη βιοτεχνολογία. Χρειαζόμαστε ακριβείς κανονισμούς για προστασίας τους, εφόσον επιτρέπουμε τις δωρεές τους. Το ίδιο ισχύει για τον καθένα που μπορεί να επηρεάζεται από την «αγορά σώματος» – από την αυξανόμενη εμπορευματοποίηση των ανθρώπινων ιστών.

Βιογραφικά στοιχεία: Με καταγωγή από τη Νέα Αγγλία, η Ντόνα Ντίκενσον (Donna Dickenson) σπούδασε στη Βοστόνη και στο Λονδίνο. Δίδαξε για 40 χρόνια στην έδρα Ιατρικής Ηθικής και Ανθρωπιστικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου καθώς και σε άλλα ανώτατα βρετανικά ιδρύματα. Έχει δημοσιεύσει πάνω από 20 βιβλία και 60 άρθρα σχετικά με θέματα ιατρικής ηθικής.

Δαίμων της Οικολογίας,

τ. 72, 6/07