Ο ρόλος της Δικαιοσύνης στην Βιώσιμη Ανάπτυξη

(εισήγηση στη Διάσκεψη του Γιοχάνεσμπουργκ, Σεπτέμβριος 2002)

 του Μιχαήλ Δεκλερή

  Δέκα χρόνια μετά το Ρίο, η υλοποίηση των επιταγών της Στοκχόλμης, του Ρίο  και της Ατζέντα 21 φαίνεται ως το κύριο πρόβλημα. Ως εκ τούτου υφίσταται η αδήριτη ανάγκη της ενδυναμώσεως του ρόλου των Δικαστηρίων ως κυρίου μέσου εφαρμογής. Αυτή η ενισχυτική διαδικασία οφείλει να αρχίσει από τους ίδιους τους δικαστές, οι οποίοι και έχουν το καθήκον και την ευθύνη της παγιώσεως της νομικής αγωγής μέσω των αποφάσεών τους. Ορισμένες θεσμικές και δικονομικές αλλαγές για την αύξηση της ικανότητος των δικαστηρίων συζητούνται στην παρούσα εισήγηση.

Α. Πρόλογος

Ο σκοπός της παρούσης εισηγήσεως είναι να εξετάσει συστηματικά το ρόλο του θα μπορούσε και θα όφειλε να διαδραματίσει ο δικαστικός κλάδος στη Βιώσιμη Ανάπτυξη. Ο ρόλος αυτός ετέθη ρητώς στην Ατζέντα 21 στην παρ. 89.18: <Οι κυβερνήσεις και οι νομοθέτες, με την υποστήριξη, όπου αυτή είναι πρόσφορη, των ικανών διεθνών οργανισμών, οφείλουν να υιοθετήσουν ένδικες και διοικητικές διαδικασίες προς την νομική ετοιμότητα και προς την αποκατάσταση των δράσεων που επηρεάζουν το περιβάλλον και της αναπτύξεως η οποία μπορεί να είναι έκνομη είτε παραβατική ως προς νόμιμα δικαιώματα και οφείλουν να παρέχουν πρόσβαση σε πρόσωπα, ομάδες και οργανισμούς με ανεγνωρισμένα έννομα συμφέροντα>.

Σήμερα, δέκα χρόνια μετά το Ρίο, η επιταγή αυτή φαίνεται υπερβολικά απλουστευμένη για την ευόδωση των θεμάτων που ανέκυψαν στο μεταξύ από τη διαδικασία προς την βιώσιμη ανάπτυξη. Αποτελεί κοινή εκτίμηση, ότι, ενώ λίγα απομένουν να προστεθούν στο λαμπρό σχέδιο δράσης της Ατζέντα 21, πολλά πρέπει να γίνουν για την υλοποίηση της. Πέραν πάσης αμφιβολίας, υπάρχει ένα σοβαρό έλλειμμα υλοποίησης που εμφαίνεται από όλους σχεδόν τους περιβαλλοντικούς δείκτες.

Οι αποτυχίες στην υλοποίηση των δημόσιων περιβαλλοντικών πολιτικών ασφαλώς έγκεινται στην λειτουργία του δικαστικού κλάδου, εφόσον το έλλειμμα υλοποίησης είναι και έλλειμμα εφαρμογής. Μιας συστηματική ιστορική εκτίμηση της αποδόσεως του παγκόσμιου δικαστικού κλάδου για τη βιώσιμη ανάπτυξη εξακολουθεί να είναι απούσα. Στη διάθεσή μας υπάρχει η αίσθηση ότι θα μπορούσε ο δικαστικός κλάδος να προσφέρει περισσότερα στη βιώσιμη ανάπτυξη. Αλλά για να εκπληρώσει την αποστολή του,  ο δικαστικός κλάδος πρέπει να ενδυναμωθεί.

Κάτω από αυτή την ο0πτική, μία εκτίμηση του δικαστικού κλάδου απαραιτήτως θα συνοδεύεται από δυσχέρειες που δεν μπορούν να υποτιμόνται. Το ίδιο θα ίσχυε για τις αναθεωρητικές προτάσεις. Η δικαιοσύνη είναι η αρχαιότερη και πλέον ανεγνωρισμένη των πολιτειακών θεσμών. Οι ισχύουσες δομές και λειτουργίες της παρουσιάζουν μια αξιόλογη ιστορική σταθερότητα. Συνιστούν το παράγωγο μιας μακρόχρονης και ομαλής εξελίξεως, η οποία έχει συνδυάσει επιτυχώς τη θεσμική τάξη με την προσωπική ανεξαρτησία των δικαστών. Λόγω της ανεξαρτησίας αυτής, κάθε πρόταση αναθεώρησης είτε θα προέρχεται από τους ίδιους τους δικαστές είτε θα εγκρίνεται από αυτούς. Επιπλέον, κάθε αλλαγή θα πρέπει να προτείνεται μόνο εάν είναι απολύτως αναγκαία και πρέπει να περιορίζεται στον θεωρούμενο σκοπό. Ωστόσο σήμερα εδώ έγκειται το θέμα. Πιστεύω ότι συνιστά ένα άμεσο καθήκον των δικαστών η κριτική επανεξέταση της αποστολής του δικαστικού κλάδου, σήμερα στον 21ο αιώνα της Κλιματικής Αλλαγής. Και θα γίνω πιο συγκεκριμένος: Είναι αληθές, ότι μια βασική αρχή της ανεξαρτησίας του δικαστή είναι η φιλοσοφία του περί δικαιοσύνης και η συναίσθηση της αποστολής. Εν τούτοις στις περιόδους των πολιτιστικών αλλαγών η γένεση νέων ιδεών επιδρά και στις συμπεριφορές των δικαστών. Στο Παρελθόν, δικαστές που υπηρέτησαν ως <υποθρόνιοι λέοντες> έγιναν οι προστάτες των ατομικών δικαιωμάτων, των  ελευθεριών και της ισότητας. Εν ευθέτω χρόνω η ιδέα της κοινωνικής δικαιοσύνης πήρε τη θέση της και στις δικαστικές αποφάσεις. Σήμερα διανύουμε μια παρόμοια περίοδο πολιτιστικής αλλαγής: η ηθική αξία της βιωσιμότητος συνιστά κρίσιμη καμπή του πολιτισμού μας. Εκ των πραγμάτων πρόκειται για την σύγχρονη εκδοχή της δικαιοσύνης, η οποία ενέχει ως νέα διάσταση το ηθικό καθήκον μας προς τις μελλοντικές γενεές και η οποία επιβεβαιώνει την εκτίμησή μας προς την Φύση.

Περιοδικό: Οικο-Ενημέρωση

τεύχος 53, Οκτώβριος 2002, σ. 5