Μολυσμένες ζωοτροφές κατοικίδιων με μελαμίνη. Ένα σκάνδαλο που γεννά ερωτηματικά για την ασφάλεια των τροφίμων

ΠΟΠΗ ΜΠΑΚΑ

            Όταν στις 16 του περασμένου Μαρτίου η αμερικάνικη εταιρεία παραγωγής ζωοτροφών Menu Foods ανακοίνωνε την ανάκληση 91 προϊόντων της (σκυλοτροφών και γατοτροφών), η είδηση δεν θεωρήθηκε σπουδαία. Τα πρώτα ρεπορτάζ αναφέρονταν σε έναν μικρό αριθμό κατοικίδιων (10 – 15 σκύλους και γάτες) που πέθαναν μετά την κατανάλωση προϊόντων που είχαν παρασκευαστεί από την συγκεκριμένη εταιρεία και περιείχαν μελαμίνη (χημικό που χρησιμοποιείται στη βιομηχανία πλαστικών, ενώ στην Ασία χρησιμοποιείται και ως λίπασμα για τα σπαρτά).

            Ωστόσο, τα πράγματα δεν είναι όσο απλά φάνηκαν τότε. Οι θάνατοι κατοικίδιων ήταν η αρχή. Στη συνέχεια αποκαλύφθηκε ότι μολυσμένες τροφές είχαν προμηθευτεί πολλές επιχειρήσεις εκτροφής χοιρινών, πτηνοτροφεία, καθώς και ιχθυοτροφεία. Έτσι, η ανησυχία για το πέρασμα της ουσίας στην ανθρώπινη διατροφή αυξήθηκε, ξεφεύγοντας από το πλαίσιο μιας θλιβερής ιστορίας που στοίχισε και θα συνεχίσει να στοιχίζει στους ιδιοκτήτες κατοικίδιων ανά την υφήλιο.

Εκτεταμένη μόλυνση

            Η μελαμίνη, ένα αζωτούχο χημικό που έχει ευρύτατη εφαρμογή στη βιομηχανία, ανιχνεύθηκε σε μεγάλες ποσότητες πρωτεΐνης ρυζιού και γλουτένης σταριού που είχαν εισαχθεί στην Αμερική από την Κίνα και διατέθηκαν σε δεκάδες εταιρείες παρασκευής τροφών για κατοικίδια και εκτρεφόμενα ζώα. Η χρήση της μελαμίνης στην παρασκευή τροφίμων και ζωοτροφών δεν επιτρέπεται στις ΗΠΑ. Η εμπλουτισμένη με μελαμίνη πρωτεΐνη ρυζιού εισήχθη από την εταιρεία Wilbur-Ellis, εισαγωγέα και διανομέα αγροτικών προϊόντων. Σύμφωνα με ανακοίνωση της Υπηρεσίας Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA), παρόλο που η εταιρεία άρχισε τις συγκεκριμένες εισαγωγές τον Αύγουστο του 2006, ενημερώθηκε για τη μόλυνση μόλις τον περασμένο Απρίλιο και αφού η FDA είχε εξακριβώσει ότι η πρωτεΐνη ρυζιού χρησιμοποιήθηκε στην παραγωγή ζωοτροφών για κατοικίδια.

            Περίπου 60 εκατομμύρια συσκευασίες από 100 και περισσότερες μάρκες ζωοτροφών ανακλήθηκαν από τις 16 Μαρτίου[i], έπειτα από αναφορές για εμφάνιση νεφρικής ανεπάρκειας σε σκύλους και γάτες, ενώ μέχρι τις αρχές Μαΐου, η FDA είχε δεχτεί 17.000 παράπονα για άρρωστα κατοικίδια και μερικές χιλιάδες αναφορές για ύποπτους θανάτους (οι θάνατοι αναφέρονταν σε 1950 γάτες και 2200 σκύλους). Η FDA, σε συνεργασία με το υπουργείο Γεωργίας και την Υπηρεσία Περιβαλλοντικής Προστασίας διέταξε την επέκταση των ελέγχων σε μολυσμένες ζωοτροφές που κατέληξαν σε 6.000 περίπου χοίρους και 3,1 εκατομμύρια κοτόπουλα. Η FDA απέδωσε τα συμπτώματα των κατοικίδιων σε έναν συνδυασμό μελαμίνης και άλλων ουσιών που σχηματίζει κρυστάλλους στα νεφρά των ζώων.

            Η έρευνα που ξεκίνησε αμέσως μετά τις καταγγελίες για θανάτους κατοικίδιων, έφερε στο φως και το πρόβλημα των μολυσμένων ιχθυοτροφών, που μέχρι πρότινος ήταν άγνωστο. Μία από τις δύο κινέζικες εταιρείες που έκαναν την εξαγωγή των μολυσμένων αλεύρων στις ΗΠΑ, είχε επίσης εξάγει μέρος του προϊόντος στον Καναδά. Ο Dr David Acheson, βοηθός του επιτρόπου για την προστασία των τροφίμων της FDA δήλωσε ότι αυτά τα άλευρα στον Καναδά χρησιμοποιούνται για την παρασκευή ιχθυοτροφών από εταιρείες, οι οποίες στη συνέχεια τις εξάγουν στην Αμερική και χρησιμοποιούνται στα ιχθυοτροφεία.

«Εκ των υστέρων» απαγόρευση χρήσης μελαμίνης στην Κίνα

            Η μελαμίνη στις ΗΠΑ θεωρείται ο «δολοφόνος» που σκοτώνει σκύλους και γάτες και μια εν δυνάμει απειλή για τον άνθρωπο. Ωστόσο στην Κίνα, η χρήση της ήταν μέχρι πρότινος καθημερινή πρακτική και ακόμη εκθειάζεται από κάποιους. «Χρησιμοποιώντας τη σωστή ποσότητα μελαμίνης, δεν βλάπτουμε τα ζώα» δηλώνει ο διευθυντής της εταιρείας παραγωγής πρωτεϊνών τροφίμων “Kaiyuan”. «Τα προϊόντα μας είναι σίγουρα πολύ ασφαλή».

            Κλιμάκιο στελεχών της αμερικανικής FDA, στο πλαίσιο της έρευνας για το πώς ακριβώς η μελαμίνη πέρασε στις ζωοτροφές, επισκέφθηκε τον Απρίλιο την Κίνα, προκειμένου να συνδράμει τις εκεί έρευνες. Επισκέφθηκε την επαρχία Shandong, που είναι κέντρο της πτηνοτροφίας και της βιομηχανίας τροφίμων, καθώς και την περιοχή Jiangsu, έδρα πολλών μικρών παραγωγών χημικών, ενώ αμερικανοί επίσημοι στην Ουάσινγκτον δήλωσαν ότι αποφασίστηκε η απαγόρευση των εισαγωγών γλουτένης σιτηρών και πρωτεΐνης ρυζιού από την Κίνα.

            Στις αρχές Μαΐου η Κίνα ανακοίνωσε «εκκαθάριση» της βιομηχανίας τροφίμων, μετά την παγκόσμια ανησυχία που προκλήθηκε από την εξαγωγή των μολυσμένων συστατικών ζωοτροφών και τις διεθνείς αιτιάσεις για ανεπαρκείς ελέγχους στα τρόφιμα. Σύμφωνα με κυβερνητική ανακοίνωση, προτεραιότητα θα δοθεί στους ελέγχους για τη χρήση λιπασμάτων και εντομοκτόνων, καθώς και στα κτηνιατρικά φάρμακα και τα πρόσθετα των ζωοτροφών, ενώ ήδη στο Πεκίνο άρχισε έρευνα για τη μελαμίνη. Στη βιομηχανική «εκκαθάριση» που υποσχέθηκε η Κίνα εντάσσονται οι έλεγχοι των τροφίμων, στα οποία περιλαμβάνονται το μαγειρικό λίπος, το αλεύρι, τα αναψυκτικά, καθώς και οι παιδικές τροφές.

            Λίγες ημέρες αργότερα, με επίσημη κυβερνητική ανακοίνωση, η Κίνα αρνήθηκε την «ενοχή» της, ανακοινώνοντας ότι στη διάρκεια των ελέγχων που έγιναν από τους αμερικανούς επιθεωρητές δεν βρέθηκαν ίχνη μελαμίνης. Κάλεσε μάλιστα τις αμερικανικές Αρχές να είναι «συγκρατημένες» στις μελλοντικές ενέργειές τους εναντίον Κινέζων παραγωγών, ενώ στην ίδια ανακοίνωση αναφέρεται ότι τα δύο περιστατικά εταιρειών που εξήγαγαν την μολυσμένη γλουτένη σταριού και πρωτεΐνη ρυζιού στις ΗΠΑ και των οποίων είχε ανακοινωθεί η κράτηση των διευθυντών από τις αρχές Μαΐου, είναι «ειδικές ατομικές περιπτώσεις». Η ανακοίνωση καταλήγει χαρακτηριστικά: «Ελπίζουμε η αμερικανική πλευρά να χειριστεί σωστά και αντικειμενικά τα προβλήματα μεταξύ εταιρειών και να μην λάβει σκληρά μέτρα εναντίον άλλων κινεζικών εταιρειών που παράγουν προϊόντα αυτού του είδους».

Ένας ακόμη κρίκος στην αλυσίδα των παραβιάσεων της ασφάλειας τροφίμων;

            Το σκάνδαλο με τη χρήση της μελαμίνης, που κατηγορείται ότι σκοτώνει τους σκύλους και τις γάτες, ανάγκασε τις κινεζικές Αρχές να ανακοινώσουν την εκκαθάριση της βιομηχανίας τροφίμων, ενώ σε εξέλιξη βρίσκεται και η έρευνα που αφορά τον Zheng Xiaoyu, πρώην υπεύθυνο της Υπηρεσίας Τροφίμων και Φαρμάκων, που κατηγορείται για δωροδοκία. Ωστόσο, μοιάζει με έναν ακόμη κρίκο που προστίθεται στην αλυσίδα των περιστατικών που σημειώθηκαν τα τελευταία χρόνια στην Κίνα και σχετίζονται με την ασφάλεια των τροφίμων. Ο παρακάτω κατάλογος μπορεί να χαρακτηριστεί – επιεικώς- τρομακτικός:

·          2000 – Αποκαλύπτεται ότι κυκλοφορεί μολυσμένο ρύζι, στο οποίο έχει προστεθεί βιομηχανικό πετρέλαιο, προκειμένου να του δώσει λαμπερή εμφάνιση.

·          2004 – Τουλάχιστον 13 μωρά πεθαίνουν από υποσιτισμό στην ανατολική επαρχία Anhui, αφού είχαν τραφεί με απομίμηση βρεφικού γάλακτος που δεν είχε καμία θρεπτική αξία.

·          Μάιος 2004 – Τουλάχιστον 9 άνθρωποι πεθαίνουν στη νότια επαρχία Guangdong, αφού κατανάλωσαν ποτό – «μαϊμού», το οποίο είχε νοθευτεί με οινόπνευμα βιομηχανικής χρήσης.

·          Ιούλιος 2005 – Η μόλυνση με βακτηρίδια suis streptococcus, που σχετίζεται με τη σφαγή, τον χειρισμό και την κατανάλωση προσβεβλημένων χοιρινών, συνδέεται με τον θάνατο 40 περίπου ανθρώπων στην νοτιοδυτική επαρχία Sichuan.

·          Αύγουστος 2005 – Η κυβέρνηση του Χογκ Κογκ λέει ότι ανακάλυψε πράσινο μαλαχίτη (μια χημική ουσία που είναι ύποπτη για πρόκληση καρκίνου) σε κάποια ψάρια γλυκού νερού και χέλια που εισάγονται από την Κίνα. Η χημική αυτή ουσία είναι απαγορευμένη σε πολλές χώρες, συμπεριλαμβανομένης και της Κίνας.

·          Αύγουστος 2005 – Περίπου 40 άνθρωποι στο Πεκίνο προσβάλλονται από μηνιγγίτιδα, μετά από κατανάλωση ακατέργαστων ή μερικώς μαγειρεμένων σαλιγκαριών, σε μια αλυσίδα εστιατορίων του Sichuan.

·          Οκτώβριος 2006 – Οι υγειονομικές Αρχές της Ταϊβάν δεσμεύουν ποσότητα τριχωτών καβουριών από τη λίμνη Yangcheng της επαρχίας Jiangsu της Κίνας, δηλώνοντας ότι περιέχει nitrofuran, ένα αντιβιοτικό που συνδέεται με τον καρκίνο.

·          Νοέμβριος 2006 – Η Κίνα χαρακτηρίζει ακατάλληλες για αναπαραγωγή περισσότερες από 5.000 πάπιες στις οποίες οι αγρότες είχαν χορηγήσει μια χρωστική ουσία που έκανε τα αυγά τους να φαίνονται πιο κόκκινα και πιο φρέσκα. Στα αυγά ανιχνεύθηκε η ουσία Soudan II, που είναι καρκινογόνα κόκκινη χρωστική.

Έγκαιρη η κινητοποίηση του ελεγκτικού μηχανισμού της ΕΕ;

            Η ΕΕ στις αρχές Μαΐου ανέθεσε σε επιθεωρητές την έρευνα για πιθανές εισαγωγές του απαγορευμένου χημικού μελαμίνη από την Κίνα στα κράτη – μέλη. Έθεσε έτσι σε κίνηση έναν ελεγκτικό μηχανισμό, που θα περιφρουρήσει την πιθανή μόλυνση από συστατικά που προέρχονται από την Κίνα, που τώρα βρίσκεται στο επίκεντρο του παγκόσμιου ενδιαφέροντος, όσον αφορά την ασφάλεια των τροφίμων. Ο μηχανισμός ελέγχου κινητοποιήθηκε μετά την ανακοίνωση του αμερικανικού Υπουργείου Γεωργίας για την επέκταση των ελέγχων σε χοιροτροφεία και ορνιθοτροφεία, που είναι σημαντικά για την ανθρώπινη κατανάλωση.

            Κατά έναν ειρωνικό τρόπο, την ίδια μέρα που αναγγελόταν η έρευνα που αποφάσισε η Κομισιόν (9/5/2007), στην Κύπρο ένα δημοσίευμα της εφημερίδας «Φιλελεύθερος» ανέτρεπε τα δεδομένα και άφηνε αναπάντητα ερωτηματικά. Σε άρθρο με τον τίτλο «Επικίνδυνες γατοτροφές βρέθηκαν στην Κύπρο – Σε εξέλιξη έρευνα από το Τμήμα Γεωργίας» σημειώνεται: «Σε ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΕΣ τροφές γάτων που κυκλοφορούν στην κυπριακή αγορά ανιχνεύτηκε η ουσία μελαμίνη που χρησιμοποιείται στην παραγωγή πλαστικών και λιπασμάτων. Πρόκειται για παρτίδα που εισάχθηκε στη χώρα μας στις 19 Ιουλίου 2006, και αφορά 168 κουτιά των 85 γραμμαρίων. Ο υπουργός Γεωργίας, Φώτης Φωτίου, διαβεβαίωσε ότι το Τμήμα Γεωργίας παρακολουθεί πολύ στενά το σκάνδαλο που ξέσπασε στην Αμερική μετά την ανίχνευση μελαμίνης σε μεγάλες ποσότητες πρωτεΐνης ρυζιού και γλουτένης σταριού που είχαν εισαχθεί από την Κίνα και διατέθηκαν σε δεκάδες εταιρείες παρασκευής τροφών για κατοικίδια και εκτρεφόμενα ζώα».

            Παρά λοιπόν την απόφαση για έρευνα και συνοριακούς ελέγχους στην ΕΕ, οι ζωοτροφές με μελαμίνη έχουν εισαχθεί τουλάχιστον στην Κύπρο. Το ερώτημα που παραμένει είναι πώς βρέθηκαν αμερικάνικες μολυσμένες γατοτροφές που μπήκαν στην Κύπρο στις 19 Ιουλίου 2006, ενώ η εισαγωγή των μολυσμένων συστατικών με μελαμίνη στην Αμερική ξεκίνησε τον Αύγουστο του 2006;

            Στην Ελλάδα, όπως επισημαίνεται και σε πρόσφατο δελτίο τύπου του Πανελλήνιου Κτηνιατρικού Συλλόγου[ii], «δεν υπάρχουν πληροφορίες για τον αν έχουν εισαχθεί ποσότητες από τις παρτίδες των τροφών που ανακλήθηκαν στις ΗΠΑ», παρόλο που «μεταξύ των Εταιρειών που ανακάλεσαν τροφές βρίσκονται και αρκετές που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα».

Εκτός ελέγχου;

            Οι αμερικανικές Αρχές καθησυχάζουν τους καταναλωτές ότι «ο κίνδυνος για τον άνθρωπο είναι πολύ μικρός». Αυτό βασίζεται σε μια ανακοίνωση του ΟΗΕ το 2002 και η οποία κατέληγε στο ότι «ο δυνητικός κίνδυνος βλάβης στον άνθρωπο από τη μελαμίνη είναι χαμηλός», ενώ το συμπέρασμα αυτό βασιζόταν στη σπάνια πιθανότητα ένας καταναλωτής να έρθει σε επαφή με το συγκεκριμένο χημικό.

Ωστόσο, κάποια γεγονότα που αποκαλύφθηκαν πρόσφατα διευρύνουν τον κύκλο των ερωτηματικών γύρω από το σκάνδαλο της μελαμίνης. Ο θάνατος 30 σκύλων που ανακοινώθηκε από την Ένωση Κτηνιάτρων Νότιας Αφρικής (μετά από κατανάλωση μολυσμένης τροφής με μελαμίνη που είχε εισαχθεί από την Κίνα), ο θάνατος δύο σκύλων στο Πουέρτο Ρίκο της Καραϊβικής (ανακοινώθηκε από την τοπική ένωση κτηνιάτρων), καθώς και οι έλεγχοι που ξεκίνησαν για να διαπιστωθεί κατά πόσο η μελαμίνη ευθύνεται για τη μαζική καταστροφή των πληθυσμών μελισσών στις ΗΠΑ, φανερώνουν ότι η συγκεκριμένη μόλυνση έχει ήδη ξεφύγει από τα τοπικά πλαίσια της αρχικής της εμφάνισης, έχοντας ήδη προσβάλει είδη που συνδέονται άμεσα με την ανθρώπινη διατροφή και την ασφάλειά της.

Δαίμων της Οικολογίας,

τ. 73, 8-9/07