|
Αρχή κειμένου
Διαστάσεις
Τετάρτη, Δεκέμβριος 20, 2006
Η οικολογία είναι ανατρεπτική
Η χρονιά που τελειώνει, ανήκει αναμφισβήτητα στην οικολογία. Όχι μόνο επειδή λειώνουν οι πάγοι, αφανίζονται τα είδη, τελειώνουν οι διαθέσιμοι φυσικοί πόροι. Αλλά επειδή πρώτη φορά αρχίζουμε να συνειδητοποιούμε την επερχόμενη καταστροφή.
Πρώτα απ' όλα ένας ορισμός, ο λιγότερο επιστημονικός. Σύμφωνα με τον Αντρέ Γκορζ, οικολογία είναι η ανησυχία για το περιβάλλον, το οποίο καθορίζει την ποιότητα της ζωής και την ποιότητα ενός πολιτισμού. Οι πρώτες μεγάλες διαδηλώσεις όπου εκφραζόταν αυτή η ανησυχία έγιναν στη Βόρεια Αμερική, ύστερα στην Ιαπωνία, στη Γερμανία, για να διαδοθούν στη συνέχεια στην υπόλοιπη Ευρώπη. Επρόκειτο για κινήματα διαμαρτυρίας κατά της ιδιοποίησης της δημόσιας γης από βιομηχανίες, αεροδρόμια ή αυτοκινητόδρομους. Η αντίσταση των κατοίκων σε αυτή την εισβολή δεν αποτελούσε μια απλή «υπεράσπιση της φύσης», αλλά μια μάχη κατά της καταστροφής ενός κοινού αγαθού από ιδιωτικές δυνάμεις, υποστηριζόμενες από το κράτος, που στερούσαν τους πληθυσμούς από το δικαίωμά τους να επιλέγουν πώς θα ζουν μαζί, πώς θα παράγουν και πώς θα καταναλώνουν.
Με αυτή την έννοια, λέει ο ιδρυτής της πολιτικής οικολογίας στον Νουβέλ Ομπζερβατέρ, η οικολογία είναι κατ' ανάγκην αντικαπιταλιστική και ανατρεπτική. Η οικονομία την οποία ονειρεύεται είναι ριζικά διαφορετική από τη σημερινή, μια οικονομία όπου πρώτιστος στόχος δεν είναι το κέρδος και όπου ο πλούτος δεν εκφράζεται ούτε μετριέται με νομισματικούς όρους. Τη δεκαετία του '20 και στη συνέχεια τη δεκαετία του '50, η ανάγκη της βιομηχανίας να παράγει περισσότερο υπερίσχυσε της ανάγκης των πολιτών να καταναλώνουν περισσότερο και οδήγησε στην ανάπτυξη μιας παιδαγωγίας - μάρκετινγκ, διαφήμιση - που δημιουργεί καινούργιες ανάγκες. Αντί το κεφάλαιο να τεθεί στην υπηρεσία της παραγωγής και της κατανάλωσης, συνέβη ακριβώς το αντίθετο. Ο δεσμός ανάμεσα στη δημιουργία αξίας και στη δημιουργία πλούτου έσπασε. Οι συλλογικές υπηρεσίες υπονομεύτηκαν, στον βαθμό που επιβραδύνουν ή εμποδίζουν τον ατομικό καταναλωτισμό. Η οικολογία, αντίθετα, υποστηρίζει ότι στη βάση κάθε κοινωνίας και κάθε οικονομίας υπάρχει μια μη-οικονομία, φτιαγμένη από αγαθά που δεν μπορούν να ανταλλαγούν με τίποτα, από προσφορές χωρίς αντάλλαγμα, από δωρεάν μορφές επικοινωνίας όπως αυτές που γίνονται μέσω του Διαδικτύου.
Αυτά έλεγε ο Γκορζ πριν από τριάντα χρόνια, τα ίδια λέει και σήμερα, στα 83 του. Ούτε την άποψή του για την πυρηνική ενέργεια έχει αναθεωρήσει. Η μορφή αυτή - σημειώνει - απαιτεί γιγαντιαίες εγκαταστάσεις και εργοστάσια ισοτοπικού διαχωρισμού και επεξεργασίας των αποβλήτων που είναι επικίνδυνα και ευάλωτα. Με άλλα λόγια, χρειάζεται ένα ισχυρό και σταθερό κράτος, μια αξιόπιστη αστυνομία, μια διαρκής επιτήρηση του πληθυσμού και μια μυστικότητα: όλα τα συστατικά μιας ολοκληρωτικής εκτροπής. Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, αντίθετα, στηρίζονται στην τοπική παραγωγή και δεν υποδουλώνουν τους χρήστες. Είναι αλήθεια πως δεν επαρκούν για τη λειτουργία μεγάλων βιομηχανικών συγκροτημάτων. Αλλά είναι επίσης αλήθεια ότι αυτά τα συγκροτήματα δεν συμβιβάζονται με τις ριζικές αλλαγές που απαιτούνται για την επιβίωση της ανθρωπότητας.
O André Gorz έχει απόλυτο δίκιο, κατά τη γνώμη μου...
Όπως έγραφα σ' ένα πρόσφατο κείμενο "στο πλαίσιο της 'ρευστής νεωτερικότητας' και της 'κοινωνίας της διακινδύνευσης' του 21ου αιώνα το περιβάλλον βρίσκεται πλέον ποικιλοτρόπως στον πυρήνα της παγκοσμιοποιημένης πολιτικής διαμάχης. Τολμώ, μάλιστα, να ισχυρισθώ ότι τρόπον τινά αποτελεί το κατεξοχήν πολιτικό διακύβευμα. Κι αυτό διότι εφόσον είναι πλέον σαφές (μετά την έκθεση του 'The Stern Institute' ακόμη και στον πυρήνα της παγκόσμιας ηγετικής τάξης) ότι το παρόν μοντέλο λειτουργίας του παγκόσμιου συστήματος οδηγεί στην ολοκληρωτική καταστροφή της ζωής στον πλανήτη, η ίδια η εννοιολόγηση του πλέγματος 'ενέργεια - παραγωγή - ανάπτυξη - περιβάλλον' και συνακόλουθα η επιλογή μεταξύ εναλλακτικών στρατηγικών διαχείρισής του καθίστανται το κύριο πεδίο πολιτικής σύγκρουσης. ... Το διακύβευμα της ανθρωπότητας στον 21ο αιώνα είναι η επιλογή μεταξύ πυρηνικού ή βιώσιμου μέλλοντος..."
Σήμερα οι "διαστάσεις" μου άρεσαν ...περισσότερο του συνήθους. Δεν επεκτείνομαι, μη μου ξεφύγει κανένας χαριεντισμός και χαρακτηριστώ κι εγώ "ταγάρι".
Δεν επεκτείνομαι, μη μου ξεφύγει κανένας χαριεντισμός και χαρακτηριστώ κι εγώ "ταγάρι".
Μπα, εσύ πας μάλλον προς το ζαγάρι :-)))))))))
Σοβαρά τώρα: υπάρχουν μερικές ενστάσεις που μπορεί να διατυπωθούν στις απόψεις του Γκορζ, όσο κι αν αληθινά του πρέπει φόρος τιμής για την πρωτοποριακή του ενασχόληση με την "πολιτική οικολογία".
Πρώτ' απ' όλα, η αντίθεση μικρού/μεγάλου, και οι διάφορες σύστοιχες αυτής (τοπικό/συνολικό, συγκεντρωτικό/κατανεμημένο, ιεραρχικό/"οριζόντιο"), που τόσο απασχόλησαν τους θεωρητικούς της κοινωνίας και της τεχνικής κατά τη δεκαετία του 70, είναι πλέον φανερά ξεπερασμένες (aufgehoben, που θάλεγαν οι Γερμανοί) από τη σύγχρονη πραγματικότητα της παραγωγής και της οικονομίας, όπου κυριαρχεί το μοντέλο του δικτύου (που είναι καθολικό το ίδιο αλλά επιτρέπει την ύπαρξη του τοπικού, είναι κατανεμημένο αλλά ελέγξιμο, είναι "οριζόντιο" ως προς ένα επίπεδο αλλά ιεραρχικό ως προς άλλα).
Ακόμη χειρότερα, η προβολή αυτών των αντιθέσεων στον τρόπο παραγωγής και διανομής ενέργειας, κινδυνεύει να μπλεχτεί με μια αφελή ηθικολογία που σήμερα δεν έχουμε καν την πολυτέλεια να υποστηρίξουμε, ακριβώς γιατί η διαταραχή των οικολογικών ισορροπιών μας θέτει μπροστά σε οικουμενικά προβλήματα που απαιτούν επείγουσες λύσεις.
Εν προκειμένω, είναι απαγορευτικό σήμερα στη μάχη ενάντια στις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, να αποκλείσουμε την πυρηνική ενέργεια και ακόμα χειρότερα, την έρευνα στον τομέα αυτόν. Σύμφωνοι, οι πυρηνικοί σταθμοί ηλεκτροπαραγωγής απαιτούν ισχυρό κράτος, ισχυρή καταστολή κι επιτήρηση (εδώ που τα λέμε, στη λαίλαπα των "αντιτρομοκρατικών" μέτρων, αυτό μας μάρανε...), διαχείριση επικίνδυνων αποβλήτων κτλ κτλ. Αλλά 1) καμία άλλη τεχνολογία δεν φαίνεται ικανή να παρέχει τώρα τέτοια μεγέθη ενέργειας χωρίς εκπομπές αερίων θερμοκηπίου
2) διάφορες εξελικτικές ή ανατρεπτικές αλλαγές της τεχνολογίας αυτής είναι στα σκαριά, ώστε να καταστεί πιο ασφαλής και φτηνή.
Είναι σαφές ότι ο Δ. Στέφωσης έχει απόλυτο δίκιο όταν τονίζει ότι σήμερα το περιβάλλον αποτελεί μέγιστο πολιτικό διακύβευμα. Το κίνημα της πολιτικής οικολογίας ήταν μια πρώτη ανταπόκριση που έδειξαν οι πιο ανεπτυγμένες κοινωνίες στο διακύβευμα αυτό.
Ωστόσο, σήμερα γίνεται καθαρό ότι για να προχωρήσει χρειάζεται να απαλλαγεί τόσο από την επιμονή σε ξεπερασμένα από την πραγματικότητα σχήματα αντιθέσεων και τη δογματική προβολή τους σε "καλές" και "κακές" τεχνολογίες, όσο και από την ηθικολογία και τα ουτοπιστικού χαρακτήρα οράματα.
Αντίθετα, πρέπει να επιμείνει στην ανάγκη διαρκούς διαλόγου της κοινωνίας με την επιστήμη (και η επιμονή πρέπει να είναι μεγάλη, γιατί ο διάλογος είναι δύσκολος), όσο και στην ενσωμάτωση της "αρχής της προφύλαξης" στις κατευθυντήριες γραμμές δράσης της κοινωνίας (αυτό ως μια νέα αρχή διαχείρισης του ρίσκου στην περίπτωση όπου ο άνθρωπος επιδρά με τρόπο που δεν γνωρίζει στη φύση, και τα αποτελέσματα της επίδρασης είναι μη αντιστρεπτά). Και τα δύο αυτά στοιχεία συνθέτουν ένα θαυμάσιο πρόγραμμα δημοκρατίας και βρίσκουν αντίθετο το θεμέλιο λειτουργίας του καπιταλισμού, την ανταγωνιστική επιδίωξη του μέγιστου κέρδους.
Τέλος, πέρα από την πολιτική, υπάρχει και η μαζική κινητοποίηση, ώστε να ταραχθούν όσο το δυνατόν οι κυβερνήσεις.
(Αλήθεια, δεν είναι σκανδαλώδης η καθυστέρηση της αξιοποίησης πηγών καθαρής ενέργειας στην Ελλάδα (που τόσο πλούσια είναι σε τέτοιους πόρους, με τόση ηλιοφάνεια, ανέμους και γεωθερμική δραστηριότητα);) Πολλές φορές λοιπόν - και αυτό είναι απογοητευτικό - ο χώρος της πολιτικής οικολογίας δραστηριοποιείται λιγότερο για να προχωρήσει η παραγωγή ενέργειας από "καθαρές" πηγές, και η σχετική έρευνα, περισσότερο για να μη γίνει κάποια πυρηνική εγκατάσταση, και ακόμη περισσότερο για να χρηματοδοτούνται από το ΙΚΑ πχ διάφορα ομοιοπαθητικά μαντζούνια, γιατί η χημεία είναι κακό πράγμα (τα παραδείγματα, από τη Γαλλία)...
..."μια οικονομία όπου πρώτιστος στόχος δεν είναι το κέρδος και όπου ο πλούτος δεν εκφράζεται ούτε μετριέται με νομισματικούς όρους" - αυτό τα λέει όλα και πιάνει την ουσία. Μόνο εφόσον αρχίσει να μετριέται αντίστροφα ο πλούτος (λιγότερο σε ποσοτικούς όρους και περισσότερο σε ποιοτικούς) και επανεισαχθεί η (ποσοτική) φτώχεια στον δυτικό κόσμο (και όχι να εξαχθεί ο πλουτισμός του στον υπόλοιπο) μπορεί να γίνει κάτι. Δεν μπορούμε να θέλουμε και τη πίτα ολόκληρη και το σκύλο χορτάτο. Να θέλουμε ρυθμούς (ποσοτικής) ανάπτυξης και να μη κάνουμε ζημία στο περιβάλλον. Αυτό δεν γίνεται, και καμία τεχνική δεν μπορεί να το καταφέρει. Η συζήτηση πάνω σε (εναλλακτικές) τεχνικές δεν πιάνει την ουσία. Της διαφεύγει το πρόβλημα γιατί ασχολείται με τα αποτελέσματα κι όχι με τις αιτίες. Σαν την ιατρική που καταπιάνεται με τα συμπτώματα για να τα μπλαστρώσει προσωρινά και να ξανασκάσει η αρρώστια μετά από λίγο, αλλού. Το ριζικά διαφορετικό που καλείται να εισάγει αναγκαστικά η οικολογία για να είναι ανατρεπτική (αλλιώς δεν είναι οικολογία) είναι να επανεισάγει τη φτώχεια σε έναν κόσμο που έμαθε να πλουτίζει.
Τα μεγάλα πνεύματα συναντιώνται...
Το διάβασα αρκετές φορές αυτό το άρθρο. Απ' τη μια είμαι απόλυτα υπέρ του καπιταλισμού γιατί τον αναγνωρίζω ως τον μοναδικό παράγοντα σταθερότητας και δημοκρατίας στην κοινωνία (βλ. το άρθρο σου για τις γυναίκες της Παλαιστίνης το οποίο έχω σκοπό να το συνδέσω στο ποστ για την εκδήλωση της Φιλελεύθερης Συμμαχίας, σε προειδοποιώ). Απ' την άλλη, το να κερδίζεις σε βάρος του περιβάλλοντος είναι σαν να κάνεις το μάγκα με τα λεφτά του μπαμπά σου, κάτι που με αηδιάζει όσο τίποτε άλλο στη ζωή.
Χρειάζεται λοιπόν μια δέσμευση και θα το εκστομίσω κι ας έχω κηρύξει τον πόλεμο σε αυτή τη λέξη: χρειάζεται μια ηθική δέσμευση και ασφυκτικός έλεγχος από την κοινωνία των πολιτών. Το κράτος αποκλείεται να ελέγχει αποτελεσματικά. Είναι παράγοντας διαφθοράς το ίδιο. Δεν βάζεις το λύκο να φυλάει τα πρόβατα. Επαγρύπνηση και ακτιβισμός για τη Φύση όχι για την αριστεροθολοκουκτούρα που έχει οδηγήσει λαούς σε εξανδραποδισμό κι έχει καταστρέψει τη Φύση σε ασύλληπτη κλίμακα που είναι ν' απορεί κανείς σήμερα πως τολμούν να ομιλούν χωρίς πρώτα να έχουν ζητήσει συγγνώμη για τα αίσχη τους απέναντι στον πολιτισμό και την ανθρωπότητα.
Αυτά.
"Η χρονιά που τελειώνει, ανήκει αναμφισβήτητα στην οικολογία..... επειδή πρώτη φορά αρχίζουμε να συνειδητοποιούμε την επερχόμενη καταστροφή."
Είναι να γελάει και το παρδαλό ζαγάρι! Εμείς αρχίζουμε να το συνειδητοποιούμε ή το ΔΝΤ?
Αν εξαιρέσουμε ότι ο André Gorz δεν είναι ο ιδρυτής της πολιτικής οικολογίας (δεν θυμάμαι το όνομα του ιδρυτή), στο θέμα της προστασίας του περιβάλλοντος Καπιταλισμός και Κομμουνισμός είναι το ίδιο νόμισμα.
Και οι 2 λένε στους "πελάτες" τους πως θα τους μεγιστοποιήσουν τα υλικά αγαθά. Η διαφορά με την οικολογία σαν πολιτικό κίνημα είναι πως αυτή λέει πως θα τα περιορίσει. Δηλαδή λέει στον απλό άνθρωπο: ξέχνα την κούρσα σου, το ταξιδάκι σου στην Βιέννη κλπ. Το περιβάλλον δεν το βιάζουν μόνο οι βιομηχανίες αλλά και εμείς.
Ξέρετε κάποιο κόμμα στην Ελλάδα που να λέει αυτή την αλήθεια στον μέσο πολίτη;
Και προφανώς η "Η οικολογία είναι ανατρεπτική"!
<< Home
Όνομα: Μιχάλης Μητσός
Τοποθεσία: Athens, Greece |
Επιστροφή