ΜΗΝΑΣ ΜΠΑΙΝΕΙ... ΜΗΝΑΣ ΒΓΑΙΝΕΙ.

  ΓΡΗΓΟΡΗ  ΤΣΟΥΝΗ

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ

Βρισκόμαστε στην καρδιά του χειμώνα και η άνοιξη αργεί ακόμη να φανεί. Παρ’ όλα αυτά κάτι άρχισε να κινείται. Οι μέρες άρχισαν να μεγαλώνουν από τις 21 του Δεκέμβρη, παίρνοντας από ένα λεπτό επάνω τους. (Ο λαός μας γι’ αυτό λέει: «Απ’ του Αϊ- Σπυρίδωνα και πέρα παίρνει ένα σπυρί η μέρα.»)

Στον Παρνασσό, κοντά στην Αράχοβα, πάνω απ’ τις απότομες χιονισμένες βουνοκορφές, άρχισαν τις ερωτικές τελετουργίες τους οι Γυπαετοί (Gypaetus barbatus).

Τα ερωτευμένα ζευγάρια ανεβαίνουν πολύ ψηλά και χάνονται μέσα στα σύννεφα. Πετούν συνέχεια και χαίρονται να παίρνουν κλειστές στροφές ο ένας γύρω από τον άλλον.

Πολλές φορές σαν ερωτευμένοι πιάνονται «χέρι με χέρι» (πιάνει ο ένας τα νύχια της άλλης) και αφήνονται πάνω στο ερωτικό μεθύσι τους σε μια ελεύθερη πτώση εκατοντάδων μέτρων.

Στον Όλυμπο αυτήν την εποχή ερωτεύονται και οι Χρυσαετοί (Aquila chrysaetos). Τα αρσενικά αρχίζουν τις ερωτικές «ακροβασίες» τους προκειμένου να πείσουν τις θηλυκές για τη μεγάλη αναπαραγωγική «αξία» τους.

Η πτήση αρχίζει από πολύ μεγάλα ύψη και το ζευγάρι εφορμά κάθετα, χωρίς να χτυπήσει ούτε μια φορά τα φτερά του. Στον αέρα πιάνονται με τα νύχια τους και αφήνονται σε ελεύθερες πτώσεις.

Το αρσενικό διαχωρίζει την επικράτειά του με κυκλικές πτήσεις και δυνατές κραυγές, ενώ η θηλυκιά παρακολουθεί τις εξελίξεις κουρνιασμένη πάνω στα ξερά κλαδιά κάποιου δένδρου.

Ο Σκίουρος (Sciurus vulgaris) δεν πέφτει ως γνωστόν σε χειμερία νάρκη, αλλά αυτή την εποχή αναπαύεται στην καλά προφυλαγμένη φωλιά του. Πολλές φορές όμως η πείνα του τον αναγκάζει να κατεβαίνει απ’ τη φωλιά του μέσα στο χιόνι και να ψάχνει στις κρυψώνες του για να ξεχωρίσει κανένα καρύδι κάτω απ’ το παχύ στρώμα χιονιού.

Έτσι αυτή την εποχή, αν βρεθούμε στο δάσος, μπορούμε να παρακολουθήσουμε τα ίχνη του και να «διαβάσουμε» πάνω στο χιόνι τα ίχνη που αφήνουν και τ’ άλλα θηλαστικά.

Παλαιότερα, όταν υπήρχαν μεγάλα «θηράματα» στη χώρα μας σε αξιόλογους πληθυσμούς (Ελάφια, Ζαρκάδια, Αγριόγιδα), αυτή την εποχή οι Λύκοι κυνηγούσαν σε ομάδες από 10-15 άτομα. Σήμερα όμως που έχουν σχεδόν εξαφανιστεί τα μεγάλα θηλαστικά, ο Λύκος περιπλανιέται μόνος, ξεκομμένος πάνω στα χιονισμένα βουνά μας, χωρίς ελπίδα για το αύριο.

Αυτή την εποχή οι ελάχιστες θηλυκές Αρκούδες (Ursus arctos) που απέμειναν στη Βόρεια Πίνδο και στη Ροδόπη φέρνουν στον κόσμο, μέσα στα χειμωνιάτικα καταφύγιά τους, μετά από εγκυμοσύνη οχτώ μηνών, ένα ή δύο μικρά (σπανιότερα 3-5). Τα μικρά Αρκουδάκια, που έχουν τα μάτια τους κλειστά για 28-35 ημέρες, ψάχνουν να βρουν τα μητρικά στήθη για να γευθούν το ζεστό μητρικό γάλα.

Η μητέρα τα κρατάει σφικτά στην αγκαλιά της και κάθε τόσο τα χαϊδεύει με τη γλώσσα της, για να τα ζεστάνει. Εδώ θα παραμείνουν «κλεισμένα» μέχρι την άνοιξη, όταν θα βγουν στον έξω κόσμο. Έναν κόσμο γεμάτο κινδύνους και απειλές.

Στη Λιμνοθάλασσα του Μεσολογγίου, πάνω από τις καλαμιές και τα σαμάκια, «γλιστράει» ανάλαφρα ο Καλαμόκιρκος (Circus aeruginosus), ένα αρπακτικό πουλί που ανήκει στα Falconiformes, ψάχνοντας για μικρά θηλαστικά, ενώ οι Φαλαρίδες, οι Πάπιες και τα Βουταλίδια συναγωνίζονται στις βουτιές και τις καταδύσεις μέσα στα κρύα νερά τις Λιμνοθάλασσας.

Τα υδρόβια πουλιά όμως δεν κρυώνουν γιατί κάτω απ’ τα εξωτερικά φτερά τους είναι εγκλωβισμένος ζεστός αέρας, που μονώνει το σώμα του πουλιού.

Οι Γλάροι μαζεύονται κατά χιλιάδες στις παράκτιες περιοχές και στα Δέλτα των Ποταμών. Ενώ ο αέρας φυσάει δυνατά και είναι παγωμένος, τα Γλαροπούλια στέκονται σαν «παλικάρια» μπροστά του, με το ράμφος τους στραμμένο ακριβώς ενάντιά του. Χάρη σ’ αυτή τη στάση και στο αεροδυναμικό τους σχήμα, τα πουλιά προβάλλουν ελάχιστη αντίσταση στον άνεμο.

Κάθε χρόνο, από τα μέσα του Γενάρη και μετά γίνονται σ’ όλη την Ευρώπη και στην Ελλάδα οι μεσοχειμωνιάτικες καταμετρήσεις των υδρόβιων πουλιών.

Ειδικά εκπαιδευόμενοι Ορνιθολόγοι γυρίζουν στους υγρότοπους της χώρας και καταμετρούν τις Χήνες, τα Παπιά και τους Κύκνους, που δυστυχώς κάθε χρόνο μας επισκέπτονται σε μικρότερους αριθμούς.

Μέσα στη μακία, κάτω από τις Κουμαριές (Arbutus unedo), που τώρα ακόμη ρίχνουν τα τελευταία άνθη τους άρχισαν να φυτρώνουν οι Κρόκοι (Crocus Iaevigatus). Στα καλά προφυλαγμένα μέρη απ’ τον αέρα και το κρύο, άρχισε να βγάζει τα πρώτα λουλούδια της και η «Τρελή Αμυγδαλιά», που δε φοβάται το χιόνι και μας στέλνει μήνυμα ελπίδας ότι κι αν αργεί η άνοιξη, στο τέλος θα φανεί.

Ο Γάλανθος (Galanthus nivalis), ένα μικρό κατάλευκο λουλουδάκι με βολβό, αρχίζει να φυτρώνει μέσα στο Γενάρη στην περιοχή της Χαλκιδικής και είναι από τα πρώτα λουλούδια που εμφανίζονται ενώ η φύση ακόμα φαινομενικά «κοιμάται».

Οι Νυχτερίδες πολλές φορές με τον καλό καιρό ξυπνούν απ’ τη χειμερία νάρκη κι αρχίζουν τη νύχτα να ψάχνουν για έντομα, έτσι όμως καταναλώνουν περισσότερη ενέργεια από αυτή που παίρνουν με την τροφή τους.

Ακόμη, στη θάλασσα και σε βάθος 30 μέτρων, αυτή την εποχή αφήνει τα αυγά του το Κοχύλι (Turritela communis), σχήματος βίδας με 15 στροφές και ύψους 5 εκατοστών.

Στην καρδιά του χειμώνα μέσα στον Ιανουάριο, έρχονται κάθε χρόνο να μας δώσουν ελπίδα οι ηλιόλουστες Αλκυονίδες ημέρες. Το όνομα τους το έχουν πάρει από την Αλκυόνη, ένα μικρό πανέμορφο ψαροπούλι που ζει κοντά στις θαλάσσιες ακτές, στα Δέλτα των Ποταμών και στις Λίμνες, ή από το ομώνυμο αστέρι που φαίνεται να μεσουρανεί τις νύχτες χωρίς σύννεφα αυτή την εποχή.

Η ονομασία των ημερών παραμένει η ίδια από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Ο Αριστοτέλης χαρακτηριστικά αναφέρει στο βιβλίο του «Περί των Ζώων ιστορίες»:

«Η δε αλκυών τίκτει περί τροπάς χειμερινάς δίο’ και καλούνται, όταν ευδιεινάς γένονται ως τροπαί, αλκυόνειοι ημέραι».

Σύμφωνα με τη μυθολογία, ο σύζυγος της Αλκυόνης ασέβησε προς το Δία, ο οποίος τους μεταμόρφωσε σε παραποτάμια πουλιά υποχρεωμένα να φωλιάζουν το χειμώνα.

Ο Δίας όμως λυπήθηκε την Αλκυόνη που έχανε τα παιδιά της από το κρύο και τα φουσκωμένα νερά των ποταμών. Γι’ αυτό τις χάρισε μερικές ήσυχες και γλυκές μέρες ώστε να φωλιάζει τ’ αυγά της με ηρεμία. Αλλά η Αλκυόνη δεν φωλιάζει αυτή την εποχή. Οι Αρχαίοι και ο Αριστοτέλης έκαναν λάθος!

Το γεγονός ότι οι Αλκυόνες βρίσκουν το ταίρι τους προς το τέλος του χειμώνα, πολύ γρήγορα σε σχέση με τα άλλα είδη πουλιών, έκανε τους αρχαίους να πιστεύουν σ’ αυτή την ιστορία.

Η Αλκυόνη γεννάει τις πρώτες μέρες του Απρίλη, αφού πρώτα σκάψει τη φωλιά της μέσα στο χώμα, στις όχθες των ποταμών. Τα τελευταία χρόνια στην Αθήνα οι Αλκυονίδες ημέρες, αντί για ευλογία, κοντεύουν να γίνουν ανεπιθύμητες εξαιτίας της μεγάλης ατμοσφαιρικής ρύπανσης.

Έτσι τώρα ο Γενάρης έχει την πρωτιά στο κρύο αλλά και στο νέφος!…

ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ

Στις αρχές του Φλεβάρη, ο Βασιλαετός (Aquila heliaca) αρχίζει τις ερωτικές τελετουργίες του. Τα ζευγάρια κάνουν μεγάλους κύκλους πάνω από την επικράτειά τους. Πολλές φορές γυρίζουν ανάποδα και χτυπούν με πολύ θόρυβο τα νύχια τους. Το αρπακτικό αυτό πουλί ζει στη Μακεδονία και στη Θράκη και είναι από τα πιο σπάνια πουλιά της Ελλάδας.

Στο τέλος του μήνα, η θηλυκιά γεννάει 2-3 αυγά που τα κλωσάει συνήθως μόνη της για 3-4 ημέρες περίπου. Κάθε ζευγάρι φτιάχνει δύο ή τρεις φωλιές πάνω σε ψηλά απομονωμένα δένδρα.

Στα Στενά της Κλεισούρας πάνω από το Μοναστήρι της Παναγίας της Ελεούσας (έξω από το Αιτωλικό), στις φαλακρές κορφές του Αράκυνθου φωλιάζουν σε αποικίες τα Όρνια (Gyps fulvus). Το μοναδικό αυγό που γεννάει η θηλυκιά στις αρχές του Φλεβάρη το κλωσάει μόνη της για 52 ημέρες περίπου. Τρέφεται αποκλειστικά με ψοφίμια.

Φωλιάζει επίσης στα βουνά της Κρήτης και της Κεντρικής και Βόρειας Ελλάδας. Βρίσκεται όμως σε κίνδυνο εξαφάνισης λόγω της μείωσης της κτηνοτροφίας και του γεγονότος ότι οι βοσκοί δεν αφήνουν πλέον ελεύθερα τα ψόφια ζώα τους αλλά τα θάβουν.

Στο τέλος του μήνα οι Μαυρόγυπες (Aegypius monachus) γεννούν ένα αυγό που το κλωσούν διαδοχικά και οι δύο γονείς. Φτιάχνουν τη φωλιά τους στις κορφές των πεύκων. Στη χώρα μας φωλιάζουν στο Δάσος της Δαδιάς στον Έβρο, ενώ στον Όλυμπο έχουν απομείνει μόνο δύο άτομα που δεν αναπαράγονται πλέον.

Στο Σουφλί, μέσα στα πυκνά πευκοδάση, φωλιάζει ο Θαλασσαετός (Haliaetus albicilla). Στη χώρα μας απέμειναν μόνο 3 ζευγάρια και είναι το πιο σπάνιο αρπακτικό μας. Στο τέλος του Φλεβάρη γεννάει ένα ή δύο αυγά, που τα κλωσάει μόνο η θηλυκιά, ενώ το αρσενικό φέρνει τροφή για να ταΐζει τη σύντροφό του. Κάθε ζευγάρι έχει μια επικράτεια που ποικίλει από 50 έως 80 τετ.χιλ. Εκεί φτιάχνει 3 ή 4 μεγάλες φωλιές που τις χρησιμοποιεί διαδοχικά.

Στο παλιό Δέλτα του Αχελώου, γύρω από τη Λιμνοθάλασσα και μέσα στη χαμηλή βλάστηση, οι Μυρτιές γέμισαν από Σμύρτα. Οι Κορμοράνοι και κανένας ξεκομμένος Πελεκάνος κάνουν βουτιές στα ρηχά νερά της Λιμνοθάλασσας για να βρουν κανένα ψάρι.

Αν ψάξεις με τα κιάλια σου στη Λιμνοθάλασσα, θα δεις χιλιάδες Φαλαρίδες, σαν μικρές κουκίδες να επιπλέουν πάνω στην επιφάνεια. Κάθε τόσο πετούν σε σχηματισμούς οι Χουλιαρόπαπιες και οι Πρασινοκέφαλες.

Στα υγρά λιβάδια δίπλα από τον υγροβιότοπο βοσκούν σε μεγάλους αριθμούς οι Καλημάνες (Vanellus vanellus). Βρίσκονται εδώ για να ξεχειμωνιάσουν. Μόλις φτιάξει λίγο ο καιρός θα αφήσουν πίσω του το Μεσολόγγι και θα τραβήξουν προς το Βορρά για φωλιάσουν.

Στο Δάσος με τους Φράξους έξω από  την Κατοχή, τα δένδρα φαίνονται γυμνά σαν μανουάλια. Κάπου-κάπου σπάνε τη μονοτονία και τη μελαγχολία του τοπίου οι ανθισμένες Αγριοαχλαδιές και οι αιωνόβιες Δάφνες.

Στα ερημικά λιβάδια, στους λόφους, κοντά στις ακτές φυτρώνουν σαν λαμπάδες τα Σπερδούκλια (Asphodelus aestivus). Τα άχαρα μελαγχολικά λουλούδια τους, θύμιζαν στους αρχαίους ποιητές «τις στρατιές των ψυχών που περιφέρονταν στις όχθες του ποταμού Αχέροντα». Το Σπερδούκλι ή Ασφόδελος δεν τρώγεται από τις κατσίκες ή τα πρόβατα, γι’ αυτό έχει τόσο μεγάλη εξάπλωση. Έτσι τα φυτά, που δεν συναντούν εμπόδια, αναπτύσσονται σε βάρος της πρωταρχικής βλάστησης.

Αυτή την εποχή φυτρώνουν επίσης στα βραχώδη μέρη της Ελλάδας οι Ίριδες (Iris cretica), όμορφοι Αγριόκρινοι ντυμένοι στα μοβ. Στην Ήπειρο, Εύβοια, Πελοπόννησο, Κ. Ελλάδα και στα νησιά του Αιγαίου Λέσβο, Χίο, Κω, Ρόδο, Κρήτη ανθίζει η Ορχιδέα (Barlia robertiana). Έχει φύλλα φαρδιά και αρκετά μεγάλα, τα άνθη της σχηματίζουν στάχυ πυκνό και κυλινδρικό. Το χρώμα του λουλουδιού μπορεί να είναι πράσινο, κοκκινωπό ή φαιό.

Στα ξερολίβαδα της Κρήτης, της Πελοποννήσου, της Κ. Ελλάδας, ανάμεσα στους θάμνους και στα πευκοδάση, ανθίζει επίσης η Ορχιδέα Αγριομέλισσα (Ophrys fuciflora). Αυτή η Ορχιδέα έχει την ανάγκη των εντόμων για να γονιμοποιηθεί.

Τώρα ο καιρός είναι ακατάστατος και η θερμοκρασία έχει μεγάλα σκαμπανεβάσματα. Παρ’ όλα αυτά, «ο Φλεβάρης κι αν φλεβίσει καλοκαίρι θα μυρίσει».

Μέσα στα πάρκα και στους κήπους οι Σπίνοι (Fringilla coelebs) ακούγονται όλο και πιο συχνά με το χαρακτηριστικό μεταλλικό τους «τσιν-τσιν». Τα αρσενικά άρχισαν τα κελαηδήματα στις επικράτειές τους, ενώ άρχισαν να διαλύουν τις «κοινωνικές» ομάδες που είχαν δημιουργήσει στα μέσα του χειμώνα, προκειμένου να αντεπεξέλθουν στη δύσκολη περίοδο.

Στους αγρούς πηγαινοέρχονται οι Καρακάξες (Pica pica), έχουν αρχίσει να επιδιορθώνουν τις παλιές φωλιές τους ή να χτίζουν καινούργιές.

Από μακριά οι Κουρούνες παρακολουθούν τις κινήσεις που κάνουν οι Καρακάξες, με σκοπό να βρουν τα στρατηγικά σημεία απ’ όπου θα μπορέσουν να τις χτυπήσουν αργότερα, για να φάνε τ’ αυγά που θα γεννήσουν στις φωλιές τους.

Μέσα στη θάλασσα, αυτό το μήνα, στα βαθιά νερά αφήνει τ’ αυγά του το Κοχύλι (Fusus rostratus).

Ο Φλεβάρης είναι ο μήνας που ερωτεύονται οι Λαγοί. Όλοι ξέρουμε ότι καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου τους χαρακτηρίζει η δειλία και γι’ αυτό κρύβονται διαρκώς. Αυτή την εποχή όμως κάνουν πολύ κουράγιο και μαζεύονται πολύ αρσενικοί μαζί μέσα στους αγρούς κι αρχίζουν σκληρές μάχες, με γροθιές και δαγκωνιές, προκειμένου να κερδίσουν την καρδιά μιας θηλυκιάς. Τον χαμένο, ο νικητής τον βάζει κάτω και τον πατάει με τα πίσω πόδια του πάνω στην κοιλιά. Ο νικητής κάποια στιγμή βρέχει με τα ούρα του τον νικημένο. Ο τελευταίος, μετά από τη μάχη, ντροπιασμένος, τρέχει να κρυφτεί. Στο πεδίο της τιμής έχουν μείνει τούφες από τρίχες που έπεσαν κατά τη διάρκεια του σκληρού αγώνα.

Ο Ασβός (Meles meles) λαγοκοιμάται ακόμη μέσα στα «διαμερίσματά» του. Σπάνια βλέπουμε τα ίχνη του, το χειμώνα δε βγαίνει από τη φωλιά του και τρέφεται από το λίπος που έχει συσσωρευτεί στο σώμα του.

Στο πάνω όμως διαμέρισμα της φωλιάς του μένει η Αλεπού, η είσοδος της φωλιά τους είναι κοινή. Η Αλεπού είναι ένα ζώο που συνήθως δεν ακούγεται. Αυτή την εποχή, εποχή των ερώτων, ακούγονται τα γαβγίσματά της. Τα αρσενικά τσακώνονται μεταξύ τους άγρια για το ποιος θα κατακτήσει τις θηλυκές.

Αν βρεθεί κανείς νύχτα στη Λιμνοθάλασσα του Μεσολογγίου ή στο Μόρνο, στο ποτάμι έξω από τη Ναύπακτο, θα ακούσει τα γαβγίσματα και τα ουρλιαχτά των Τσακαλιών. Είναι η εποχή που κι αυτά ερωτεύονται.

Στο πυκνό Δασός της Φλέγγας (Εθνικός Δρυμός Βάλια Κάλντα), μέσα στο χιόνι, ακόμη κι εκεί χτύπησε ο έρωτας με τα βέλη του τις λίγες Αγριόγατες. Έτσι, μέσα στο σκοτάδι, ακούγονται τα τρυφερά νιαουρίσματα.

Στο τέλος του Φλεβάρη αρχίζει η αναπαραγωγική περίοδος για την Τυτώ (Tyto alba). Η Τυτώ είναι ένα εντυπωσιακό νυχτόβιο αρπακτικό. Ανήκει στην τάξη των Γλαυκόμορφων (Stringiformes) και στην οικογένεια των Τυτονίδων (Tytonidae). Το αρσενικό κάθε λίγα λεπτά βγάζει ήχους κι αρχίζει να πετάει επιδεικτικά για να τραβήξει την προσοχή της θηλυκιάς και να διώξει άλλους επίδοξους συζύγους. Στην αρχή η θηλυκιά είναι επιθετική και ακατάδεκτη. Το αρσενικό, αφού βρει μια φωλιά, καλεί τη θηλυκιά να έρθει μέσα σε αυτή, προσφέροντας της για δώρο ένα μικρό ποντικάκι. Αφού η θηλυκιά δεχτεί το δώρο, τότε το ζευγάρωμα αρχίζει.

Έτσι ο Φλεβάρης είναι ο μήνας των σκληρών μαχών και του έρωτα.

ΜΑΡΤΙΟΣ

Έφτασε ο Μάρτης με τα τρελά καμώματά του. Εκεί που όλοι μας πιστεύαμε ότι μπήκε η άνοιξη, να σου κι έρχονται πάλι τα χιόνια, τα κρύα και οι παγετοί. «Μάρτης, γδάρτης και κακός παλουκοκαύτης» ή «Μάρτης ο χιλιόγνωμος», όπως πολύ σοφά λέει ο λαός μας.

Στα δάση και τους αγρούς άρχισε να φαίνεται το ξύπνημα της άνοιξης. Ένα προσεκτικό και έμπειρο μάτι θα μπορούσε να δει, από τις πρώτες κιόλας μέρες του Μαρτίου, τους «αγγέλους» της, τα Χελιδόνια. Αν και είναι περαστικά από τις πρώτες μέρες του Μαρτίου, στην Αθήνα η παρουσία τους θα είναι έντονη στις αρχές του Απρίλη. Αυτά που βλέπουμε να πρωτοπερνούν στις αρχές του Μάρτη από την Αθήνα τραβούν βιαστικά για τις βόρειες χώρες.

Άρχισαν, λοιπόν, οι αποδημίες των πουλιών, ένα από τα πιο θαυμαστά και παράξενα βιολογικά φαινόμενα.

Κάθε φορά που ξαναβλέπω τα αποδημητικά να γυρίζουν από το μακρινό ταξίδι τους στην Αφρική, νιώθω μια συγκίνηση. Κάθε χρόνο την Άνοιξη στον πλανήτη μας πάνω από 4.500 είδη πουλιών αποδημούν (από τα 9.000 είδη που υπάρχουν) για καλύτερες συνθήκες τροφής και αναπαραγωγής.

Τα τελευταία Ψαρόνια (Sturnus vulgaris), που μας κράτησαν συντροφιά με τα καμώματά τους τις κρύες και μουντές μέρες του χειμώνα, έχουν κι αυτά φύγει, τράβηξαν στο Βορρά για να φωλιάσουν,

Οι Κοκκινολαίμηδες (Erithacus rubecula), που τον Οκτώβριο κατέβηκαν από τον Βορρά ή από τα ψηλά βουνά μας για να ξεχειμωνιάσουν, άφησαν τους τσακωμούς για την επικράτειά τους και έφυγαν για να στήσουν «σπιτικό» και να ξεκαλοκαιριάσουν στον Όλυμπο, στην Πίνδο και αλλού.

Το χειμώνα οι θηλυκές υπερασπίστηκαν ισάξια με τα αρσενικά την επικράτειά τους. Τώρα όμως, μόλις φτάσουν στα ψηλά βουνά, δεν καταλαμβάνουν μια νέα επικράτεια, αλλά γίνονται πιο γλυκές ήμερες κι αρχίζουν να επισκέπτονται τις επικράτειες των αρσενικών, που είναι μεγάλες και πλούσιες, κατάλληλες για φώλιασμα και διατροφή νεοσσών.

Κατά τη διάρκεια των ρομαντικών συναντήσεων, η θηλυκιά παίρνει θέση υποταγής. Έτσι κατορθώνει να ελέγχει την επιθετικότητα του αρσενικού. Η θηλυκιά αυτή την εποχή σταματάει το κελάηδισμα κι αρχίζει να τιτιβίζει σαν μικρός νεοσσός. Έτσι ερεθίζει το αρσενικό για να της χαρίσει δώρα, όπως σκουληκάκια και έντομα.

Φαίνεται απίθανο να βλέπει κανείς δύο Κοκκινολαίμηδες ήσυχους, τον έναν κοντά στον άλλο, ενώ μέχρι χθες έδειχναν εχθρικές διαθέσεις. Απ’ ότι φαίνεται «υπογράφουν συμφωνία ειρήνης» για όλο το διάστημα της αναπαραγωγής (14 ημέρες για κλώσιμο, ενώ μετά από άλλες 15 ημέρες οι νεοσσοί αφήνουν τη φωλιά τους).

Το επόμενο Φθινόπωρο όμως θα βρίσκονται πάλι στην πρώτη γραμμή της μάχης, με ύποπτα πηγαινέλα ανάμεσα στα πυκνά φυλλώματα των θάμνων και στους κορμούς των δένδρων, που είναι τυλιγμένοι με κισσούς.

Εδώ βρίσκεται καλά κρυμμένη στη βλάστηση μια φωλιά, πλεγμένη με τέχνη από ξερά χόρτα και μικρά κλαδιά και στρωμένη με απαλό υλικό (τρίχες, χνούδια, πούπουλα). Είναι καινουργιοχτισμένη και έχει μέσα τέσσερα μικρά γαλαζωπά αυγά. Είναι η φωλιά του Κότσυφα (Turdus merula), που πρώτος αισθάνεται την αλλαγή της εποχής και την ανησυχία για αναπαραγωγή. Μόνο ένας νεαρός Κότσυφας στους τρεις θα κατορθώσει να επιζήσει και να φτάσει μέχρι τον επόμενο χειμώνα, ξεπερνώντας χίλιους δυο κινδύνους και θηρευτές, όπως και τη έλλειψη τροφής, το κρύο, τις γάτες, τα δύχτια, τις παγίδες, τα τουφέκια. Γι’ αυτό ο Κότσυφας αρχίζει να κλωσάει τα πρώτα αυγά του στις αρχές του Μάρτη. Έτσι θα του μείνει χρόνος να κλωσήσει άλλες δυο φορές μέχρι να έρθει το τέλος της αναπαραγωγικής περιόδου.

Οι Ασπροπάρηδες κάνουν την εμφάνισή τους στο τέλος του Φλεβάρη. Τους είδα κατά τη διάρκεια της αποδημίας τους, ενώ προσπαθούν να εκμεταλλευτούν τα ανοδικά ρεύματα του αέρα για να προσπεράσουν το εμπόδιο «Πάρνηθα». Είναι ο μικρότερος Γύπας της Ευρώπης και το πέταγμά του θυμίζει Πελαργό.

Οι Ασπροπάρηδες βρίσκονται μόνο το καλοκαίρι στη χώρα μας, είναι κοινωνικά πουλιά και ζουν ομαδικά σε αποικίες. Η μεγαλύτερη αποικία τους είναι στην περιοχή των Μετεώρων.

Ένα μεγάλο μέρος από τους νεαρούς Ασπροπάρηδες δεν αποδημεί αλλά μένει μόνιμα στην Αφρική. Είναι πουλιά χρήσιμα, γιατί καθαρίζουν την περιοχή από νεκρά ζώα και σκουπίδια.

Φθάνοντας στην περιοχή τους, στα μέσα Μαρτίου, αρχίζουν το ζευγάρωμα και την κατασκευή της φωλιάς τους πάνω σε απότομα βράχια.

Οι ακτές και τα βράχια που βρίσκονται κοντά στη θάλασσα άρχισαν να βάφονται με τα πρώτα χρώματα του χρόνου. Άρχισαν δειλά να κάνουν την εμφάνισή τους οι πρώτες Παπαρούνες. Μέσα στη Μακία άρχισαν να εμφανίζονται οι πρώτες χρωματιστές πινελιές από το βιολετί του Δενδρολίβανου, το κίτρινο από τα σπαρτά και το λευκό από την Έρικα (Erica sp.) Τα λιβάδια βάφονται με τα κόκκινα, μοβ και λευκά χρώματα των Ανεμώνων (Anemone pavonina και Anemone coronaria).

Ταυτόχρονα, ετοιμάζονται να μπουν στη σκηνή μια σειρά από φυτά και λουλούδια, όπως οι Νάρκισσοι και οι Ορχιδέες, που έχουν μικρή διάρκεια ζωής. Θα εκμεταλλευτούν το μαλακό χρώμα από τις βροχές των πρώτων ημερών του Μάρτη και με τα χρώματά τους και τη γύρη τους θα δώσουν ζωή στο πέταγμα πολλών εντόμων.

Στη χώρα μας το Μάρτιο φυτρώνουν σε διάφορες περιοχές πάνω από 40 είδη Ορχιδέας. Φυσικά είναι λιγότερο όμορφες από αυτές που ζουν στους τροπικούς, παρ’ όλα αυτά και οι δικές μας Ophris, Orchis και Serapias κρύβουν μαγεία και ομορφιά.

Τώρα το Μάρτη αρχίζει να πετάει και να πίνει το νέκταρ από τις ανθισμένες Πικροδάφνες η Πεταλούδα Daphnis nerii. Ακόμη, στα λιβάδια και στους κήπους αρχίζει το πέταγμά της μια μεγάλη, όμορφη, κίτρινη Πεταλούδα που τρέφεται με νέκταρ και το όνομά της είναι Gonopteryx chammi. Άλλες Πεταλούδες που έρχονται να συμπληρώσουν το σκηνικό είναι η λευκότερη Pieris brassicae και η Vanessa atalanta, με τα έντονα κόκκινα, λευκά και σκούρα χρώματα.

Αυτή την εποχή ερωτεύονται οι Τυφλοπόντικες και η Ετρουσκομιγαλίδα (Sunsus etruscus), το μικρότερο θηλαστικό που ζει σήμερα στη χώρα μας και ψάχνει ασταμάτητα για τροφή. Οι χτύποι της καρδιάς της φθάνουν στους 1.000-1.300 το λεπτό. Καταναλώνει την ημέρα τροφή που αντιστοιχεί σε 10 φορές το βάρος του σώματός της. Αν και είναι το πιο μικρό θηλαστικό, κατά τη διάρκεια των ερώτων και ειδικά πριν από το ζευγάρωμα δίνει πραγματικές μάχες. Φτιάχνει μια μικρή φωλιά και μετά από εγκυμοσύνη 20 ημερών γεννάει 5-10 μικρά με τα μάτια τους κλειστά.

Κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης της, αν βρεθεί σε δύσκολες συνθήκες, τη διακόπτει απορροφώντας τα έμβρυα. Αυτός ο μηχανισμός βοηθά το πιο κατάλληλο άτομο υπό τις κατάλληλες συνθήκες να συνεχίσει τη διαιώνιση του είδους.

Στο τέλος του Μάρτη, στον Υμηττό, η θηλυκιά Τυτώ (Tyto alba) αρχίζει να γεννάει τ’ αυγά της. Κατά τη διάρκεια του κλωσίματος, το αρσενικό της φέρνει δύο ή τρία ποντικάκια την ημέρα. Το κλώσιμο διαρκεί 29-31 ημέρες και γίνεται αποκλειστικά από τη θηλυκιά. Οι νεοσσοί θα παραμείνουν στη φωλιά τους για 60 περίπου ημέρες. Φεύγουν από την επικράτεια των γονιών τους μετά από τέσσερις περίπου μήνες. Σ’ αυτό το διάστημα, αν η μητέρα τους γεννήσει κι άλλη φορά, τότε βοηθούν μαζί με τους γονείς τους στη διατροφή των νέων νεοσσών. Εδώ έχουμε το φαινόμενο του αλτρουισμού, που είναι μοναδικό και δε συμβαίνει και στα άλλα Γλαυκόμορφα.

Ήρθε λοιπόν ο Μάρτης και μαζί του η άνοιξη. Το λένε τα χρώματα των λουλουδιών, οι μυρουδιές και οι ήχοι των πουλιών.

ΑΠΡΙΛΙΟΣ

Είμαστε στον Απρίλη. Με ήλιο ή βροχή, με αέρα ή χωρίς, βρισκόμαστε στην άνοιξη, την εποχή που οι πρόγονοί μας υποδέχονταν με γιορτές και θυσίες. Ο αέρας γίνεται πιο ζεστός και οι μέρες μεγαλώνουν.

Ο Σκαντζόχοιρος, που τόσον καιρό βρισκόταν κρυμμένος μέσα στη φωλιά του, άρχισε να αισθάνεται μέσα του ένα παράξενο ανακάτεμα. Είναι οι ορμόνες που άρχισαν να κυκλοφορούν με τη διαταγή της υπόφυσης (αδένας που βρίσκεται στον εγκέφαλο και κυβερνάει όλους τους άλλους αδένες).

Όλα τα ζώα που πέφτουν σε λήθαργο ξύπνησαν, λες και χτυπάει μέσα τους μια μπάντα.

Από τις τρύπες των τοίχων και από τις σχισμές των βράχων άρχισαν να ξεφυτρώνουν οι σαύρες. Μόλις άλλαξαν το δέρμα τους και έρχονται στον ήλιο να στεγνώσουν την καινούργια φορεσιά τους στη θαλπωρή των ηλιαχτίδων.

Μεγάλα κοπάδια από πουλιά αυλακώνουν τον ουρανό. Είναι τα αποδημητικά που γυρίζουν από τα χειμωνιάτικα λημέρια τους. Έρχονται από μακριά, από τις σαβάνες νότια της Σαχάρας, από την Κένυα, από τα Δάση της Μοζαμβίκης ως και από τη Νότια Αφρική.

Είναι Χελιδόνια, αρπακτικά και πολλά άλλα Στρουθιόμορφα. Ξαναβρίσκουν με ευκολία τα γνωστά τους σημεία, όπως λίμνες, ποτάμια, οροσειρές, δάση και κατεβαίνουν για να φωλιάσουν. Τα’ αρσενικά αρχίζουν αμέσως τον αγώνα τους για να βρουν μια καλή επικράτεια. Άτομα που δεν θα τη βρουν (συνήθως αυτό συμβαίνει μερικές φορές με τα νεαρά πουλιά που δεν έχουν πείρα) δεν θα μπορέσουν να αναπαραχθούν. Καταλαμβάνουν λοιπόν μια επικράτεια και το κελάηδισμά τους υψώνεται δυνατά στους ουρανούς. «Αυτός ο χώρος είναι δικός μου κι αλίμονο σε όποιον μπει μέσα. Εδώ θα μείνω και θα φτιάξω οικογένεια.»

Ο προάγγελος της άνοιξης είναι το χελιδόνι, που φθάνει στη χώρα μας στα μέσα του Μάρτη και τον Απρίλη. Πέρασε το χειμώνα στην Αφρική, ανάμεσα στη Λιβερία και το Ζαΐρ.

Στις πόλεις μας αρχίζει την εγκατάστασή του τον Απρίλη και δεν χάνει καιρό. Αρχίζει να ανακατασκευάζει αμέσως την παλιά του φωλιά. Η φωλιά του έχει σχήμα κυπέλλου και μπορεί να τη χρησιμοποιήσει για δέκα συνεχή χρόνια. Την έφτιαξε με λάσπη και σάλιο κι ο αέρας και ο ήλιος την έκαναν ανθεκτική σα να ήταν από τσιμέντο.

Στο Ιόνιο Πέλαγος, στα νησάκια Στροφάδες, αυτή την εποχή άρχισε το πέρασμα χιλιάδων αποδημητικών πουλιών, που κατευθύνονται από την Αφρική προς την Ευρώπη. Είναι ο πρώτος σταθμός μετά το εξαντλητικό ταξίδι τους.

Άρχισαν να φθάνουν τα πιο όμορφα πουλιά της Ελληνικής Ορνιθοπανίδας. Οι Μελισσοφάγοι, οι Τσαλαπετεινοί, οι Κεφαλάδες, οι Κούκοι, τα Οχθοχελίδονα, τα Σπιτοχελίδονα, οι Κιτρινοσουσουράδες και οι Καρβουνιάρηδες. Στα μέσα του Απρίλη αρχίζει και το μεγάλο πέρασμα των Τρυγονιών. Μέχρι σήμερα έχουν παρατηρηθεί να περνούν πάνω από 80 είδη πουλιών κατά τη διάρκεια της αποδημίας.

Οι Στροφάδες είναι επίσης σημαντικό πέρασμα και για τα πουλιά των υγρότοπων. Σταματούν εδώ Αβοκέτες, Χαλκόκοτες, Σταχτοτσικνιάδες, Νεροχελίδονα και Πελαργοί.

Τα λιβάδια αυτή την εποχή είναι πνιγμένα στις μεγάλες κίτρινες μαργαρίτες, τις ροζ γλαδιόλες και άλλα εντυπωσιακά αγριολούλουδα, όπως η Ορχιδέα η Πυραμιδοειδής (Anacamptys piramidalys), που έχει άνθη ροζ-κόκκινα σε σχήμα πυραμίδας και φυτρώνει σε σκιερές και υγρές περιοχές ανάμεσα στη χαμηλή βλάστηση.

Αυτή την εποχή φυτρώνει επίσης εδώ και ο Ranunculus asiaticus, που μοιάζει με κόκκινη παπαρούνα και είναι ένα πολύ σπάνιο είδος. Στα λιβάδια με τις μαργαρίτες φυτρώνουν τα Muscari, τα Allium, τα Papaver, τα Borago, οι Ίριδες και τα Τουλπάνια. Εδώ φυτρώνουν επίσης και τα Ποτηράκια (Convolvulus lineatus), ένα πολύ σπάνιο είδος για τον ελληνικό χώρο, καθώς και η Αριστολόχεια (Aristolochia insularis), που θεωρείται ενδημικό είδος της Σαρδηνίας και της Κορσικής.

Σπάνια είναι επίσης η Ορχιδέα (Serapias ionica), που βρίσκεται και σ’ άλλα νησιά του Ιονίου και σε μερικά σημεία της Ηπείρου.

Αυτές τις μέρες, αν βγει κανείς λίγο έξω από την Αθήνα, θ’ ακούσει μέσα στις ρεματιές το μελωδικό κελάηδισμα των Αηδονιών. Τ’ αρσενικά έφθασαν στη χώρα μας μόλις πριν λίγες μέρες και κατέλαβαν την επικράτειά τους.

Το να παρατηρεί κανείς αυτά τα πουλιά τις πρώτες πρωινές ώρες είναι μια ιεροτελεστία. Θα δούμε ότι κάθε αρσενικό έχει ένα μικρό χώρο (πάνω στα πλατάνια ή τις ιτιές) μέσα στον οποίο κινείται. Αυτή την εποχή είναι ακόμη μόνα τους, γιατί δεν έχουν φθάσει ακόμα οι θηλυκές από την Αφρική. Αν όμως παρατηρούμε ένα από αυτά καθημερινά, θα ξυπνήσουμε ένα πρωί και θα δούμε ότι έφτασε και η θηλυκιά που τόσο πολύ περίμενε. Αν σκεφτεί κανείς ότι η θηλυκιά πέταξε μόνη της από την Αφρική στη Μεσόγειο μέχρι την Κεντρική Ευρώπη, πολλές μέρες αφού έφυγαν τα αρσενικά, τότε θα καταλάβει πόσο σημαντική είναι η συνάντηση με το σύντροφό της.

Ο Απρίλης είναι συνώνυμος με τον έρωτα. Εκατομμύρια Πεταλούδες βγαίνουν έξω από το «περιτύλιγμα» στα τελευταία στάδια της μεταμόρφωσης. Μέσα σε λίγες εβδομάδες θα αφιερώσουν όλη τους τη ζωή στην αναπαραγωγή. Αυτές τις μέρες φθάνει να κοιτάξουμε γύρω μας, στην εξοχή, στα λιβάδια και στους κήπους, για να δούμε ότι πετούν πολλά είδη πεταλούδων. Ο χρόνος τις πιέζει και έχουν άγχος γιατί πρέπει να ζευγαρώσουν. Οι θηλυκές καλούν τ’ αρσενικά τα συλλαμβάνουν με τις αντένες τους από χιλιόμετρα μακριά.

Στα στάσιμα νερά (λιμνούλες, βάλτους) η ζωή ξαναρχίζει να βρίσκεται σε όλο της το μεγαλείο. Τα Βατράχια, οι Βομβίνες, οι Τρίτωνες, τα Νερόφιδα άρχισαν πάλι τις δραστηριότητες.

Στα γλυκά νερά, τα ψάρια γεννούν μεγάλους αριθμούς αυγών. Υπάρχουν είδη που αφήνουν από εκατό χιλιάδες ως ένα εκατομμύριο αυγά. Τα υπόλοιπα θα χαθούν εξαιτίας των θηρευμάτων και των αντίξοων καιρικών συνθηκών.

Αυτή την εποχή, ένα μικρό ψαράκι, το Gasterosteus aculeatus, που ζει στα γλυκά νερά, μετακινείται πάντα στα νερά των ακτών. Τ’ αρσενικά φορούν τα γαμπριάτικά τους, ο λαιμός και η κοιλιά τους παίρνουν χρώμα κόκκινο για να τραβήξουν την προσοχή των θηλυκών, και αφού βρουν το κατάλληλο μέρος, αρχίζουν να κατασκευάζουν τη φωλιά τους. Μεταφέρουν ρίζες από φυτά και φύκια και φτιάχνουν ένα είδος γαλαρίας. Μόλις τελειώσει η κατασκευή, κολυμπούν νευρικά τριγύρω και προσπαθούν να πείσουν την πρώτη θηλυκιά που θα περάσει ν’ αφήσει τ’ αυγά της μέσα στη φωλιά, χορεύοντας μπροστά της ένα τρελό χορό. Μόλις την πείσουν ν’ αφήσει τ’ αυγά της, τότε τα αρσενικά τα γονιμοποιούν. Αυτή η τελετή επαναλαμβάνεται με αρκετές θηλυκές μέχρι να μαζευτούν εκατοντάδες αυγά.

Σ’ αυτό το σημείο η προσοχή τους συγκεντρώνεται σ’ αυτά. Σαν ακούραστοι πατέρες κουνάνε συνέχεια τα πτερύγια τους, δημιουργώντας ρεύματα αέρα για να παίρνουν τ’ αυγά οξυγόνο, ενώ ταυτόχρονα έχουν το νου τους στους εχθρούς που πλησιάζουν με άγριες διαθέσεις.

Η άνοιξη έφθασε στη θάλασσα. Αυτό τον μήνα ανεβαίνουν στην επιφάνεια δισεκατομμύρια μικρά καρκινοειδή, που έχουν ένα σημαντικό ρόλο στην οικονομία της φύσης και ξεπερνούν σε αριθμό όλα τα’ άλλα ζώα που πάνω κατοικούν στον πλανήτη μας. Καταναλώνουν τεράστιες ποσότητες από μικροσκοπικά φυτά (φυτοπλαγκτόν), ενώ με τη σειρά τους είναι εκλεκτό πιάτο για άπειρα άλλα είδη.

Οι μεγάλες διαθέσιμες ποσότητες τροφής είναι η αιτία που γεννούν αυτή την εποχή τα μεγάλα θαλάσσια είδη.

Στα βουνά της Ροδόπης οι Αγριόκουρκοι άρχισαν να γεννούν τ’ αυγά τους μετά από τα τρελά ερωτικά καμώματα των αρσενικών.

Από τις αρχές ως τα μέσα του Απρίλη, ένας μεγάλος σχετικά αριθμός αρπακτικών φθάνει για να αναπαραχθεί και να περάσει τους καλοκαιρινούς μήνες στη χώρα μας, όπως τα Κιρκινέζια, οι Φιδαετοί κ.α.

Άλλα όμως αρπακτικά που ζουν όλο το χρόνο εδώ, όπως το Σαΐνι, το Διπλοσάινο, η Ποντικοβαρβακίνα, η Αετοβαρβακίνα, ο Γκιώνης, ο Μπούφος, η Τυτώ και η Κουκουβάγια αυτή την εποχή κλωσούν τ’ αυγά τους. Γι’ αυτό όταν βγαίνουμε στην εξοχή αυτή την εποχή θα πρέπει να είμαστε πάντα προσεκτικοί και να μην εμποδίζουμε με τις ενέργειές μας τις δραστηριότητες των πουλιών.

Κάτω από τις ανθισμένες μηλιές, τις μπουρνελιές, μέσα στ’ αμπέλια, στις όχθες των ρυακιών και μέσα στα δάση, κάτω από τα Μαυρόπευκα, σαν ρολόγια ακριβείας, άρχισαν να φυτρώνουν τα πρώτα μανιτάρια. Στις όχθες των ρυακιών, μέσα από την καταπράσινη χλόη, άρχισαν να βγαίνουν οι νάρκισσοι, που καθρεφτίζονται στα καθάρια νερά.

Αυτή την εποχή, στις πλαγιές του Ολύμπου, στη Λέσβο, φυτρώνει μέσα στα ορεινά δάση με κωνοφόρα ή μέσα στους ελαιώνες το λουλούδι «φάντασμα», όπως το αποκαλούν οι βοτανικοί, η Ορχιδέα (Comperia comperiana). Το ορχεοειδές αυτό, γνωστό και ως Orchis comperiana, βρίσκεται σε αρκετά μέρη, στη Μ. Ασία, στο Λίβανο, στο Ιράκ, στην Κριμαία, αλλά παντού είναι σπάνιο και δυσεύρετο.

Η Κομπέρια πρόσφατα έχει ανακαλυφθεί και σε άλλα δύο ελληνικά νησιά, στην Κω και στη Ρόδο, πάντα όμως σε εξαιρετικά μικρούς αριθμούς.

Η άνοιξη και ειδικά ο Απρίλης για τον άνθρωπο, πέρα από την ποιητική, μουσική ή αισθητική πλευρά, είναι μια περίοδος φυσικής και ψυχικής αναγέννησης. Όταν οι σχέσεις μα είναι καλές με τη φύση, η επιστροφή στην άνοιξη είναι χαρά και ευχαρίστηση. Γιατί, πέρα από την πρόοδο και τον πολιτισμό, δεν παύουμε και εμείς να είμαστε αναπόσπαστο κομμάτι αυτής της γης.

ΜΑΪΟΣ

Βρισκόμαστε στην καρδιά της άνοιξης, το λένε τα πολύχρωμα λουλούδια με τις ποικίλες ευωδιές, το λεν τα κελαηδίσματα των αρσενικών πουλιών που καθορίζουν την επικράτειά τους. Αυτό τον μήνα τα περισσότερα πουλιά βρίσκονται στη σπουδαιότερη φάση της αναπαραγωγής, στο φώλιασμα.

Τώρα το Μάιο, αν βρεθεί κανείς στις Λιμνοθάλασσες του Αμβρακικού, θα χαρεί το πέταγμα των Αργυροπελεκάνων (Pelecanus crispus), που έχουν την αποικία τους στη Λιμνοθάλασσα Τσουκαλιό.

Αυτή την εποχή στην περιοχή φτιάχνουν τις αποικίες τους -στις άκρες της Λιμνοθάλασσας- τα Γλαρόνια (Sterna albifrons, Sterna hirundo, Gelochelidon nilotica). Στις μικρές νησίδες, μέσα στις σαλικόρνιες, φωλιάζουν τα Νεροχελίδονα (Glareola pratincola), οι Αβοκέτες (Recurvirostra avosetta), οι Καλαμοκανάδες (Himantopus himantopus), οι Θαλασσοσφυριχτάδες (Charadrius alexandrinus). Στο παραποτάμιο Δάσος του Λούρου έχουν φτιάξει τις αποικίες τους οι Λευκοτσικνιάδες (Egretta garzetta), οι Κρυπτοτσικνιάδες (Ardeola ralloides) και οι Νυχτοκόρακες (Nycticorax nycticorax).

Οι ψαράδες από το πρωί χαρακώνουν τα ρηχά νερά της Λιμνοθάλασσας, ψαρεύοντας με τις πολύχρωμες βάρκες τους, ενώ τα τραγούδια και οι φωνές τους σπάνε την ησυχία της Λιμνοθάλασσας. Στον Αμβρακικό, όταν ο ήλιος γέρνει αργά τ’ απόγευμα και χάνεται μέσα στα νερά του Ιονίου, τότε αυτή η κλειστή θάλασσα βάφεται με απαλά κόκκινα ή ροζ χρώματα και το τοπίο γίνεται μοναδικό. Όταν πέφτει το σκοτάδι, τα νερά του Αμβρακικού αρχίζουν να φωσφορίζουν. Το θέαμα είναι μοναδικό!

«Χιλιάδες κίτρινες πυγολαμπίδες

αναβοσβήνουν τρέμοντας

τα λαμπερά τους μάτια»

όπως μας λέει και η Αγρινιώτισσα ποιήτρια Τ. Βότση.

Στη Ρόδο τα λιγοστά Πλατώνια (Dama dama) που απέμειναν (40 άτομα περίπου) ετοιμάζονται για τα γεννητούρια. Οι θηλυκές φέρνουν στον κόσμο 2-3 μικρά που τα θηλάζουν για 3-4 μήνες.

Αυτή την εποχή στη Ρόδο, και ειδικά στην περιοχή της Ελεύσας, οι Πεταλούδες του είδους Callimorpha quadripunctaria, από κάμπιες που ήταν όλο το χειμώνα, αφού αλλάξουν μερικές φορές το δέρμα τους, μετατρέπονται σε χρυσαλλίδες. Μετά από λίγο καιρό (τον Ιούνιο), αφού μεταμορφωθούν σε Πεταλούδες, αρχίζει η αποδημία τους προς τη γνωστή μας Κοιλάδα Πεταλούδες.

Τα χιόνια άρχισαν α λιώνουν στις πλαγιές της Πίνδου στη Βάλια Κάλντα. Στο Αρκούδόρεμα κυλούν ορμητικά νερά, ενώ μέσα τους καθρεφτίζονται οι Νάρκισσοι, τα λουλούδια με τη λεπτή ευωδιά. Οι πλαγιές, που μέχρι τώρα ήταν σκεπασμένες με χιόνι, άρχισαν να πρασινίζουν. Αυτός ο πράσινος μανδύας σπάει από τις ροζ πινελιές των Κρόκων (Crocus sp).

Η Σαλαμάνδρα (Salamandra salamandra) άρχισε δειλά-δειλά να κάνει τις πρώτες εμφανίσεις της μέσα στο δάσος, μετά τη χειμωνιάτικη απομόνωσή της. Ανήκει στα Ουροδελή (Caudata) και είναι ένα από τα πιο μεγάλα αμφίβια της ελληνικής πανίδας. Το σώμα της έχει μήκος από 18-24 εκατοστά. Με την πρώτη ματιά μπορούμε να την αναγνωρίσουμε από τα χρώματά της: έντονο μαύρο γυαλιστερό χρώμα, με κίτρινες κηλίδες σκορπισμένες ακανόνιστα στη ράχη, στην ουρά και το κεφάλι. Αν κάποιος την ενοχλήσει, απομακρύνεται σιγά-σιγά χωρίς φόβο. Αυτό οφείλεται στο μηχανισμό άμυνας που διαθέτει. Στο δέρμα της υπάρχουν αδένες που εκκρίνουν μία δηλητηριώδη ουσία. Αυτή προκαλεί θάνατο στα μικρά ζώα, ενώ στα μεγάλα που θα τολμήσουν να τη φέρουν στο στόμα τους προκαλεί εγκαύματα στους βλεννογόνους. Οι έντονες κίτρινες κηλίδες που έχει στο σώμα της είναι σα να προειδοποιούν τους θηρευτές για τον κίνδυνο που τους απειλεί.

Στην «Ιστορία των Ζώων», ο Αριστοτέλης γράφει ότι αυτό το αμφίβιο μόλις έρθει σ’ επαφή με τη φωτιά δεν καίγεται και κατορθώνει να τη σβήνει εξαιτίας της χαμηλής θερμοκρασίας του. Ακριβώς γι’ αυτή την ικανότητά της την ταυτίζουν με τη φωτιά, ένα από τα τέσσερα φυσικά στοιχεία.

Για τους κτηνοτρόφους και τα κοπάδια τους έφτασε η ώρα της επιστροφής στα καλοκαιριάτικα λημέρια τους. Αν βρεθεί κανείς εδώ το Μάιο, θα δει με τα μάτια του την ιεροτελεστία της επιστροφής. Τα κουρασμένα και σκαμμένα από το μόχθο πρόσωπα λάμπουν από χαρά, καθώς έρχονται με τα μεγάλα φορτηγά και αντικρίζουν πάλι τα χωριά τους και τις ψηλές βουνοκορφές της Πίνδου.

Στη Θεσσαλία φόρτωσαν όλο το βιος τους πάνω στα φορτηγά, τα ζωντανά τους και την οικογένειά τους και σε πέντε ώρες απ’ τον κάμπο βρίσκονται στα βοσκοτόπια τους, στην Πίνδο.

Στα ρυάκια με τα γάργαρα νερά βρίσκεται ο Νεροκότσυφας (Cinclus cinclus). Αυτή την εποχή ετοιμάζει τη σφαιρική φωλιά του κοντά στο νερό. Το πουλί αυτό είναι ένας οικολογικό δείκτης και η παρουσία του υποδηλώνει την καθαρότητα των υδάτων. Τα τελευταία χρόνια όμως οι πληθυσμοί του βρίσκονται σε συνεχή μείωση εξαιτίας της μεγάλης ξηρασίας.

Αυτή την εποχή, σε κοιλότητες στο έδαφος που τις έχει γεμίσει με ρίζες, χόρτα και φτερά, αφήνει 3-8 κρεμ αυγά η Πετροπέρδικα (Alectoris graeca).

Στις αμμοθίνες του Λούρου, στη Λιμνοθάλασσα του Μεσολογγίου, λίγο έξω από το χωριό Νιοχώρι, ανάμεσα στους Θαλάσσιους Κρίνους που δεν έχουν ακόμη ανθίσει (ανθίζουν στα μέσα Αυγούστου), φτιάχνουν τις φωλιές τους οι Στρειδοφάγοι (Haematopus ostralegus), οι Θαλασσοσφυριχτάδες (Charadrius alexandrinus) και οι Κοκκινοσκέληδες (Tringa totanus).

Στο παραποτάμιο Δάσος του Φράξου και στους βάλτους της Λιμνοθάλασσας αυτή την εποχή υπάρχει μεγάλη ποικιλία από έντομα. Οι «Βασίλισσες» όμως όλων των εντόμων είναι οι πολύχρωμες Λιβελούλες.

Στους βάλτους, μέσα στις καλαμιές που αυτή την εποχή βρίθουν από ζωή, φωλιάζουν πολλά είδη Στρουθιόμορφων, που είναι δεμένα μ’ αυτό το οικοσύστημα για τη διατροφή και την αναπαραγωγή τους, όπως το Ψευταηδόνι (Cettia cetti), η Καστικόλη (Cisticola juncidis), η Τσιχλοποταμίδα (Acrocephalus arundinaceus) κ.α.

Στους θρακικούς υγρότοπους και ειδικά στο Δέλτα του Νέστου, αυτή την εποχή γεννάει τ’ αυγά της η όλο και πιο σπάνια Αγκαθοκαλημάνα (Hoplopterus spinosus). Εδώ φωλιάζει το 80 % του συνολικού της ελληνικού και ευρωπαϊκού πληθυσμού.

Στα βάθη της θάλασσας, ανάμεσα στα φύκια, αυτή την εποχή ο θηλυκός Ιππόκαμπος (Hippocampus guttulatus) αφήνει τ’ αυγά του, 500 περίπου, μέσα στην «κοιλιακή θήκη» του αρσενικού. Ο ιππόκαμπος είναι ένα παράξενο ψάρι. Ο λαιμός και το κεφάλι του μοιάζουν με εκείνα του αλόγου. Το σώμα του είναι επίσης καλυμμένο με μια «πανοπλία», όπως εκείνο των εντόμων. Τα αρσενικά έχουν ένα σάκο στην κοιλιά τους, όπως τα Καγκουρό. Η θηλυκιά βάζει τα 500 αυγά της στο σάκο του αρσενικού. Εκεί τα αυγά γίνονται έμβρυα με τη βοήθεια της κυκλοφορίας του αίματος του πατέρα. Μετά από «κύηση» 4-5 εβδομάδων, ο αρσενικός θα «γεννήσει» με πόνο τους μικρούς Ιππόκαμπους.

Αυτή την εποχή επίσης, σε βάθος 50 μ. πάνω στους βράχους, αφήνει τα Πλακτονικά της η Σκορπίνα (Scorpaena scrofa). Είναι από τα κυριότερα πετρόψαρα που βρίσκονται στα ελληνικά νερά και κυνηγάει κυρίως μαρίδες και καβουράκια για την τροφή της.

Αυτή την εποχή το Γλήνι (Tinca tinca), ψάρι των γλυκών νερών, γεννάει 300.000-900.000 αυγά, στις Λίμνες και στα γλυκά νερά της Θεσσαλίας, Μακεδονίας, Θράκης, Πελοποννήσου, Αιτωλοακαρνανίας και Ηπείρου.

Ο Κατσούρας (Carassius carassius), σπάνιο ψάρι που ζει στον ποταμό Έβρο, τώρα το Μάιο αφήνει στα αβαθή νερά 200.000-300.000 αυγά.

Στον ιερό βράχο της Ακρόπολης, ο Γαλοκότσυφας (Monticola solitarius) άφησε το κελάηδημά του, που μοιάζει σαν το γλυκό ήχο του φλάουτου, για να αφοσιωθεί με στοργή στη θηλυκιά του αλλά και στη φωλιά του. Αυτή την εποχή στη σχισμή κάποιου βράχου υπάρχουν 3-5 πράσινο-μπλε με κόκκινες βούλες αυγά. Μετά από φώλιασμα 14 ημερών θα ‘ρθουν στη ζωή οι νεοσσοί.

Μέσα στη μακία (χαμηλή βλάστηση) άρχισαν να ξεπροβάλλουν οι ανθισμένες Αγριοτριανταφυλλιές (Rosa canina). Έχουν λουλούδια όμορφα, λευκά, ευαίσθητα και η καρδιά τους είναι κίτρινη με πέντε πέταλα. Αν τ’ απομεσήμερο τύχει και περάσετε μπροστά τους, κλείστε τα μάτια σας και αναπνεύστε βαθιά. Θα αισθανθείτε το άρωμά τους να σας αγκαλιάζει.

Στο Φαράγγι της Σαμαριάς ή στο Φάραγγα, όπως το λένε οι Κρητικοί, αυτή την εποχή γεννοβολούν τ’ Αγρίμια (Capra aegagrus cretensis). Οι θηλυκές φέρνουν στον κόσμο, μετά από εγκυμοσύνη 21-23 εβδομάδων, 1-3 μικρά που τα θηλάζουν για έξι μήνες.

ΙΟΥΝΙΟΣ

«Σαν δροσινιάσουν τα βουνά και χαμηλώσει ο ήλιος, βοσκέ τ’ αγρίμια, βόσκετε, λαγοί δροσολογάτε.»

Η Πασχαλίτσα (Coccinela septem-punctata) (με τις7 μαύρες βούλες), το πιο γνωστό και αγαπημένο έντομο της ελληνικής πανίδας, αυτή την εποχή άρχισε τις επιδρομές της για να καθαρίσει από τις ψείρες τα φυτά.

Στα Στροφάδια η αποδημία των πουλιών βρίσκεται στο τέλος της, αλλά που και που περνάει ακόμη κάποιος καθυστερημένος επισκέπτης.

Μέσα στους πυκνούς καλαμώνες στις όχθες των βάλτων, των λιμνών και των ποταμών, υπάρχει ένα πολύ έντονο πηγαινέλα. Αυτό το μήνα σκάνε τ’ αυγά των περισσοτέρων πουλιών που φωλιάζουν σ’ αυτό το οικοσύστημα.

Στις αποικίες των Ερωδιών υπάρχει μεγάλη ανησυχία, οι νεοσσοί φωνάζουν ασταμάτητα, ειδικά όταν φθάνουν οι γονείς τους με την τροφή στο στόμα.

Τα ήσυχα νερά των βάλτων είναι ήδη σκεπασμένα με την υδρόβια βλάστηση που επιπλέει. Πάνω απ’ τα λευκά ή κίτρινα νούφαρα γυροπετούν οι Λιβελούλες, οι βασίλισσες των βάλτων. Τα Χελιδόνια και οι Σταχτάρες σχίζουν τον ουρανό με το γρήγορο πέταγμά τους, ενώ πολλές φορές απότομα σχεδόν ακουμπούν την επιφάνεια του νερού, κυνηγώντας το αεροπλαγκτόν που είναι σημαντικό για τη διατροφή αυτών των εντομοφάγων ειδών.

Αυτή την εποχή, στις φωλιές των Οχθοχελιδονιών (Riparia riparia), που βρίσκονται φτιαγμένες μέσα στο χώμα (σε τούνελ μήκους 50-120 εκ.) στις όχθες των ποταμών και των λιμνών, επικρατεί μεγάλη ανησυχία. Γεννιούνται τα μικρά. Είναι εντελώς γυμνά, χωρίς φτερά και κατά τη διάρκεια της πρώτης εβδομάδας οι δυο γονείς τα σκεπάζουν συνέχεια. Ενώ τη δεύτερη εβδομάδα, οι γονείς είναι πιο πολύ απασχολημένοι με το να τους φέρνουν τροφή.

Οι νεοσσοί ανοίγουν συνέχεια το στόμα τους. έτσι φαίνεται ένα πολύ έντονο κόκκινο χρώμα που τραβάει την προσοχή των γονιών έτσι ώστε να τα ταΐζουν συνέχεια. Όπως είπαμε, και οι δυο γονείς ασχολούνται με την διατροφή των νεοσσών και κατά τη διάρκεια μιας ώρας τα ταΐζουν 5-19 φορές. Ο αριθμός και η ποσότητα διαφέρουν από ζευγάρι σε ζευγάρι και είναι ανάλογα με τις ατμοσφαιρικές συνθήκες. Κατά τη διάρκεια μιας ζεστής μέρας η τροφή είναι άφθονη, ενώ κατά τη διάρκεια μιας κρύας μέρας η ποσότητα του αεροπλαγκτόν είναι αισθητά μειωμένη.

Την τρίτη εβδομάδα τα νεαρά περιμένουν τους γονείς τους στην αρχή του τούνελ. Έτσι μπορεί να δει κανείς ότι το φτέρωμά τους είναι τέλειο. Την 23^η μέρα είναι έτοιμα να πετάξουν στο εξωτερικό της φωλιάς.

Στην Ελλάδα αποικίες Οχθοχελιδονιών υπάρχουν στον Αμβρακικό, στις Πρέσπες, στο Μεσολόγγι και στον Έβρο. Τα Οχθοχελίδονα αποτελούν σημαντικό και αναπόσπαστο τμήμα του ευαίσθητου παρόχθιου οικοσυστήματος. Τα τελευταία χρόνια, με την αμμοληψία και την καταστροφή των παρόχθιων οικοσυστημάτων, ο πληθυσμός τους έχει μειωθεί δραστικά.

Το παραποτάμιο δάσος που βρίσκεται στο Δέλτα του Εύηνου (κοντά στο Μεσολόγγι) είναι πνιγμένο στο σκοτάδι της νύχτας. Το μόνο που ακούγεται είναι ο θόρυβος από τη ροή του νερού και το θρόισμα των δένδρων. Σε κάποια στιγμή, απότομα, μια σκιά κάνει την εμφάνιση της ανάμεσα στα ήσυχα νερά του μικρού κόλπου που δημιουργεί στο διάβα του το ποτάμι. Ένα μικρό κεφάλι μόλις διακρίνεται έξω από το νερό. Είναι η Βίδρα που αναπνέει και ο θόρυβος της ακούγεται μακριά. Μόλις έπιασε ένα ψάρι και εξαφανίστηκε μέσα στο νερό, κάτω από ένα θάμνο κοντά στην όχθη, για να καταβροχθίσει. Άφησε ελάχιστα απομεινάρια, από κόκαλα και λέπια, που σε λίγο θα τα παρασύρει το ρεύμα του ποταμού.

Πέρασε τις ώρες της ημέρας κρυμμένη στο καταφύγιο της, σε μια μικρή τρύπα κάτω από τα βάτα στην όχθη του ποταμού. Όταν όμως έπεσε το σκοτάδι, άρχισε τις νυχτερινές της εξορμήσεις. Κινείται με μεγάλη σιγουριά μέσα στην επικράτειά της, κάθε τόσο σηκώνει την ουρά της και αφήνει τα περιττώματά της, που έχουν μια χαρακτηριστική άσχημη μυρουδιά, τέλος γλιστράει γλυκά στο νερό και χάνεται απροσδόκητα, όπως έκανε την εμφάνισή της.

Ζει στα ποτάμια, στα ρυάκια, στις λίμνες, στους βάλτους και κοντά στις ακτές της θάλασσας. Αφού ψαρέψει στη θάλασσα, γυρίζει πίσω στα γλυκά νερά για να απελευθερωθεί από το αλάτι που έχει πάνω στο τρίχωμά της.

Αυτό είδα να το κάνει στο Κρυονέρι, στα ριζά της Βαράσοβας. Αφού ψάρεψε κεφλόπουλα, γύρισε πίσω στο ποταμάκι και άρχισε να ξεπλένεται και να τρίβει με επιμονή το ρύγχος της και τα μουστάκια της.

Η Βίδρα είναι βιολογικός δείκτης και η παρουσία της υποδηλώνει υγεία για τους πληθυσμούς των ψαριών και καλή κατάσταση για το οικοσύστημα.

Μέσα στις καλαμιές, στη φωλιά μιας Καλαμοποταμίδας (Acrocephalus sirpaceus) ή στους θάμνους στη φωλιά ενός Θαμνοτσιροβάκου (Sylvia communis), ο νεοσσός του Κούκου άρχισε να μεγαλώνει.

Λίγα είδη πουλιών δεν φτιάχνουν φωλιές και δεν κλωσούν, αλλά αφήνουν τ’ αυγά τους στις φωλιές των άλλων. Αυτή είναι χαρακτηριστική περίπτωση παρασιτισμού. Ο Κούκος (Cuculus canorus) παρασιτίζει σήμερα πάνω από 120 είδη πουλιών. Αν αυτός γεννήθηκε μέσα στη φωλιά της Καλαμοποταμίδας ή σ’ αυτή του Θαμνοτσιροβάκου, τότε ακριβώς αυτή η φωλιά θα είναι ο στόχος της θηλυκιάς, όταν θα είναι έτοιμη να αφήσει τ’ αυγά της. Κάθε θηλυκιά γεννάει συνήθως 12 αυγά κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγικής περιόδου (μπορεί όμως να φθάσει και τα 24!), αλλά δεν αφήνει ποτέ πάνω από ένα αυγό  στην ίδια φωλιά. Απ’ τη φωλιά που διάλεξε τρώει ή πετάει ένα αυγό για να μη καταλάβουν την αλλαγή οι νόμιμοι ιδιοκτήτες.

Μετά από δωδεκάμισι μέρες ο νεοσσός Κούκος σκάει από τ’ αυγό του κι αρχίζει να πετάει έξω απ’ τη φωλιά τ’ αυγά ή τα μικρά των θετών γονιών του. Έτσι μένει μόνος στο κέντρο της προσοχής των θετών γονιών του, αναπτύσσεται πάρα πολύ γρήγορα και σε λίγες ημέρες δεν τον χωράει πλέον η φωλιά. Το μεγάλο στόμα του που είναι κόκκινο, στο χρώμα της φωτιάς, όταν είναι ανοιχτό είναι υπερ-ερέθισμα για τους εντομοφάγους θετούς γονείς. Δεν τον ταΐζουν μόνο οι θετοί γονείς, πολλές φορές συμβαίνει όταν έχει το στόμα του ανοιχτό και τύχει να περνάει από κει κάποιο άλλο μικρό πουλί (ξένο σ’ όλη αυτή την ιστορία), να αρχίζει κι αυτό να ταΐζει το μικρό αχόρταγο Κούκο.

Μετά από τρεις εβδομάδες, ο νεαρός Κούκος είναι έτοιμος να πετάξει και ν’ αφήσει τους θετούς γονείς του.

Στις βραχώδεις ακτές κοντά στη θάλασσα ή στα μικρά ξερονήσια, οι νεαροί Ασημόγλαροι (Larus cachinans) κάνουν δοκιμές χτυπώντας δυνατά τα φτερά τους, που τα προετοιμάζουν για την πρώτη δύσκολη πτήση τους.

Κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας, ανάμεσα στους βράχους ή στα λιβάδια με τις Πωσειδονίες, το θηλυκό χταπόδι, πολύ καλά μιμετισμένο, φυλάει τα παράξενα λευκά αυγά του, αερίζοντάς τα κάθε τόσο με το νερό που τους ρίχνει.

Ο Κότσυφας (Turdus merula) αυτή την εποχή άρχισε να φωλιάζει για δεύτερη φορά. Ενώ ο Σπίνος (Fringilla coelebs) θα φωλιάσει για δεύτερη και τρίτη φορά, αν υπάρχει πολύ τροφή και το επιτρέψουν οι κλιματολογικές συνθήκες.

Αυτή την εποχή αρχίζουν τα γεννητούρια των Νυχτερίδων. Αυτά τα παράξενα ιπτάμενα θηλαστικά έχουν χαρακτηριστική αναπαραγωγή. Το ζευγάρωμα αρχίζει το φθινόπωρο. Το χειμώνα όμως πέφτουν σε λήθαργο, έτσι το ωάριό τους ωριμάζει και η ωορρηξία γίνεται με το ανοιξιάτικο ξύπνημα. Μέχρι εκείνη όμως τη στιγμή τα σπερματοζωάρια είναι ενεργά μέσα στο θηλυκό.

Η διάρκεια της εγκυμοσύνης στα ευρωπαϊκά και ελληνικά Χειρόπτερα εξαρτάται από τη θερμοκρασία και τις τροφικές συνθήκες. Έτσι τώρα τον Ιούνιο αρχίζουν να γεννούν 1-3 μικρά (μάτια κλειστά για 7 ημέρες), που τα θηλάζουν 21-28 ημέρες.

ΙΟΥΛΙΟΣ

Βρισκόμαστε στην καρδιά του καλοκαιριού κι ο ήλιος είναι βασιλιάς του Ιουλίου. Από την υπερβολική ζέστη τα φυτά διασκορπίζουν στον αέρα τ’ αρώματά τους.

Στους βράχους, κοντά στις αρχαιότητες, πάνω σε παλιούς τοίχους που βλέπουν προς το νότο, είναι το φυσικό οικοσύστημα της Κάππαρης (Capparis spinosa), ενός μικρού θάμνου με λεπτά λευκά λουλούδια. Ο μύθος θέλει αυτά τα λουλούδια να είναι στολίδια απ’ το πέπλο μιας νεαρής νύφης, που έπεσε από τους βράχους καθώς πήγαινε να συναντήσει τον αγαπημένο της.

Φυτό καθαρά μεσογειακό, που φυτρώνει στις βραχώδεις ακτές κοντά στη θάλασσα, προσαρμόζεται πολύ εύκολα και στο εσωτερικό της χώρας όταν η θέση του είναι καλή προς τον ήλιο. Γνωστή στους αρχαίους Έλληνες και στους Ρωμαίους, που την χρησιμοποιούσαν στα φαγητά τους και στα γλυκά τους και με τα φύλα της έκαναν μάσκες ομορφιάς οι γυναίκες.

Αυτή την εποχή ανθίζουν και οι Μυρτιές (Myrtus communis), που βρίσκονται στους λόφους και στις ακτές κοντά στη θάλασσα. Αυτό το φυτό είναι δεμένο με τη θεά Αθηνά, η οποία μεταμόρφωσε την αγαπημένη της φίλη Μυρσίνη που ψυχορραγούσε σε Μυρτιά. Επίσης η θεά Αφροδίτη, όταν αναδύθηκε μέσα από το κύμα, την άλειψαν με λάδι Μυρτιάς. Η Μυρτιά για τους αρχαίους προγόνους μας ήταν το σύμβολο του έρωτα και της αγάπης.

Κοντά στα ρυάκια, στα ποτάμια, σε περιοχές με υγρασία, ανθίζει η Μέντα (Menta acquatica) με τα μικρά ροζ λουλούδια της και αυτή την εποχή η μυρωδιά από τη φρεσκάδα της είναι εξαπλωμένη σ’ όλη την περιοχή.

Στα νησιά ή στο εσωτερικό της χώρας αυτή την εποχή μοσχοβολάει η Ρίγανη, με αποτέλεσμα να γίνεται αντικείμενο επίσκεψης από Πεταλούδες και Μέλισσες.

Στη Βάλια-Κάλντα, αυτή την εποχή, βγάζουν τα ροζ κεφαλάκια τους οι Κενταύριες (Centaurea vlachorum), ενδημικό φυτό του Εθνικού Δρυμού.

Στα ξέφωτα κοντά στη Βάλια- Κάλντα κλώθουν γύρες τα Όρνια και οι Ασπροπάρηδες, καθώς μυρίστηκαν το θάνατο μιας αγελάδας. Τα ταμπουρίσματα των δρυοκολαπτών και ειδικά της Μαυροτσικλιτάρας (Dryocopus martius), τα μεγάλα αργυρά  κοπριά και κουδούνια των ζώων, συνοδευόμενα από τα τραγούδια των πουλιών, κάνουν τη Βάλια-Κάλντα να βουίζει σαν από μελωδίες μιας συμφωνικής ορχήστρας. Τα κρύα ορμητικά νερά των ρυακιών κατεβαίνουν απ’ τις ψηλές χιονισμένες ακόμα βουνοκορφές.

Μες στο δρόμο σχηματίζονται μικρές λιμνούλες που είναι γεμάτες ζωή από Τρίτωνες, Βομβίνες, Γραικοβατράχους. Πιο πέρα, κάτω απ’ τα πυξάρια, μέσα απ’ τα υγρά χορτάρια κάνει την εμφάνισή της με τις νωθρές της κινήσεις και με τα κίτρινα έντονα χρώματά της μια Σαλαμάνδρα.

Στο πυκνό Δάσος από Οξιές της Φλέγγας, αυτή την εποχή μπορεί να συναντήσει κανείς την Αρκούδα. Πολλές φορές αφήνει τα ίχνη της από το πέρασμά της: τρίχες πάνω στους κορμούς, περιττώματα, πατήματα ή αναποδογυρισμένοι κορμοί (ψάχνει να βρει μυρμήγκια ή νύμφες εντόμων).

Σ’ αυτό το δάσος αποτραβιούνται αυτή την εποχή τα Ζαρκάδια για να χαρούν τον έρωτά τους κι ο Αγριόγατος αισθάνεται μεγάλη σιγουριά μέσα στα πυκνά φυλλώματα.

Στην Αλπική ζώνη, πάνω από τα τελευταία Ρόμπολα, κοντά στις Λίμνες της Φλέγγας, φτερουγίζει η Χιονάδα (Eremophila alpestris), ενώ πιο κει, στα κακοτράχαλα γκρεμνά τρέχουν και παιχνιδίζουν τα περήφανα Αγριόγιδα.

Στον Κόζιακα, στις άκρες του δρόμου βγάζουν δειλά τα κόκκινα κεφαλάκια τους τα Lillium chalcedonicum, σπάνια λουλούδια που οι ντόπιοι τα λένε «η ντροπή της νύφης».

Τα βοσκοτόπια αντιλαλούν, είναι γεμάτα από ζωή, ήχους απ’ τα κουδούνια, τα βελάσματα των προβάτων, απ’ τα γαβγίσματα των τσοπανόσκυλων και τις φωνές των τσοπαναραίων.

Οι όχθες του Αχελώου, κοντά στην Κατοχή, έχουν τη μορφή τροπικού δάσους απ’ τις πυκνές Ιτιές και τις Λεύκες, που παίρνουν ασημί χρώμα με τις ακτίνες του ηλίου και το ελαφρό αεράκι τις κάνει να τρέμουν.

Στις μάννες, εκεί που το ποτάμι σχηματίζει μικρές ρηχές λιμνούλες, πάνω απ’ τα παιχνιδίσματα που κάνουν οι ακτίνες του ηλίου με το νερό, πετούν ανάλαφρα, κομψά, οι Λιβελούλες (Calopteryx) και άκομψα οι πιο χονδρές Gomphus.

Πολλά είδη πουλιών βρίσκονται ακόμη στην αναπαραγωγική τους εποχή, όπως τα Γλαρόνια (Sterna albifrons και Sterna hirundo). Τα Ορνιθοχελίδονα μαζί με τα νεαρά τους πετούν ακριβώς πάνω από το νερό. Τα Αηδόνια και οι Τσιροβάκοι κελαηδούν ακόμη.

Ο Ιούλιος όμως είναι ο μήνας των εντόμων. Εκτός από τις Λιβελούλες, εκεί τουλάχιστον όπου δεν έχουν πέσει εντομοκτόνα, πετούν πολύχρωμες Πεταλούδες, όπως η Papilio machaon, η Vanessa atalanta, η Vanessa io, η Argynnis aglaja κ.α.

Στο ποτάμι, στα σημεία όπου το νερό έχει τραβηχτεί, αφήνει ένα στρώμα από βούρκο. Εδώ μπορεί να δει κανείς τα αποτυπώματα της έντονης νυχτερινής ζωής των ερωδιών, των πάρυδρων πουλιών που είδη άρχισαν να κάνουν την εμφάνισή τους, των Νεροπόντικων και των Αλεπούδων.

Αυτή την εποχή οι Πυγολαμπίδες ή Κωλοφωτιές, τα είδη Phausis splendidula και Lampyris noctiluca, κολεόπτερα που ζουν πάνω στους θάμνους, στις άκρες των δασών, είναι ενεργές το ηλιοβασίλεμα ή τη νύχτα. Οι θηλυκές είναι ανίκανες να πετάξουν, καλούν όμως τα αρσενικά που άρχισαν να πετούν με τα όργανα του φωτός που διαθέτουν. Τα αρσενικά έχουν κι αυτά φωτεινή την κοιλιά τους. Έτσι, με τα διάφορα φωτεινά σήματα που εκπέμπουν, γίνεται η αναγνώριση του είδους και ακολουθεί το ζευγάρωμα. Η θηλυκιά αφήνει τ’ αυγά της στο έδαφος. Όταν βγουν οι νύμφες, διαθέτουν κι αυτές όργανα φωτός.

Τους καλοκαιρινούς μήνες έξω από τις πόλεις, στους αγρούς, μπορεί να συναντήσει κανείς το Αλογάκι της Παναγίας (Mantis religiosa), παράξενο έντομο που ανήκει στην οικογένεια Mantidae. Το χρώμα του είναι πράσινο ανοικτό ως κίτρινο ωχρό και έχει μάκρος 7 εκατοστά.

Στη φύση το χρώμα που είναι της «μόδας» είναι το πράσινο σε αρμονία με τη χλωροφύλλη, τη βασική «χρωστική ουσία» του φυτικού βασιλείου. Έτσι τα ζώα ντύνονται με το πράσινο για να είναι πιο μιμητικά. Έχει μικρό τριγωνικό κεφάλι, σχεδόν σε σχήμα καρδιάς, με δυο μάτια πολύ μεγάλα. Παρακολουθεί με πολύ μεγάλη προσοχή τα έντομα που πετούν γύρω του. Οι λεπτές κεραίες του κινούνται νευρικά. Όταν φτάνει στην άκρη του κλαδιού, το «αλογάκι» τεντώνει το σώμα του επιδεικνύοντας το μακρύ λαιμό του. Σηκώνει τα μπροστινά του «σα χέρια σε προσευχή» και περιμένει ακίνητο τη λεία του. (Γι’ αυτή τη στάση του έχει ονομαστεί και Αλογάκι της Παναγίας).

Αυτή την εποχή ζευγαρώνουν τα Αλογάκια της Παναγίτσας. Την ώρα που τελειώνει το ζευγάρωμα το αρσενικό και είναι απασχολημένο, η θηλυκιά κόβει το κεφάλι του συντρόφου της και το τρώει. Οι συσπάσεις του αρσενικού μετά απ’ αυτό γίνονται πιο έντονες και η γονιμοποίηση είναι πιο σίγουρη. Έτσι η θηλυκιά προσφέρει τους απογόνους και εκείνος τη ζωή του για τη διαιώνιση του είδους.

Στον Υγρότοπο της Αχλαδερής, στη Λέσβο, οι Καστανόχηνες (Tadorna ferruginea), μετά από φώλιασμα 28-30 ημερών, πετούν πάνω από το έδαφος καλώντας με τη χαρακτηριστική φωνή τους τα μικρά που περπατούν στο έδαφος, να την ακολουθήσουν στα ήσυχα νερά του κόλπου για να πάρουν μαζί της το πρώτο τους μπάνιο.

Στη θάλασσα, σ’ όλες της ελληνικές ακτές, υπάρχουν οι Καλογρίτσες (Chromis chromis), μικρά ψαράκια που τρέφονται με μικροσκοπικά ζώα του πλαγκτού. Ζευγαρώνουν και γεννάνε τ’ αυγά τους τώρα το καλοκαίρι. Αφού χωριστούν τον Ιούλιο τ’ αρσενικά σε μικρές ομάδες, διαλέγουν ένα ξεχωριστό χώρο ο καθένας. Τα θηλυκά, όταν έρθει η ώρα να γεννήσουν τ’ αυγά τους, κατεβαίνουν στο βυθό και τα αφήνουν. Τα αρσενικά, αφού τα γονιμοποιήσουν, τριγυρίζουν από πάνω τους κουνώντας τα πτερύγια για να τα αερίζουν και να τα εμπλουτίζουν με οξυγόνο. Όταν αρχίζουν να βγαίνουν οι μικρές γαλάζιες Καλογρίτσες, τότε τα αρσενικά σκορπίζουν.

ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ

Τον Αύγουστο τα πουλιά σταματούν να κελαηδούν. Τα Αηδόνια σιωπούν. Κάπου-κάπου ακούγεται, χωρίς πολύ όρεξη όμως, να κελαηδεί καμιά Καλαμοποταμίδα ή κανένας Μαυροσκούφης. Τα μικρά έχουν βγει απ’ τις φωλιές τους και οι γονείς τους δε θέλουν, με τα κελαηδίσματα τους, να προδώσουν την παρουσία τους.

Στις όχθες των ποταμών και στα Δέλτα, κατά εκατοντάδες πετούν τα Χελιδόνια, τα Οχθοχελίδονα, οι Σταχτάρες. Άρχισαν την προετοιμασία τους για το μεγάλο ταξίδι της επιστροφής στην Αφρική, στα χειμωνιάτικα λημέρια τους.

Πρώτος ο Αριστοτέλης, στην «Ιστορία των Ζώων», προσπάθησε να δώσει μια επιστημονική εξήγηση στο φαινόμενο της αποδημίας των πουλιών: «…οι πελεκάνοι επίσης αποδημούν απ’ το Στρυμώνα στο Δούναβη…» Ενώ σ’ ένα άλλο σημείο αναφέρει: «Ένας μεγάλος αριθμός πουλιών κρύβεται και δεν αποδημούν όλα, όπως πιστεύεται, προς τις θερμές χώρες… Ο Πελαργός, το Κοτσύφι, το Τρυγόνι και η Σταρήθρα, όλα κρύβονται.»

Σε πολλά σημεία του έργου του, η αλήθεια μπερδεύεται με τη δοξασία, γι’ αυτό και πίστευε στη θεωρία της μεταμόρφωσης, ότι δηλαδή ο Κοκκινολαίμης το καλοκαίρι μεταμορφώνεται σε Κοκκινούρη.

Η αποδημία είναι η πιο μεγάλη περιπέτεια στη ζωή ενός πουλιού, γιατί εκατοντάδες εκατομμύρια αποδημητικά δεν φθάνουν ποτέ στον προορισμό τους. παρ’ όλα αυτά, αν το φαινόμενο της αποδημίας δεν είχε αξία για τη διαιώνιση του είδους, τότε θα είχε εξαλειφθεί απ’ τη φυσική επιλογή.

Πριν να αποδημήσουν, τα πουλιά περνούν μια περίοδο προετοιμασίας. Σ’ αυτό το διάστημα συσσωρεύουν λίπος κάτω απ’ το δέρμα τους, εξαιτίας της υπερφαγίας, αλλάζουν φτερά και είναι έτοιμα να αποδημήσουν με τις κατάλληλες ατμοσφαιρικές συνθήκες.

Διάφοροι είναι οι εσωτερικοί και εξωτερικοί παράγοντες που σπρώχνουν τα πουλιά ν’ αποδημήσουν. Η διάθεση για αποδημία κανονίζεται απ’ τις ορμόνες μερικών αδένων (υπόφυση, σεξουαλικοί αδένες). Αυτοί επηρεάζονται απ’ την παράταση ή την ελάττωση του φωτός κατά τη διάρκεια της ημέρας. Επίσης η συσσώρευση του λίπους είναι η ενέργεια της πτήσης, που τα βοηθάει σημαντικά κατά τη διάρκεια του ταξιδιού και έτσι καλύπτουν τεράστιες αποστάσεις χωρίς σταθμό.

Οι Πελαργοί (Ciconia ciconia) που ζουν στην Ελλάδα και εκείνοι γενικά της Ανατολικής Ευρώπης, αφήνουν τις φωλιές τους και αφού συγκεντρωθούν κατά χιλιάδες στη Θράκη (στο Δέλτα του Έβρου), δια μέσου του Βοσπόρου, της Τουρκίας, της Μέσης Ανατολής, φθάνουν στην Αφρική. Οι Πελαργοί που ζουν όμως στη Δυτική Ευρώπη αποδημούν προς τα Ν.Δ., από το Γιβραλτάρ. Η αιτία αυτής της παράξενης αποδημίας είναι το Αιγαίο και γενικά η Μεσόγειο θάλασσα.

Ο Πελαργός όταν πετάει χρησιμοποιεί τα θερμά ανοδικά ρεύματα. Αυτά όμως δημιουργούνται μόνο την ημέρα πάνω απ’ τη στεριά που θερμαίνεται απ’ τον ήλιο. Πάνω απ’ τη θάλασσα ο Πελαργός θα αναγκαζόταν να πετάει φτεροκοπώντας, πράγμα που θα τον έκανε να χάσει μεγάλη ενέργεια.

Στους υγρότοπους, ακούγονται τα καλέσματα απ’ τους Πορφυροτσικνιάδες, τους Νυχτοκόρακες, τους Λευκοτσικνιάδες, τους Σταχτοτσικνιάδες, που έχουν αφήσει τις αποικίες τους και ψάχνουν στα ρηχά νερά για τροφή.

Στην καρδιά της νύχτας, μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες, πάνω στις λουρονησίδες ή στην κοίτη του Αχελώου, κοντά στο Δέλτα, ακούγεται ένας μονότονος ήχος «τουρλί-τουρλί-τουρλί». Είναι η Πετροτριλίδα, ένα πουλί που σπάνια φαίνεται ακόμη και την ημέρα, καθώς είναι μιμετισμένη και ένα με το γύρω περιβάλλον.

Πάνω στα βράχια των νησιών του Αιγαίου, την ώρα που οι άλλοι ξεκινούν για το μακρινό ταξίδι της αποδημίας, οι Μαυροπετρίτες (Falco eleonorae) στήνουν την αποικία τους και αρχίζουν την ερωτική τους περίοδο. Οι ερωτικές τελετουργίες τους είναι πολύ θεαματικές. Πετούν μαζί και αφήνονται σε ελεύθερες πτώσεις. Δεν φτιάχνουν φωλιές, αλλά χρησιμοποιούν για ν’ αφήσουν τ’ αυγά τους σχισμές, τρύπες, κοιλότητες, πάνω στους απότομους βράχους. Η κάθε αποικία μπορεί να αποτελείται από 4-5, αλλά και πάνω από 100 ζευγάρια. Εδώ γεννούν 2-3 αυγά. Οι θηλυκές τα κλωσούν, ενώ τα αρσενικά τις τρέφουν. Μετά από 28 ημέρες βγαίνουν οι πρώτοι νεοσσοί. Αυτά τα πουλιά αργούν να φωλιάσουν για να μπορέσουν να εκμεταλλευτούν την αποδημία των μικρών Στρουθιόμορφων, τα οποία συλλαμβάνουν για να ταΐσουν τους νεοσσούς τους.

Ο μεγαλύτερος παγκόσμιος πληθυσμός (πάνω από 2.500 ζευγάρια) φωλιάζει στην Ελλάδα. Μερικά άτομα, ίσως νεαρά, μένουν και το χειμώνα στο Αιγαίο. Στο τέλος του Οκτώβρη, αποδημούν για τη Μαδαγασκάρη και για τα νησιά Riunione.

Οι Μαυροπετρίτες είναι τα μόνα πουλιά της Ελληνικής Ορνιθοπανίδας που ακολουθούν αυτό το ταξίδι για να ξεχειμωνιάσουν σ’ αυτά τα εξωτικά μέρη.

Τον Αύγουστο, στολίζει ακόμα τις ελληνικές παραλίες, με τα ασημοπράσινα φύλλα της και τα γαλάζια λουλούδια της, η Αγκαθιά ή Παπαδίτσα (Eringium maritimum). Το φυτό αυτό ήταν γνωστό στους αρχαίους με το όνομα «ηρύγγιον». Το όνομά του προέρχεται από την ερυγή (ρέψιμο), αφού ο Θεόφραστος και ο Διοσκορίδης το συνιστούσαν σε όσους είχαν στοματικές διαταραχές. Το όμορφο αυτό φυτό κινδυνεύει στη χώρα μετά από συλλεκτική μανία των τουριστών, που το μαζεύουν για ενθύμιο.

Στις αμμοθίνες, ανθίζει ο Θαλάσσιος Κρίνος (Pancratium maritimum). Είναι ένα ωραίο φυτό με βολβό, της οικογένειας Amaryllidaceae, με λευκά λουλούδια που ξεχύνουν ένα γλυκό άρωμα. Το Panecratium maritimum είναι γνωστό από τις τοιχογραφίες των ανακτόρων της Κνωσού  και της νήσου Θήρας, που καταστράφηκε από τους σεισμούς κατά τον 1450 π.Χ. Παλαιότερα υπήρχε σε όλες σχεδόν τις αμμώδεις παραλίες της Ελλάδας. Σήμερα οι πληθυσμοί του έχουν ελαττωθεί πολύ και βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης από πολλές παραλίες, γιατί οι βιότοποι του δέχονται καθημερινά αρνητικές επιδράσεις από την ανθρώπινη δραστηριότητα.

Ο Τρυποφράχτης (Troglodytes troglodytes) είναι το μικρότερο πουλί της Ελληνικής Ορνιθοπανίδας και θα μπορούσαμε με άνεση να το χαρακτηρίσουμε σα «το μικρό βασιλιά των θάμνων». Τώρα τον Αύγουστο τελειώνει η αναπαραγωγική του περίοδος, γιατί σε λίγο ετοιμάζεται να μετακινηθεί χαμηλότερα, για να περάσει τη χειμωνιάτικη περίοδο με τ’ άλλα μέλη της οικογένειάς του. Κατά τη διάρκεια όμως της αναπαραγωγικής του περιόδου, που διαρκεί από το Μάρτιο ως τον Αύγουστο, μέσα στην επικράτειά του φτιάχνει πολλές φωλιές. Σε περίπτωση που υπάρχει αρκετή τροφή, την ώρα που η πρώτη του σύζυγος φωλιάζει, αυτός ψάχνει για τη δεύτερη και την τρίτη. Το μυστικό της επιτυχίας του είναι τα πάμπολα όμορφα τραγούδια του. Για κάθε μία έχει ένα διαφορετικό κελάηδημα, μια διαφορετική μελωδία. Σ’ αυτή την περίπτωση έχουμε το φαινόμενο της πολυγυνίας, που είναι αρκετά συνηθισμένο στον κόσμο των ζώων.

Η Φώκια (Monachus monachus) έχει απομονωθεί σήμερα στα ερημονήσια και στις σπηλιές του Αιγαίου και του Ιονίου. Αυτή την εποχή γίνονται τα ζευγαρώματα. Η εγκυμοσύνη της θα διαρκέσει 11 μήνες και τον Ιούλιο θα γεννήσει ένα μικρό, που θα θηλάζει για 3-4 εβδομάδες. Αυτό θα είναι αυτόνομο μετά από 6 εβδομάδες.

Στα γαλάζια νερά των θαλασσών μας, το Φιδόψαρο (Nerophis ophidion) βρίσκεται σε περιοχές με φύκια, σε βάθος 2-15 μέτρα και κοντά στις ακτές. Πιάνεται γερά με την ουρά του απ’ τη θαλάσσια βλάστηση και παραμένει όρθιο. Η θηλυκιά τον Αύγουστο γεννάει 200-300 αυγά, που έχουν διάμετρο 1 mm. Από αυτά, η θηλυκιά 50-200τα κολλάει στην κοιλιά του αρσενικού, όπου και θα αναπτυχθούν.

Το Κονάκι (Anguis fragilis), μια σαύρα 40-50 εκ., γεννάει αυτή την εποχή 5-26 μικρά σαυράκια, τα οποία τρέχουν γρήγορα να κρυφτούν μέσα στα ξερά χορτάρια ή κάτω απ’ τις πέτρες μέσα στο χώμα.

Μετά τα ζευγαρώματα που είχε την περίοδο του Απριλίου, αυτό το μήνα το Ασινόφιδο (Coronella austriaca) φέρνει στο φως 3-15 φιδάκια. Το ίδιο συμβαίνει και με την Οχιά της Μήλου (Vipera lebetina): κι αυτή φέρνει στη ζωή 5-15 μικρά αυτή την εποχή.

Με τις πρώτες μεγάλες μπόρες, που είναι συχνές τώρα τον Αύγουστο, ο καιρός μαλακώνει, γίνεται πιο γλυκός.

Τα Κοτσύφια αφήνουν τα καλοκαιρινά λημέρια τους, στην Πάρνηθα, και κατεβαίνουν πάλι στους κήπους της Αθήνας. Άφησαν την Αθήνα με τις μεγάλες ζέστες τον Ιούλιο, μετά το τέλος της δεύτερης γέννας τους, για να ανέβουν στο δροσερό βουνό.

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ

Έφθασε ο Σεπτέμβρης. Σε λίγο θα μπει το φθινοπώρι. Παρ’ όλα αυτά, στην αρχή του μήνα οι μέρες είναι ακόμη ζεστές, αλλά ευτυχώς υπάρχει και το αεράκι που κάθε τόσο μας δροσίζει.

Ο μέρες είναι πιο μικρές. Η αυγή αργεί να φανεί και το δειλινό βάφει με τα ρόδινα χρώματά του πιο γρήγορα τον ορίζοντα. Ο ουρανός άρχισε να συννεφιάζει και με την πρωινή βροχή, το θερμόμετρο αρχίζει να πέφτει.

Η βροχή ξεπλένει τα πάντα. Τα φύλα των δέντρων λάμπουν παράξενα, καθώς ο ήλιος απαλά τα σφιχταγκαλιάζει.

Ανάμεσα τους θάμνους, από τις 10 Σεπτέμβρη και μετά αρχίζουν να κάνουν την εμφάνιση τους τα πολύχρωμα φθινοπωρινά λουλούδια, όπως Κρόκοι, Στενμπεργκιες, Κολχικά. Σε σκιερά μέρη, κάτω απ’ τα σχίνα, άρχισαν να φυτρώνουν τα όμορφα ροζ Κυκλάμινα (Cyclamen hederifolium). Μέσα στα λιβάδια, κάτω από τα δέντρα σε περιοχές με υγρασία, άρχισαν να φυτρώνουν τα πρώτα φθινοπωρινά Μανιτάρια.

Αυτή την εποχή, φυτρώνει στα δάση μας το γνωστό στις περισσότερες περιοχές με το όνομα Κοκκινομανίταρο (Amanita caesarea). Ήταν γνωστό από την αρχαιότητα και υμνήθηκε από πολλούς συγγραφείς και ποιητές όπως τον Πλίνιο, τον Γαληνό, τον Κικέρωνα, τον Οράτιο και άλλους. Οι αρχαίοι Έλληνες και οι Ρωμαίοι λάτρευαν το Κοκκινομανίταρο και το θεωρούσαν τροφή των θεών, ισάξιο με την αμβροσία που δίνει την αθανασία.

Το Κοκκινομανίταρο φυτρώνει μοναχικά ή ομαδικά μερικές φορές και σε μεγάλους κύκλους, που είναι γνωστοί σαν τα «δαχτυλίδια της μάγισσας», στα ξέφωτα από Δάση Βελανιδιάς, Καστανιάς, Ελάτου ή Πεύκου.

Αυτή την εποχή φυτρώνουν επίσης οι Αλεποπορδές ή Αλεπόφουσκες, διάφορα Μανιτάρια του γένους Lycoperdon sp. Είναι γνωστά σ’ όλη την Ελλάδα και έχουν σχήμα στρογγυλό ή αυγόμορφο. Ο λαός μας έδωσε το όνομα αυτό γιατί πιστεύει ότι φυτρώνει πάνω στα περιττώματα των αγριμιών, όπως της Αλεπούς και του Λύκου.

Στους ξηρότοπους της Κρήτης, της Πελοποννήσου, της Δ. Στερεάς Ελλάδας, της Ηπείρου, της Χαλκιδικής, της Λέσβου και της Κω, αυτή την εποχή η Ορχιδέα Spiranthes spiralis είναι η τελευταία που κάνει την εμφάνισή της στο φυσικό «στερέωμα». Έτσι κλείνει το Σεπτέμβριο ο κύκλος των Ορχεοειδών, που έχουν αρχίσει να κάνουν την εμφάνισή τους για πρώτη φορά στις αρχές Φεβρουαρίου.

Αυτή την εποχή οι Βατομουριές είναι γεμάτες από ώριμα, γλυκά, ζουμερά μούρα. Έχουν χρώμα βιολετί, που δείχνει ότι έχουν «ψηθεί» πολύ καλά από τον ήλιο. Αυτά τα φρούτα προσελκύουν γύρω τους διάφορα είδη πουλιών που είναι δεμένα με τα πυκνά φυλλώματα των θάμνων, όπως Μαυροσκούφηδες, Μαυροτσιροβάκους και άλλα μικρά Στρουθιόμορφα που αποδημούν αυτή την εποχή.

Ένα μεγάλο πλήθος εντόμων επισκέπτεται τα Βατόμουρα από τους Χρυσομπάμπουρες (Cetonia aurata), τις Σφήκες και διάφορα είδη Διπτέρων. Επίσης η Αράχνη (Argiope) άπλωσε τα μαγικά δίχτυα της δίπλα απ’ τα φρούτα για να εκμεταλλευτεί το πηγαινέλα των εντόμων.

Στην Κρήτη, την Πελοπόννησο και σ’ άλλες περιοχές της χώρας αρχίζει ο τρυγητός του σταφυλιού. Οι αγρότισσες, μπουρμπουλωμένες με τα πολύχρωμα τσεμπέρια τους, τραγουδούν καθώς κόβουν το κεχριμπαρένιο καρπό. Αυτή την περίοδο, μέσα στα αμπέλια υπάρχει χαρά και επικρατεί το τραγούδι, γιατί ο τρυγητός δεν είναι τόσο κουραστική εργασία όπως οι άλλες χειμερινές ή καλοκαιρινές εργασίες.

Στα Φαράγγια της Κρήτης άρχισαν τα πρώτα φτερουγίσματα μαζί με τους γονείς τους οι νεαροί Γυπαετοί (Gypaetus barbatus). Στα Μετέωρα, πάνω από τους γρανιτένιους επιβλητικούς βράχους, γυροπετούν μαζί οι ενήλικοι και οι νεαροί Ασπροπάρηδες, δοκιμάζοντας τα φτερά τους. Προετοιμάζονται για το μεγάλο ταξίδι της αποδημίας.

Συνήθως μετά τις 14 του Σεπτέμβρη, ημέρα της Ύψωσης του Τίμιου Σταυρού, ο καιρός αρχίζει να μεταβάλλεται. Αυτή τη μεταβολή την αντιλαμβάνονται γρήγορα τα πουλιά, γι’ αυτό ξεκινούν για τα αφρικάνικα χειμωνιάτικα λημέρια τους. Από τα αποδημητικά, άλλα ταξιδεύουν την ημέρα, όπως οι Πελαργοί, τα Αρπακτικά, τα Χελιδόνια, τα Σταχτάρια. Ενώ άλλα ταξιδεύουν τη νύχτα, όπως οι Αγριόπαπιες, οι Κούκοι και οι Τσιροβάκοι.

Τα σποροφάγα Στρουθιόμορφα αποδημούν συνήθως την ημέρα, ενώ τα εντομοφάγα τη νύχτα. Οι Κούκοι, οι Γυδοβυζάστρες, οι Συκοφάγοι και αρκετά αρπακτικά ταξιδεύουν μεμονωμένα. Η Νανομουγκάνα (Ixobrychus minutus) και η Τρανομουγκάνα (Botaurus stellaris), που ζουν σε μεμονωμένα ζευγάρια κατά η διάρκεια της αναπαραγωγής, αποδημούν σε κοπάδια από 10 ως 100 άτομα. Οι Μαυροπελαργοί (Ciconia nigra), που ζουν επίσης μοναχικά, κατά την περίοδο της αποδημίας δημιουργούν κοπάδια 60 ως 70 άτομα. Οι Αγριόπαπιες και οι Αγριόχηνες πετούν ανά ζευγάρια ή οικογένειες, ενώ άλλες δημιουργούν πιο μεγάλα κοπάδια με τους χαρακτηριστικούς σχηματισμούς.

Η σημασία της αποδημίας είναι πάρα πολύ μεγάλη για την επιβίωση και τη διαιώνιση του είδους, αυτό το φαινόμενο προϋποθέτει την ικανότητα των πουλιών να προσανατολίζονται μέσα στο χώρο. Κατά τη διάρκεια της πτήσης τους βασίζονται στα «Landmarks», δηλαδή στα γνωστά γι’ αυτά σημεία, όπως λίμνες, ποτάμια, οροσειρές. Χρησιμοποιούν ανάλογα μια ηλιακή, αστρική ή μαγνητική «πυξίδα» και έχουν την ικανότητα να αναγνωρίζουν τα 4 σημεία του ορίζοντα και το ακριβές σημείο που βρίσκονται.

Αυτή την εποχή, οι ακτές γεμίζουν από Γλάρους, ειδικά από Καστανοκέφαλους (Larus ridibundus) και σε λίγο θα τους συναντάμε σχεδόν σε όλη τη διαδρομή των ποταμών και σ’ όλα τα νερά της ενδοχώρας.

Στους υγρότοπους, στις ακτές και στα λασποτόπια κάνουν την εμφάνισή τους οι Σκαλίδρες (Calidris sp.), τα Τούρλια (Limosa sp.), οι Τρύγγες (Tringa sp.), ενώ ψάχνουν για τροφή ανάμεσα στις λάσπες και τα νερά. Μερικά από αυτά θα ξεχειμωνιάσουν στη χώρα μας, ενώ άλλα, αφού ξεκουραστούν και τραφούν, θα συνεχίσουν το ταξίδι τους.

Αυτή ην εποχή ο Σκαντζόχοιρος (Erinaceus europaeus), κρυμμένος καλά ανάμεσα στα ξερά κλαδιά, στους κήπους ή στα αμπέλια, θηλάζει τα μικρά του, που ήρθαν στο φως κατά τη διάρκεια της δεύτερης γέννας του. Ο Σκαντζόχοιρος κάθε φορά γεννάει 2-10 μικρά, μετά από εγκυμοσύνη που διαρκεί 35-42 ημέρες. Τα μικρά έχουν τα μάτια τους κλειστά για 14-18 ημέρες και θηλάζουν για 18-20 ημέρες.

Επίσης ο Δασοποντικός (Apodemus sylvaticus), ο πιο κοινός ποντικός της Ευρώπης, που ζει στα δάση, στα πάρκα και στους κήπους και φτιάχνει τη φωλιά του στο χώμα, αυτή την εποχή γεννάει για τρίτη ή τέταρτη φορά μέσα σ’ ένα χρόνο. Κάθε φορά έρχονται στη ζωή 3-9 μικρά, με τα μάτια κλειστά για 14-15 ημέρες. Είναι αυτόνομα μετά από 21 ημέρες.

Στα Δάση με Καστανιές, Οξιές και κωνοφόρα της Ηπειρωτικής Ελλάδας, όπου ζει σε αποικίες ο Δασομυωξός (Glis glis), αυτή την εποχή γεννάει 3-4 μικρά που θα είναι αυτόνομα μετά από 60 ημέρες.

Στη Μεσόγειο και στα Ελληνικά Πελάγη αρχίζει αυτή την εποχή ο έρωτας των Δελφινιών (Delphinus delphis) και της Φώκαινας. Μετά από ένα διάστημα 10-11 μηνών εγκυμοσύνης, θα φέρουν στον κόσμο από 1 μικρό.

Στη θάλασσα εκεί που το μπλε είναι εκείνο της μελάνης, το Μουγγρί (Conger conger) τελειώνει την αναπαραγωγική του περίοδο. Ο Σεπτέμβριος είναι ο μήνας που τα θηλυκά που μοιάζουν με χέλια (ξεπερνούν τα 2 μέτρα και έχουν βάρος 40 κιλά), ανεβαίνουν απ’ τα βάθη για να γεννήσουν κοντά στις ακτές, σε κοιλότητες και σχισμές βράχων. Γεννάνε μόνο μία φορά στη ζωή τους, όταν γίνουν περίπου 5 χρονών, σχεδόν 1.000.000 αυγά, απ’ όπου βγαίνουν σχεδόν μικροσκοπικά ψαράκια που λέγονται Λεπτοκέφαλοι. Όταν γίνουν 0.15 μάκρος, πλησιάζουν τις ακτές και πολύ γρήγορα μεταμορφώνονται σε Μουγγριά.

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ

Μπήκε ο Οκτώβρης. Τα μολυβένια σύννεφα άρχισαν να συγκεντρώνονται απειλητικά στον ουρανό. Οι βροχές άρχισαν να πέφτουν δυνατές και απότομες. Τα κιτρινισμένα φύλλα, μετά τις δυνατές βροχές, άρχισαν να «ξεκολλούν» με το πρώτο φύσημα του αγέρα. Τα πράσινα χρώματα σιγά-σιγά σβήνουν. Η φύση ντύνεται στο κίτρινο-καφέ.

Όπως λέει μια παροιμία, «ο Οκτώβρης είναι οχτρός της γης». Οι πρώιμες βροχές κατά τον Οκτώβρη είναι κάτι που οι βοσκοί πάντα εύχονται, γιατί φυτρώνουν γρήγορα τα χόρτα και υπάρχει τροφή για τα ζώα τους, σε μια περίοδο που τίποτα σχεδόν δεν υπάρχει για βοσκή. Για τη γεωργία, όμως, οι πρώιμες βροχές δεν είναι πάντα για όλους επιθυμητές. Τα χωράφια γεμίζουν κάθε λογής χόρτα τα οποία τα εξαντλούν.

Οι πρώιμες βροχές συνοδεύονται όμως από καταστροφές, πλημμύρες, χαλάζι.

Ανάμεσα στη χαμηλή βλάστηση, έφθασαν απ’ τα βόρεια της χώρας ή απ’ τα ψηλά βουνά μας, σε μεγάλους αριθμούς, οι Κοκκινολαίμηδες (Erithacus rubecula). Άρχισαν να ψάχνουν για τη χειμερινή τους κατοικία. Αρχίζει η εγκατάσταση τους στους κήπους, στους θάμνους, στα πάρκα, στα μικρά δάση. Αυτό το μικρό στρουθιόμορφο, από τη στιγμή που θα βρει μια επικράτεια, γίνεται επιθετικό προς τα μέλη του είδους του. Προστατεύει την επικράτειά του με μεγάλο πάθος και δε διστάζει να επιτεθεί και να κυνηγήσει αυτούς που παραβίασαν το χώρο του. Έχει την αίσθηση της ιδιοκτησίας και αισθάνεται αφεντικό στο χώρο του. Πολλές φορές φθάνει λίγο βαμβάκι βαμμένο κόκκινο για να δούμε τις αντιδράσεις του Κοκκινολαίμη. Αν το βάλουμε σ’ ένα κλαδί, μέσα στην επικράτειά του, τότε θα γίνουμε μάρτυρες μιας μεγάλης επίθεσης. Το κελάηδημά του γίνεται νευρικό και επιθετικό, το στήθος του φουσκώνει, σα να ήθελε να γίνει διπλός και με το ράμφος του αρχίζει να χτυπάει με μανία το βαμβάκι, λες και είναι άτομο του είδους του.

Από τα πουλιά, οι καλοκαιρινοί επισκέπτες και τα αποδημητικά έχουν αναχωρήσει, ενώ οι χειμωνιάτικοι επισκέπτες άρχισαν να καταφθάνουν. Υπάρχουν όμως και τα πουλιά που είναι μόνιμοι κάτοικοι και που δεν έχουν καμιά όρεξη να μετακινηθούν. Ο πρώτος όμως κανόνας, για να μπορέσουν να επιβιώσουν και στις 4 εποχές, είναι να εκμεταλλεύονται σωστά τις τροφές τους και αυτά που τους προσφέρουν.

Έτσι οι Παπαδίτσες (Parus sp.), τα μικρά πουλιά που όλο κελαηδούν νευρικά, κάνουν τα ακροβατικά τους μέσα στους κήπους και στα δάση όλης της Ελλάδας. Άρχισαν να «ξεσκονίζουν» το φθινοπωριάτικο διαιτολόγιό τους. άφησαν την καλοκαιρινή τους δίαιτα, που ήταν πλούσια σε έντομα, για μία νέα που αποτελείται από σπόρους, φρούτα του δάσους και άλλα φυτικά στοιχεία.

Στο δάσος αυτή την εποχή παρατηρείται μια μεγάλη «έκρηξη» Μανιταριών. Αυτή την τόσο γευστική τροφή την εκμεταλλεύονται διάφορα είδη ζώων, μα πάνω απ’ όλους, εκείνος που είναι αχόρταγος για τα Μανιτάρια είναι ο Σκίουρος.

Οι Δασομυωξοί (Glis glis) άρχισαν πολύ γρήγορα, αυτή την εποχή, να διπλασιάζουν το βάρος τους. έπεσαν σε πολλή λαιμαργία  πάνω στους σπόρους και στα βελανίδια. Σε λίγο θα πέσουν σε λήθαργο, σε μια σίγουρη κρύπτη, 60 εκ. περίπου κάτω απ’ τη γη, ή στην κοιλότητα κάποιου δέντρου ή στη σχισμή κάποιου βράχου. Η κρύπτη αυτή φιλοξενεί πολλά άτομα που ανήκουν στην ίδια οικογένεια. Πριν πάνε όμως για «ύπνο», τη γεμίζουν με σπόρους και βελανίδια. Θα τους χρειαστούν την άνοιξη, όταν θα ξυπνήσουν, για να έχουν κάτι πρόχειρο να βάλουν στο στόμα τους, μια και κατά τη διάρκεια του χειμώνα θα έχει καταναλωθεί όλο το λίπος που έχουν συγκεντρώσει στους ιστούς τους.

Οι Σαλαμάνδρες μέσα στα δάση, ύστερα από μια σύντομη ερωτική συνάντηση, άρχισαν να αποτραβιούνται για να βρούνε το χώρο όπου θα ξεχειμωνιάσουν. Κρύβονται μέσα στις κοιλότητες των δέντρων, στους βράχους ή στο χώμα και ψάχνουν πάντοτε να βρουν τις σωστές συνθήκες (υγρασία, θερμοκρασία) που είναι απαραίτητες για τη ζωή τους.

Μέσα στην πόλη, πάνω στα μεγάλα αιωνόβια δέντρα, άρχισε ένα παράξενο πηγαινέλα. Έφτασαν τα Ψαρόνια (Sturnus vulgaris). Το μαρτυρεί ο μεγάλος θόρυβος που κάνουν αυτά τα πουλιά, αλλά και το γεγονός ότι δε «σέβονται» τις ταμπέλες που ζητούν απ’ τους πολίτες να κρατούν την πόλη καθαρή. Το πρωί, κάτω απ’ τα γυμνά δέντρα, τα πεζοδρόμια είναι γεμάτα από κουτσουλιές.

Τα Ψαρόνια είναι τα πουλιά με τους μεγαλύτερους πληθυσμούς σ’ όλο τον κόσμο. Στη Μεγάλη Βρετανία, μετά από έρευνα που έκαναν οι Ορνιθολόγοι, έχει αποδειχθεί ότι υπάρχουν 10 εκατομμύρια άτομα και σ’ όλο τον κόσμο φθάνουν σχεδόν τον ανθρώπινο πληθυσμό.

Αυτή την εποχή αφήνουν τις εξοχές και τραβιούνται μέσα στην πόλη, για να κοιμηθούν τα βράδια. Η πόλη είναι πιο σίγουρη αλλά και πιο ζεστή. Τα πρωινά αφήνουν την πόλη και ψάχνουν για τροφή μέσα στα λιοστάσια ή στ’ αμπέλια. Στο χώρο όπου συγκεντρώνονται για να κοιμηθούν οι αριθμοί είναι πολύ μεγάλοι: πολλές φορές πάνω σε ένα δένδρο υπάρχουν δέκα έως δεκαπέντε χιλιάδες άτομα.

Μέσα στα δάση τα φύλλα κιτρινίζουν και το ταπέτο απ’ τα νεκρά φύλλα γίνεται όλο και πιο γλιστερό.

Τα μικρά θηλαστικά άρχισαν να κρύβονται για να περάσουν με σιγουριά το χειμώνα. Στο δάσος ήρθαν όμως νέοι επισκέπτες. Είναι οι Τσίχλες και οι Μπεκάτσες, που θα βρουν καταφύγιο ανάμεσα στα νεκρά φύλλα και στα γυμνά ξερά κλαδιά.

Κοντές στις όχθες στον Αχελώο και στα φρεσκοοργωμένα χωράφια, συνεχίζουν να καταφθάνουν οι Καστανοκέφαλοι Γλάροι. Σε μεγάλους αριθμούς γυροπετούν από όργωμα σε όργωμα οι Καλημάνες, ψάχνοντας για σκουλήκια, σπόρους και σαλιγκάρια.

Στη Σιθωνία ή στον Εθνικό Δρυμό της Πάρνηθας, από τα λιγοστά Ελάφια (Cervus elaphus) που απέμειναν, τα αρσενικά μαζεύονται στις περιοχές των θηλυκών με την ελπίδα να δημιουργήσουν το «χαρέμι» τους. Εκεί τα αρσενικά θα δώσουν τις μάχες τους και ο καλύτερος θα κερδίσει τις θηλυκές. Τα ενήλικα αρσενικά ζουν μόνα τους. Κατά την περίοδο των ερώτων όμως, μάχονται μεταξύ τους για το ποιος θα οδηγεί την ομάδα. Μετά την περίοδο των ερώτων, την ομάδα την οδηγεί πάντα μια πεπειραμένη θηλυκιά.

Τα υδρόβια πουλιά συνεχίζουν να καταφθάνουν. Άλλα σταματούν εδώ και άλλα συνεχίζουν πιο νότια. Οι υγρότοποι γεμίζουν από Φαλαρίδες, Κιρκίρια και Βουταλίδια.

Στη Μεσόγειο, σ’ όλα τα πελάγη, τα νερά άρχισαν να γίνονται όλο και πιο κρύα. Παρ’ όλα αυτά, την εποχή αυτή αρχίζει να ζευγαρώνει ο Σφαιροκέφαλος (Globicephala melaena), θηλαστικό που ανήκει στην οικογένεια Delphinidae.

Οι Μένουλες (Maena maena) είναι ψάρια που συγγενεύουν με τις Μαρίδες και τις Τσερούλες. Έχουν χρώμα μολυβί στη ράχη και κοιλιά σταχτόασπρη. Το κεφάλι τους είναι μεγάλο, με μεγάλα μάτια και δόντια πυκνά και μικρά. Οι Μένουλες είναι ερμαφρόδιτες, πρώτα θηλυκές. Όταν ζευγαρώνουν τον Οκτώβριο αλλάζουν περιβολή: παρουσιάζουν περισσότερες μακρουλές γαλάζιες γραμμές στα πλευρά και γαλάζια στίγματα στο κεφάλι και στα πτερύγια.

Αυτή την εποχή επίσης, ανάμεσα στους φυκιάδες και στους βράχους, γεννούν τ’ αυγά τους οι Τσιπούρες (Sparus auratus).

Στα ψηλά βουνά άρχισαν να ωριμάζουν τα φρούτα της Καστανιάς (Castanea sativa) και με το πρώτο κρύο θα τα βρίσκουμε σε πολλές γωνιές της πόλης μας, ζεστά από τους καστανάδες.

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ

Η φύση το Νοέμβριο είναι πλούσια σε χρώματα. Την πολυχρωμία των λουλουδιών αντικαθιστούν τα βαθιά, έντονα χρώματα των φύλλων και των φρούτων του φθινοπώρου.

Στα ψηλά βουνά μας τα κωνοφόρα δε ρίχνουν τα φύλλα τους. Ανάμεσα σ’ αυτά όμως, οι Καστανιές, οι Οξιές και τα Σφενδάμια «αφήνουν» τα φύλλα τους να υποδεχτούν τη χειμωνιά μέσα σε μια ποικιλία από κίτρινα και καστανοκόκκινα χρώματα.

Μέσα στο δάσος, αυτή την εποχή βρίσκει κανείς τις Αγριοτριανταφυλλιές (Rosa canina), φορτωμένες με Κυνόροδα -έτσι τα λένε τα φρούτα τους που είναι έντονα κόκκινα και γυαλιστερά-. Τα Κυνόροδα τα χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι πρόγονοί μας για διάφορες ασθένειες, ενώ οι νεότεροι φτιάχνουν μ’ αυτά σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας ένα πολύ γευστικό και απαλό ποτό (λικέρ).

Μέσα στη χαμηλή βλάστηση, οι θάμνοι παίρνουν χρώματα φανταστικά, πράγμα που δεν είχε συμβεί ούτε και κατά τη διάρκεια της ανθοφορίας τους. Οι Κουμαριές και οι Ελαφοκουμαριές μοιάζουν με χριστουγεννιάτικα δένδρα, γιατί είναι φορτωμένες με τους όμορφους καρπούς τους. οι αποχρώσεις τους ξεκινούν από το κίτρινο και φθάνουν μέχρι το έντονο κόκκινο, ανάλογα φυσικά με το βαθμό ωριμότητάς τους.

Οι Μυρτιές (Myrtus communis) μοσχοβολούν από μακριά αυτή την εποχή, γιατί είναι φορτωμένες με χιλιάδες βιολετί φρούτα. Όλα αυτά τα φρούτα είναι πλούσια τροφή για τα πουλιά και ειδικά για τους Κοκκινολαίμηδες, τα Κοτσύφια, τις Τσίχλες και τους Μαυροσκούφηδες.

Ο χειμώνας βρίσκεται στην πόρτα μας. Τα δένδρα έχουν ξεγυμνωθεί και έμειναν σαν μανουάλια. Έτσι αρχίζει γι’ αυτά μια περίοδος ανάπαυσης, που θα διαρκέσει ως τις αρχές της άνοιξης. Η χλόη τα πρωινά είναι γεμάτη δροσοσταλίδες από την υγρασία της νύχτας και την ομίχλη, που άρχισε δειλά – δειλά να κάνει την εμφάνισή της.

Η Αθήνα γεμίζει από πουλιά αυτή την εποχή. Είναι οι χειμωνιάτικοι επισκέπτες της, που θα μας συντροφεύσουν και θα μας δώσουν νότες χαράς, στις κρύες και μουντές ημέρες του χειμώνα. Οι επισκέπτες μας έκαναν «ειρηνική κατάληψη» στον Εθνικό Κήπο, στις Στήλες του Ολυμπίου Διός, στου Φιλοπάππου, στον Αδρηττό, στην Ακρόπολη και στην Αρχαία Αγορά. Τα ονόματα των φτερωτών φιλοξενούμενών μας είναι: Θαμνοψάλτης, Μαυροσκούφης, Δενδροφυλλοσκόπος, Χρυσοβασιλίσκος, Βασιλίσκος, Λούγαρο, Τσίχλα, Παπαδίτσα, Κοκκινολαίμης, Σιρλοτσίχλονο, Τρυποφράχτης, Καρβουνιάρης, Σταχτοσουσουράδα, Λευκοσουσουράδα, Ψαρόνι.

Τα Ψαρόνια κινούνται με μεγάλη άνεση μέσα στην πόλη, σε αντίθεση με τους ανθρώπους. Με λίγα λόγια, έγιναν τα αφεντικά της. Ο Κοκκινολαίμης μαζί με τον Τρυποφράχτη συναγωνίζονται στο μελαγχολικό κελάηδημα και έτσι μας υπενθυμίζουν ότι έφτασε ο χειμώνας.

Οι Δεκαοχτούρες, τα όμορφα αυτά πουλιά, μένουν μαζί μας κατά τη διάρκεια όλου του χρόνου. Αυτό τον καιρό όμως σταμάτησαν να τραγουδούν το χαρακτηριστικό «δεκαοχτώ-δεκαοχτώ». Πετούν όμως ανάλαφρα και σιωπηλά, από πολυκατοικία σε πολυκατοικία, ψάχνοντας για λίγη τροφή.

Στους υγρότοπους συνεχίζουν να φτάνουν τα υδρόβια πουλιά. Άλλα θα περάσουν το χειμώνα στα νερά της πατρίδας μας, ενώ άλλα θα συνεχίσουν το ταξίδι τους για τη Βόρεια ή την Τροπική Αφρική.

Με τα πρώτα κρύα άρχισαν να κάνουν την εμφάνισή τους στους υγρότοπους της Βόρειας Ελλάδας οι Αγριόχηνες, σε πολύ μικρούς αριθμούς βέβαια, γιατί είναι είδη που αντιμετωπίζουν αρκετά προβλήματα. Καθρεφτίζονται στα νερά των υγρότοπων καθώς πετούν με τους χαρακτηριστικούς σχηματισμούς. Το σούρουπο όμως προσγειώνονται και ψάχνουν για τροφή μέσα στα οργωμένα χωράφια.

Τα Μπεκατσίνια σταματούν και αυτά στους υγρότοπους, και ειδικά σε περιοχές με ορυζώνες, και είναι έτοιμα να πετάξουν με το χαρακτηριστικό τους κάλεσμα όταν βρεθούν σε κίνδυνο.

Οι Πρασινοκέφαλες πάπιες (Anas platyrhynchos) αυτή την εποχή αρχίζουν να ερωτεύονται. Τα αρσενικά κάθε λίγο και λιγάκι καθρεφτίζονται μέσα στα ήσυχα νερά της Λιμνοθάλασσας, καθαρίζουν το γυαλιστερό φτέρωμά τους, κάνουν κόρτε και κυνηγούν επίμονα τις σκούρες θηλυκές.

Ο Σπίνος (Fringilla coelebs) είναι συγκάτοικός μας σ’ αυτή την πόλη κατά τη διάρκεια όλου του χρόνου. Παρ’ όλα αυτά, περνάει σχεδόν απαρατήρητος. Αυτήν την εποχή όμως ο πληθυσμός των Σπίνων αυξάνεται γιατί φιλοξενούν τ’ αδέρφια τους, που έρχονται απ’ τον παγωμένο βορρά. Μπορείς να δεις μαζί πολλά αρσενικά να ψάχνουν για τροφή μέσα στα χόρτα, ενώ λίγο πιο κάτω οι θηλυκές «εξιστορούν» τα προβλήματά τους. Μερικοί Σπίνοι που έρχονται απ’ τον βορρά «μιλούν» μια διαφορετική διάλεκτο, που δεν την καταλαβαίνουν οι δικοί μας.

Μέσα στα δάση, στα πάρκα, στους κήπους, αυτή την εποχή καταφθάνουν οι Σπίνοι. Ψάχνουν επίμονα για να βρουν κάποιο Κολεόπτερο κάτω απ’ τα μουσκεμένα φύλλα. Αυτή την εποχή δεν υπάρχουν ερωτικές συναντήσεις. Τα αρσενικά βρίσκονται μαζεμένα σε ομάδες, το ίδιο και τα θηλυκά, που πιο πέρα ψάχνουν για τροφή. Αυτό που προέχει τώρα το χειμώνα είναι η επιβίωση. Μόλις έρθει η άνοιξη και η καλή εποχή, τότε θα σκεφτούν και την αναπαραγωγή.

Με το πρώτο κρύο τα μεγάλα θηλαστικά (Ζαρκάδια, Αγριοκάτσικα, Αγριογούρουνα) άρχισαν να αλλάζουν και να βάζουν τις χειμωνιάτικες «φορεσιές» τους, για να αντεπεξέλθουν στη δύσκολη εποχή.

Αυτή την εποχή ερωτεύονται μέσα στα δάση τα Αγριογούρουνα. Οι θηλυκές αφήνουν τ’ αρσενικά να πλησιάσουν στην αγέλη τους για την αναπαραγωγή.

Το Αγριογούρουνο είναι ζώο κοινωνικό και ζει σε αγέλες που σχηματίζουν οι θηλυκές με τα νεαρά. Εδώ έχουμε μια μητριαρχική κοινωνία και αυτή που διευθύνει την αγέλη είναι η πιο ηλικιωμένη, δηλαδή δέχονται χωρίς αντίρρηση τις «συμβουλές» της «γιαγιάς» τους. Η ζωή της αγέλης έχει πολλά πλεονεκτήματα, ειδικά όταν πρέπει να κυνηγήσουν ή να προφυλαχθούν από τους εχθρούς τους.

Τα αρσενικά κατά την αναπαραγωγή φεύγουν, λες και δεν έχουν καμιά υποχρέωση για τα μικρά που θα ‘ρθουν.

Η εγκυμοσύνη διαρκεί 16-17 εβδομάδες, και όταν θα είναι έτοιμες για τα γεννητούρια τον Απρίλιο, θα φτιάξουν μόνες τους τις φωλιές τους και θα αναθρέψουν τα μικρά τους.

Τα Αγριοκάτσικα ή Αγρίμια, που τα συναντάμε στα Βουνά της Κρήτης, στις Κυκλάδες και στις Σποράδες, κατεβαίνουν πιο χαμηλά. Τα θηλυκά για να συναντήσουν τα ενήλικα αρσενικά που ζουν συνήθως απομονωμένα. Είναι η εποχή των ερώτων. Οι θηλυκές, μετά από εγκυμοσύνη 23 εβδομάδων, θα φέρουν στον κόσμο 1-3 μικρά.

Στα τελευταία δάση της Ρόδου, τα λιγοστά Πλατώνια αρχίζουν κι αυτά τις ερωτικές τελετουργίες τους. Έτσι, μετά από 32 περίπου εβδομάδες, το Μάιο, θα φέρουν στον κόσμο 1-3 μικρά.

Στα κρύα νερά των θαλασσών μας, αυτή την εποχή διαλέγει η Σαρδέλα για να αφήσει τ’ αυγά της που πλέουν στην επιφάνεια μαζί με το πλαγκτόν.

Στους υγρότοπους της Β. Ελλάδας, τώρα με το κρύο άρχισαν να κατεβαίνουν αρκετά αρπακτικά απ’ τις βόρειες χώρες, για να βρουν καλύτερες συνθήκες για τη διατροφή τους.

Στην Κεντρική και Νότια Ελλάδα, τις μέρες με ήλιο εμφανίζεται κάπου-κάπου και καμία Πεταλούδα με πέταγμα «τρεμουλιαστό».

Τα ερπετά έχουν όλα χωθεί στις τρύπες τους, άρχισαν το χειμωνιάτικο ύπνο τους. Μπορεί όμως κανείς να συναντήσει κάποια καθυστερημένη Οχιά να λιάζεται πάνω σε καμιά πέτρα.

Στην Αιτωλοακαρνανία, στην περιοχή τους Αγγελόκαστρου, τα Πετροχελιδόνια δε μπαίνουν στον κόπο να μεταναστεύουν, αλλά παραμένουν όλο το χρόνο στην περιοχή. Τις ηλιόλουστες μέρες του Δεκέμβρη μπορούμε να τα δούμε να πετούν «τρεμουλιαστά» πάνω από τη χαμηλή βλάστηση.

ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ

Ο χειμώνας χτυπάει για καλά την πόρτα μας. Στα βουνά, τα δάση είναι σιωπηλά και ακούγονται μόνο ελάχιστα κελαηδήματα απ’ τους Πύρρουλες και τους Σπίνους, που αντιλαλούν μελαγχολικά μέσα στο χιόνι που έχει σκεπάσει τα πάντα.

Οι Παπαδίτσες (Parus sp.) άφησαν κατά μέρος τις φιλονικίες τους για τα «περιουσιακά τους στοιχεία» και άρχισαν να φτιάχνουν «συμμορίες»  από άτομα που ανήκουν σε διαφορετικά είδη, όπως Γαλαζοπαπαδίτσες, Μακρονούρηδες, Κλειδωνάδες, Καλόγερους, Τσοπανάκους και ετοιμάζονται για τις χειμωνιάτικες «επιδρομές» τους. Όσο πιο πολλά μάτια ψάχνουν για τροφή αυτή την εποχή τόσο το καλύτερο, γιατί σπανίζει. Εξάλλου οι εμπειρίες που έχει το κάθε είδος είναι προς όφελος όλων.

Πετούν ασταμάτητα χωρίς να κουράζονται, ψάχνοντας στους κορμούς και στα κλαδιά για έντομα και νύμφες. Ελαφρά σφυρίγματα και κελαηδήματα διατηρούν την επαφή και τη συνοχή της ομάδας. Όταν φτάσει το σούρουπο, ψάχνουν να βρουν για να κουρνιάσουν (roosting) σε καλά προφυλαγμένες γωνίες. Κάθονται το ένα κοντά στο άλλο, για να ζεσταίνονται στις κρύες νύχτες του Δεκέμβρη.

Ο Καρυδοθραύστης και η Κίσσα είναι δυο πουλιά που ανήκουν στα Κορακοειδή. Δεν αφήνουν το δάσος όπου μεγάλωσαν για να κατέβουν πιο χαμηλά τώρα που το χιόνι σκέπασε τα πάντα. Απ’ το καλοκαίρι μάζευαν και έκρυβαν τροφές «των φρονίμων τα παιδιά πριν πεινάσουν μαγειρεύουν». Έτσι, τώρα στις δύσκολες στιγμές ξεθάβουν καρύδια, φουντούκια και άλλα καλούδια κάτω απ’ το παχύ στρώμα του χιονιού.

Σε αραιά διαστήματα, μέσα στους χαμηλούς θάμνους και στους φράχτες της πόλης ακούγονται τα τριλίσματα του Τρυποφράχτη,

Ο Κοκκινολαίμης, «τ’ αηδόνι του χειμώνα», με τις μελαγχολικές νότες του τραγουδιού του, προειδοποιεί τα’ άλλα άτομα του είδους του να προσέξουν καλά, γιατί όποιος καταπατήσει τη χειμωνιάτικη επικράτειά του θα έχει πολλά προβλήματα.

Τα Ψαρόνια πετούν χαμηλά πάνω απ’ την Αθήνα. Το βράδυ ψάχνουν με πολύ θόρυβο να βρουν να κουρνιάσουν πάνω στους ψηλούς Αΐλανθους τη πόλης. Ο φύλακας της ομάδας, «ο αλτρουιστής», θα καθίσει στην πιο ψηλή κορυφή του δένδρου και αν χρειαστεί θα δώσει το σήμα απομάκρυνσης με κίνδυνο της ζωής του.

Οι Λευκοσουσουράδες (Motacilla alba) τώρα το χειμώνα συνεταιρίζονται. Η υπεράσπιση της επικράτειάς τους αυτή την εποχή έχει μεγάλη τροφική σημασία.

Το Δεκέμβρη, οι υγροβιότοποι (λίμνες, βάλτοι, λιμνοθάλασσες) σφύζουν από ζωή. Είναι δεκάδες χιλιάδες οι Αγριόπαπιες που κατέβηκαν απ’ τα βόρεια για να ξεχειμωνιάσουν στους υγροβιότοπους. Η υποδοχή που τους έγινε όμως από τους κυνηγούς δεν ήταν απ’ τις πιο «εγκάρδιες».

Στις περιοχές όπου απαγορεύεται το κυνήγι, στα ήσυχα νερά καθρεφτίζονται με την όμορφη χρωματιστή «στολή» τους τα αρσενικά και τα σκούρα θηλυκά της Πρασινοκέφαλης, το Κιρκίρι, η Χουλιαρόπαπια.

Το Πόρτο-Λάγος ντύνεται με τα καινούργια χρώματα αυτή την εποχή. Τα γαλάζια νερά του βάφονται με βιολετί-ρόδινες πινελιές απ’ τα φτερά των Φοινικόπτερων. Με το σούρουπο, είναι θαυμάσιο θέαμα να βλέπεις αυτά τα πουλιά να πετούν στο ροδοκόκκινο ορίζοντα.

Στην Πίνδο, τα Ζαρκάδια έχουν σχεδόν ολοκληρώσει την αλλαγή της φορεσιάς τους, έχουν ντυθεί για καλά στα χειμωνιάτικα. Τα κέρατα των αρσενικών πέφτουν σα να είναι ξερά κλαδιά, μια και τέλειωσε η αποστολή που είχαν, μετά απ’ τις ερωτικές μάχες που έγιναν στο τέλος του καλοκαιριού.

Στη Λέσβο, στο τέλος του μήνα αρχίζουν τα πρώτα γεννητούρια οι Γαλιές (Sciurus anomalus). Γεννούν 2-3 μικρά, μέσα στις κοιλότητες των δένδρων (ελιές, πλατάνια) και στις ξερολιθιές. Περίμεναν το ευχάριστο γεγονός κι έτσι έκαναν το κουμάντο τους, αφού όλο το καλοκαίρι μάζευαν τροφή ακατάπαυστα, ειδικά γι’ αυτές τις δύσκολες στιγμές.

Στη θάλασσα και πολύ κοντά στις ακτές, τα Καλαμάρια, πρόσφυγες απ’ τα βαθιά νερά, συγκεντρώνονται πάντα αυτή την εποχή. Διαλέγουν τα κρύα νερά της χειμωνιάτικης τρικυμισμένης θάλασσας για να ερωτευτούν. Έτσι αρχίζουν τρελά κυνηγητά και σφιχταγκαλιάσματα με τα πλοκάμια τους.

ΝΕΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ

ΤΕΥΧΗ 87,88,89,90,91,92,93,94,95,96,97,98. ΕΤΟΣ 1992.