Οικοϊστορία: ΟΙ ΔΡΟΜΟΙ  ΤΟΥ ΠΑΡΙΣΙΟΥ

Δημήτρης Κωστόπουλος

«Το Παρίσι μου φάνηκε σαν ένα σώμα

που κάθε λειτουργία του την κινούσαν

 ιδιαίτερα όργανα ελεγμένα και εξαιρετικά ακριβή»

                                                                   Maxim de Camp, 1865

Η βιομηχανική επανάσταση θα αλλάξει ριζικά και για πρώτη φορά μετά τον 13^ον αιώνα το ευρωπαϊκό αστικό τοπίο. Η  ραγδαία αύξηση του πληθυσμού των πόλεων  και η αλλαγή χρήσεων γης από τις βιομηχανικές ανάγκες αλλάζει το σκηνικό και τις σχέσεις μεταξύ ιδιωτικού και δημοσίου.

Ο ναπολεόντειος νόμος περί απαλλοτριώσεων θα επεκταθεί το 1833 μετά την εξέγερση του 1830 αλλά και με το νόμο της 3^ης Απριλίου του 1841 ψηφισμένο για τις ανάγκες σχεδιασμού του νέου σιδηροδρομικού δικτύου, που ουσιαστικά αποδίδει στις μεγάλες πόλεις το μονοπώλιο των μεγάλων δόμων.[i] Ταυτόχρονα οι επιδημίες χολέρας που διαδίδονται μετά το 1830 και η επανάσταση του 1848 οδηγούν σε δημόσιες επεμβάσεις που κατοχυρώνονται και νομικά το 1851 με το άρθρο 13 που καθορίζει ότι «όταν η έλλειψη υγιεινής είναι αποτέλεσμα εξωτερικών και μόνιμων αιτιών ...η κοινότητα μπορεί να οικειοποιηθεί το σύνολο των ιδιοκτησιών που περιλαμβάνονται στην περίμετρο των εργασιών».

Η άνοδος  στην εξουσία την επόμενη χρονιά του Ναπολέοντα του Γ θα δώσει την ευκαιρία στον βαρόνο Haussmann, με μια ακραία χρήση αυτών των νομοθετημάτων και καταστρέφοντας ουσιαστικά τον μεσαιωνικό Παρίσι, να δώσει όχι μόνο μια νέα πόλη αλλά και ένα παράδειγμα για όλη την Ευρώπη.

Ο επαγγελματίας νομάρχης βαρόνος Haussmann (1809-1891) έχει το καθήκον να απαντήσει σε δυο μεγάλες ανάγκες, την λειτουργία μιας πόλης που έχει πια ξεπεράσει το ένα εκατομμύριο κατοίκους και την απάντηση στην επαναστατική απειλή, καθώς σε διάρκεια μισού αιώνα (789-1848) το Παρίσι έχει γνωρίσει πέντε επαναστάσεις. Στηριζόμενος στην προσωπική φιλία με τον αυτοκράτορα, την νομοθεσία περί απαλλοτριώσεων, και την αποτελεσματικότητα των δημοσίων τεχνικών υπηρεσιών θα αναλάβει έργο.

Τα υδραυλικά έργα του μηχανικού Belgrad (που διεκδικούσε και ο τραπεζίτης Laffitte) διπλασιάζουν το δίκτυο ύδρευσης και τριπλασιάζουν την παροχή νερού. Το δίκτυο αποχέτευσης ανακαινίζεται εκ βάθρων και τριπλασιάζονται οι παροχές γκαζιού για το φωτισμό των δημόσιων χώρων. Καθιερώνει τις πιάτσες των αμαξών και δημιουργεί μια ενιαία υπηρεσία λεωφορείων. Τέσσερα μεγάλα δημόσια πάρκα ενσωματώνουν την φύση στην πόλη αλλά αυτό που ξεχωρίζει είναι το δάσος της Βουλώνης, ανάμεσα στην δυτική άκρη της πόλης και τον Σηκουάνα, επιταγή του Ναπολέοντα του Γ’ που θέλει στην πόλη του, ένα πάρκο αντίστοιχο αυτού του Λονδίνου. Ένδεκα γειτονικές κοινότητες προσαρτώνται το 1859  στο Παρίσι που γεμίζει με μεγάλα δημόσια κτίρια, στα οποία συνυπάρχουν όλες οι ιστορικές τεχνοτροπίες.

Αλλά το σημαντικότερο έργο του που αποτυπώνεται ανεξίτηλα στο χώρο είναι το νέο οδικό δίκτυο που κατεδαφίζει τον παλιό οικοδομικό ιστό. Νέοι μεγάλοι πλατείς και ευθείς δρόμοι που καταλήγουν σε μεγάλες πλατείες, αντικαθιστούν τις ανθυγιεινές συνοικίες και τους στενούς ασύμμετρους δρόμους φυτώριο των επαναστατικών κινήσεων, ενώ διευκολύνουν τις κινήσεις των στρατευμάτων και των κανονιών. Όπως παρατηρεί ο βουλευτής  Picard (1856), εγκωμιάζοντας τα πλεονεκτήματα των νέων δρόμων για την διατήρηση της τάξης « οι σφαίρες δεν ξέρουν να στρίβουν δεξιά».[ii]

Τα αγαπημένα τριγωνικά οδικά δίκτυα του Haussmann που επιτυγχάνουν το μέγιστο μήκος των οικοδομικών μετώπων και μεγάλο αριθμό προνομιακών γωνιακών κατασκευών αποτυπώνονται στον ιστό της πόλης.

Η πυκνή δόμηση και ο θόρυβος από τις οικονομικές  λειτουργίες της πόλης που ξεπερνάει πια τα δυο εκατομμύρια, δυσκολεύει τη ζωή και πολλά κτίρια των ευπόρων στρωμάτων αποτραβιούνται από το μέτωπο των δρόμων και προστατεύονται από ένα ιδιωτικό χώρο, ένα κήπο ή μια αυλή. Η μεταφιλελεύθερη πόλη αποκτά τα δυο χαρακτηριστικά μοντέλα της, την συνεχή δόμηση στα μέτωπα των δρόμων και των μοναχικών απομονωμένων κτιρίων.

Όταν το 1871 ξεσπάει η επανάσταση, η Κομμούνας δεν θα έχει μεγάλη ζωή. Μέσα σε μια εβδομάδα (21-28 Μαΐου, η «ματωμένη εβδομάδα»), τα κυβερνητικά στρατεύματα και τα κανόνια τους που κινούνται άνετα στα βουλεβάρτα του Haussmann θα συντρίψουν την εξέγερση αφήνοντας πίσω τους 20000 νεκρούς.

Δαίμων της Οικολογίας,

τ. 74, 9/07