Η ΕΛΠΙΔΑ ΠΕΘΑΙΝΕΙ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ

Μικρά τα περιθώρια αισιοδοξίας εν όψει της Παγκόσμιας Διάσκεψης για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη που δρομολογεί τις εργασίες της στο Γιοχάνεσμπουργκ της Νότιας Αφρικής (26-8 έως 4-9)

Ηλίας Ευθυμιόπουλος

50.000 και πλέον προσκεκλημένοι ή απρόσκλητοι, εκπρόσωποι κυβερνήσεων, επιχειρήσεων, περιβαλλοντικών οργανώσεων, μέσων ενημέρωσης  και ποικίλων οργανισμών  πρόκειται να παρακολουθήσουν τις εργασίες του διεθνούς αυτού forum που 10 χρόνια μετά το Ρίο της Βραζιλίας καλείται να κάνει έναν απολογισμό και να βάλει τα νέα ορόσημα της βιωσιμότητας για τον 21^ο αιώνα. Στην πραγματικότητα, η διάσκεψη του Γιοχάνεσμπουργκ δεν επιφυλάσσει εκπλήξεις, όπως ας πούμε ένα μουντιάλ, μια και τα χαρτιά είναι ήδη σημαδεμένα και οι παίκτες έχουν ήδη εκδηλώσει τις προθέσεις τους. Οι ΗΠΑ επικεφαλής της ομάδας των "μεγάλων δυτικών" (πλην της Ευρώπης) έχουν κάνει σαφή στροφή σε σχέση με το παρελθόν σε μια σειρά από κρίσιμα ζητήματα (όπως αυτό της ενέργειας) και αποφεύγουν τις δεσμεύσεις. Οι χώρες του τρίτου κόσμου χωρίς όραμα για μια "ανάπτυξη με σεβασμό στο περιβάλλον" κινούνται γύρω από στερεότυπα αιτήματα του παρελθόντος και παζαρεύουν – με οικονομικούς όρους – την ψήφο τους. Η Ευρωπαϊκή Ένωση τέλος, η μόνη σταθερή και προοδευτική μέχρι σήμερα δύναμη, δοκιμάζεται από την άνοδο στην εξουσία συντηρητικών κομμάτων που προτιμούν το ρεαλισμό της αγοράς από των βολονταρισμό των σοσιαλιστών (και πράσινων) προκατόχων τους.  

Και βέβαια το ζήτημα είναι σε τελευταία ανάλυση οικονομικό. Οι αναπτυσσόμενες χώρες ορθώς διεκδικούν το 0.7% του προϋπολογισμού των χωρών του ΟΟΣΑ για την λεγόμενη "εξωτερική βοήθεια" (από το 0.3% που βρίσκεται σήμερα). Και έχει δίκιο να ειρωνεύεται την διεθνή κοινότητα ο εκπρόσωπος των νήσων Φίτζι όταν πριν δυο χρόνια στη διάσκεψη της Χάγης για την Κλιματική  Αλλαγή σημείωνε ότι το κόστος της συμμετοχής της αντιπροσωπίας της χώρας του στη συγκεκριμένη διοργάνωση ήταν μεγαλύτερο από τον προϋπολογισμό του Υπουργείου Περιβάλλοντος! Όμως το ζήτημα δεν είναι αυστηρά ποσοτικό. Η οικονομική βοήθεια "για την ανάπτυξη" σπάνια αξιοποιήθηκε για διαρθρωτικές αλλαγές στις χώρες υποδοχής, ακόμη σπανιότερα διοχετεύθηκε σε έργα και υποδομές που υπακούουν στο κριτήριο της βιωσιμότητας και σχεδόν ουδέποτε χρησιμοποιήθηκε για τη στήριξη των πραγματικών θυμάτων της παγκοσμιοποίησης που είναι οι κοινότητες των αυτόχθονων  πληθυσμών στις περιοχές των οικονομικών, περιβαλλοντικών και πληθυσμιακών κρίσεων.

Πολύ πριν λοιπόν από την αντιμετώπιση του ζητήματος της οικονομικής βοήθειας, προέχει η επίλυση των δομικών προβλημάτων του διεθνούς συστήματος και συγκεκριμένα η δημιουργία μηχανισμών αξιολόγησης και ελέγχου των χρηματοδοτήσεων, η θεσμοθέτηση "δεικτών βιωσιμότητας", η σύνδεση της βιώσιμης ανάπτυξης με τη δημοκρατική διακυβέρνηση και τις ελευθερίες στο επίπεδο της κοινωνίας των πολιτών. Αυτό δηλαδή που κατέκτησε η Δύση, πολλές φορές εις βάρος των αναπτυσσόμενων χωρών, χρειάζεται να το κατακτήσει σήμερα ο τρίτος κόσμος, όχι αναγκαστικά εις βάρος της Δύσης, αλλ' οπωσδήποτε εις βάρος των τοπικών (και συχνά διεφθαρμένων) ελίτ, των διαπλεκομένων γραφειοκρατιών και των αυταρχικών-δικτατορικών  καθεστώτων. Προέχει επίσης η διαμόρφωση των προϋποθέσεων για την υπαγωγή των δραστηριοτήτων του Διεθνούς Εμπορίου στις αρχές των Ηνωμένων Εθνών για την προστασία της Φύσης και του Πολιτισμού (με βάση την αρχή της προφύλαξης), καθώς και στις επιταγές-προδιαγραφές του Παγκόσμιου Οργανισμού Εργασίας για το αρμπιτράζ, την παιδική εργασία, την προστασία των δικαιωμάτων των εργαζομένων, τον συνδικαλισμό κτλ. Προέχει τέλος η ανάληψη τολμηρών πρωτοβουλιών για τη δημιουργία ενός Διεθνούς Δικαστηρίου Περιβάλλοντος, ικανού όχι μόνο να επιλύει διαφορές αλλά και να καθιστά υπεύθυνες τις πολυεθνικές επιχειρήσεις και τους χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς για τις συνέπειες των πράξεών τους στους ανθρώπους και τα οικοσυστήματα.

Όλα τα παραπάνω συνοψίζονται στο όρο "Περιβαλλοντική Διακυβέρνηση" η οποία  αναγκαστικά περνά μέσα από την αναβάθμιση του ρόλου του Οργανισμού Περιβάλλοντος των Ηνωμένων Εθνών (UNEP) και  τον εφοδιασμό με εκτελεστικές  αρμοδιότητες των περιφερειακών του οργάνων όπως είναι το Μεσογειακό Πρόγραμμα Δράσης (MAP) που φιλοξενούμε στη χώρα μας. Δυστυχώς όμως η προοπτική αυτή όλο και απομακρύνεται, όπως άλλωστε έδειξε και η προπαρασκευαστική (του Γιοχάνεσμπουργκ) διάσκεψη του Ιουνίου στο Μπαλί,  όπου η περιβαλλοντική διπλωματία ηττήθηκε για μια ακόμη φορά από τον εθνικισμό και τις ανίερες συμμαχίες ετερόκλητων πολλές φορές δυνάμεων,  με συγκλίνουσες όμως συγκυριακά επιδιώξεις.  

Πριν από οκτώ χρόνια, η χούντα της Νιγηρίας εκτέλεσε δι απαγχονισμού τον ηγέτη του τοπικού κινήματος εναντίον των απαλλοτριώσεων παραγωγικής γης για την επέκταση των εγκαταστάσεων εξόρυξης πετρελαίου (όπου εμπλέκεται και η πολυεθνική Shell). Ο Κεν Σάρο Βίβα, συγγραφέας και ακτιβιστής, έδωσε τη ζωή του για την αξιοπρέπεια όπως είπε του λαού της Αφρικής και το δικαίωμά του σε ένα ανθρώπινο περιβάλλον. Το παράδειγμά του θα μπορούσε να είναι το έμβλημα της νέας εποχής που θα εγκαινίαζαν οι κυβερνήτες των (δημοκρατικών έστω) χωρών που συναντώνται τις μέρες αυτές στο Γιοχάνεσμπουργκ. Κάτι που βέβαια φαντάζει, όλο και περισσότερο, ως μακρινή ουτοπία.  

Τα Νέα, 10.2002.