σε ενεργειακά αυτόνομα κελύφη με τη χρήση της βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής και των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας

Μαργαρίτα Καραβασίλη[i]

Ολοκληρώθηκε στις 23 Σεπτεμβρίου 2007 ο διεθνής αρχιτεκτονικός διαγωνισμός που προκήρυξε το ΤΕΕ τον Οκτώβριο του 2006, σε συνεργασία με τη Διεθνή Ένωση Αρχιτεκτόνων (UIA) και το Διεθνές Πρόγραμμα Εργασίας ARES (Αρχιτεκτονική και Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας), με τη διαδικασία κρίσης και την απονομή των προβλεπόμενων βραβείων. Ο διαγωνισμός αναφέρεται σε θέμα που φιλοδοξεί να απαντήσει σε μια από τις πιο σοβαρές περιβαλλοντικές προκλήσεις του αιώνα μας αυτή της επείγουσας διαχείρισης κρίσεων μετά από μεγάλες φυσικές καταστροφές που πλήττουν όλο και πιο συχνά διάφορες περιοχές του πλανήτη με δραματικές επιπτώσεις στην οικονομία, την κοινωνία και το περιβάλλον.

Ένα θέμα που δυστυχώς αναδείχθηκε πολύ επίκαιρο για τη χώρα μας, μετά από τις καταστροφικές πυρκαγιές του καλοκαιριού.

Στόχος του διαγωνισμού απετέλεσε η αποκατάσταση και στέγαση των πληγέντων σε κατάλληλες συνθήκες που θα τους επιτρέψουν να ξεπεράσουν το ψυχολογικό σοκ και να βρουν μια προσωρινή αλλά βιώσιμη στέγη που θα τους παρέχει τις βασικές ανέσεις (θερμική άνεση όλο το χρόνο, ηλεκτρισμό, νερό, συνθήκες υγιεινής, κλπ.

Το ΤΕΕ διοργάνωσε το διαγωνισμό αυτό, που απευθύνθηκε στους αρχιτέκτονες όλου του κόσμου, φιλοδοξώντας να δοθούν καινοτόμες ιδέες και λύσεις για βιώσιμα και οικονομικά αποδοτικά αρχιτεκτονικά κελύφη και ενεργειακά αυτόνομους καταυλισμούς, που θα χρησιμοποιούν την βιοκλιματική αρχιτεκτονική και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, που θα μπορεί να χρησιμοποιηθούν στο μέλλον από την παγκόσμια κοινότητα. Η σύνδεση του θέματος με τη χρήση Βιοκλιματικής Αρχιτεκτονικής, που υπηρετεί τον Άνθρωπο και προστατεύει το περιβάλλον και Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας παραπέμπει ουσιαστικά στην παγκόσμια προσπάθεια για την επίτευξη της αειφόρου ανάπτυξης με προτεραιότητα σε μέτρα για την καταπολέμηση της Κλιματικής Αλλαγής, μέσω του περιορισμού της κατανάλωσης ενέργειας και ως εκ τούτου και των εκλυόμενων εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου.

Από τα 220 αρχιτεκτονικά γραφεία από όλο τον πλανήτη, που εγγράφηκαν στον διαγωνισμό, 67 παρέδωσαν προτάσεις υψηλής ποιότητας, όπου αναδεικνύεται η κατανόηση του θέματος και των προκλήσεων που έθεσε ο διαγωνισμός. Κρίθηκαν από Διεθνή Κριτική Επιτροπή, που αποτελείτο από έντεκα μέλη, όλοι εμπειρογνώμονες διεθνούς κύρους και απένειμαν τρία, κατά σειρά, βραβεία που θα λάβουν 20.000, 15.000 και 10.000 ευρώ, πέντε ισότιμους τιμητικούς έπαινους που θα λάβουν από 5.000 ευρώ, καθώς και τρεις ειδικές μνείες, χωρίς χρηματική αμοιβή. 

Οι προτάσεις εξετάστηκαν όλες σχολαστικά και επιλέγησαν, μετά από τρεις γύρους συζητήσεων και ψηφοφοριών, όσες ανταποκρίθηκαν με μεγαλύτερη επιτυχία στα κριτήρια που έθεσε η Κριτική Επιτροπή και αφορούν στα παρακάτω: (α) ποιότητα αρχιτεκτονικής (καταλληλότητα, κλίμα, τοπίο - βιοκλιματική αρχιτεκτονική και ποιότητα σχεδίασης), (β) Μέγιστη χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας για ενεργειακά αυτόνομους καταυλισμούς, καινοτομία, τεχνολογία (γ) Ποιότητα κοινωνικής και ανθρώπινης ζωής: Κατοίκηση, πολεοδομική διευθέτηση, σύνθεση των αρχιτεκτονικών μονάδων-κελυφών, υποδομή (δ) Οικολογική ποιότητα (Τοπικά υλικά, δυνατότητα επανάχρησης, προσαρμογή στο περιβάλλον, νερό, απόβλητα) (ε) Αποτελεσματικότητα διαχείρισης επείγουσας κατάστασης μετά από την καταστροφή (Δυνατότητα μεταφοράς, κόστος, χρόνος κατασκευής) (στ) Αποτελεσματικότητα σχέσης κόστος / όφελος. 

Το πρώτο βραβείο έλαβε ομάδα αρχιτεκτόνων από τη Λισσαβόνα Πορτογαλίας[ii] για πρόταση που αναφέρεται σε περιοχή στο Μαρόκο και προσφέρει μια πλήρως κατανοητή και ενδιαφέρουσα προσέγγιση στο πρόβλημα λύση, που διαθέτει ικανοποιητική λειτουργικότητα, ευελιξία, προσαρμοστικότητα, εμφανή αρχιτεκτονική ποιότητα και μέγιστη χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Τα προτεινόμενα αρχιτεκτονικά κελύφη είναι προκατασκευασμένα και μπορούν να τοποθετηθούν σε διαφορετικές περιπτώσεις φυσικών καταστροφών και σε διαφορετικές κλιματικές συνθήκες, με τις ανάλογες προσαρμογές. Είναι ενεργειακά αυτόνομα, μεταφέρονται και στήνονται εύκολα και γρήγορα και συνδυάζονται μεταξύ τους ώστε να επεκτείνονται ανάλογα με τις ανάγκες αυτών που θα τα κατοικήσουν, ενώ μπορούν και να χρησιμοποιηθούν σαν κοινοτικά – κοινωφελή – κτίρια (κέντρα υποδοχής πληγέντων και κοινότητας, σχολεία, ιατρικά κέντρα, κλπ.).

Το δεύτερο βραβείο έλαβε ομάδα αρχιτεκτόνων από την Στουτγάρδη Γερμανίας[iii] που αναφέρεται σε περιοχή της πόλης Gujarat, στην Ινδία. Η πρόταση προσφέρει εύκολη στην κατασκευή λύση και υψηλή ενεργειακή απόδοση, λόγω των κατασκευαστικών υλικών που έχουν επιλεγεί. Προσαρμόζεται αποδοτικά στις τοπικές κλιματικές συνθήκες και προτείνει μια βιοκλιματική αρχιτεκτονική που είναι οικονομική, εύκολα μεταφερόμενη σε πληγέντες περιοχές, που ανοίγει προς τον εξωτερικό χώρο – τον κοινόχρηστο – ενθαρρύνοντας την κοινοβιακή ζωή και τις κοινωνικές επαφές. Η απλότητα της πρότασης συνάδει και με υψηλή ποιότητα που εκφράζεται από την αρχιτεκτονική προσέγγιση, ενώ παρέχει και πολύ ενδιαφέρουσα σχέση κόστους – οφέλους.

Το τρίτο βραβείο έλαβε ομάδα αρχιτεκτόνων, από την Βοστόνη[iv] που προτείνει μια ενδιαφέρουσα στρατηγική αντιμετώπισης φυσικών καταστροφών, κατάλληλη για μεγάλα αστικά κέντρα.  Ειδικότερα, παρέχει άμεσα κατάλληλη περιβαλλοντική υποδομή και κάθε αναγκαία υποστήριξη αξιοποιώντας μεγάλους χώρους στάθμευσης που βρίσκονται κοντά σε χώρους αποθήκευσης και κάνοντας την μέγιστη δυνατή χρήση καινοτόμων ανανεώσιμων τεχνολογιών. Οι επιλεγμένοι χώροι βρίσκονται παραπλεύρως μεγάλων αυτοκινητοδρόμων, παρέχοντας δυνατότητα άμεσης και γρήγορης πρόσβασης σε περίπτωση μεγάλων φυσικών καταστροφών. Η πρόταση σχεδιάστηκε για την περίπτωση της Βοστόνης στην Μασαχουσέτη, μετά από μεγάλες πλημμύρες, αλλά μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε κάθε ανάλογη περίπτωση σε μεγάλα αστικά κέντρα αναπτυγμένων χωρών παγκοσμίως.

Οι τιμητικοί έπαινοι δόθηκαν:

Σε ομάδα αρχιτεκτόνων από την Αθήνα, Ελλάδα[v] για πρόταση που σχεδιάστηκε για περιοχές της κεντρικής και νότιας Ευρώπης και ταιριάζει σε αναπτυγμένες περιοχές. Η πρόταση βασίζεται σε μάλλον εξεζητημένη τεχνολογία και προτείνει ένα βασικό τύπο, προκατασκευασμένο, που παράλληλα προσφέρει μια πολύ ευχάριστη οπτική εικόνα. Τα βιοκλιματικά στοιχεία και τα συστήματα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας προσαρμόζονται απολύτως στην αρχιτεκτονική των κελυφών, που μεταφέρονται και τοποθετούνται εύκολα και γρήγορα.

Σε πρόταση ομάδας αρχιτεκτόνων από το Τορίνο Ιταλίας[vi], που σχεδίασαν για περιοχή της Νικαράγουα. Η πρόταση συνδυάζει υψηλή με χαμηλή τεχνολογική προσέγγιση: Δηλαδή ενώ για τα οικιστικά κελύφη χρησιμοποιείται προκατασκευή υψηλής τεχνολογίας, τοπικά κατασκευαστικά υλικά χρησιμοποιούνται για τη διαμόρφωση των κτιρίων κοινωνικής υποδομής των καταυλισμών, με σύνδεση περισσότερων μονάδων μεταξύ τους που διαθέτουν ευελιξία και μεταφέρονται εύκολα. Η όλη προσέγγιση παρέχει άφθονη ανανεώσιμη ενέργεια και καθαρό πόσιμο νερό.

Σε ομάδα από τη Γαλλία[vii] που επέλεξε να σχεδιάσει για περιοχή του Μαρόκο. Η πρόταση κάνει πολύ έξυπνη χρήση των μπαζών που βρίσκονται εύκολα μετά από μεγάλους σεισμούς, τα οποία ενσωματώνονται στην τοιχοποιία των προσωρινών κελυφών με σκοπό να εξασφαλίσουν άριστη θερμομόνωση. Έτσι είναι εύκολο για τους ντόπιους να κτίσουν οι ίδιοι τα καταλύματά τους χρησιμοποιώντας τοπικά, διαθέσιμα, υλικά και άλλα υλικά που μεταφέρονται στους χώρους διαμονής τους, που είναι ειδικά σχεδιασμένα. Η προτεινόμενη τυπολογία βασίζεται στην παραδοσιακή μορφή των κατοικιών με εσωτερικές αυλές που παρέχουν χώρο και ευνοούν τις κοινωνικές σχέσεις. Η πρόταση παρέχει ποιότητα, που βασίζεται κυρίως στην ηρεμία που είναι τόσο απαραίτητη μετά από μια μεγάλη φυσική καταστροφή.

Σε ομάδα από τη Νυρεμβέργη Γερμανίας[viii] για πρόταση που σχεδίασε για περιοχή της Φλόριντα των ΗΠΑ και βασίζεται σε τυπολογία μιας «πρωτοτύπου» μονάδας κατοίκησης η οποία μπορεί να επεκταθεί προς κάθε κατεύθυνση εύκολα, άμεσα ή μέσα στον χρόνο και να προσαρμόζεται ανάλογα με τις ανάγκες των πληγέντων. Η πρόταση παρέχει ευελιξία, αρχιτεκτονική ποιότητα (δημιουργώντας μια πολύ ευχάριστη ατμόσφαιρα), τη δυνατότητα δημιουργίας κοινόχρηστων χώρων, καθώς και μια πολύ καλή ενσωμάτωση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Χρησιμοποιεί βιομηχανικά, αλλά φθηνά, υλικά και καινοτόμες τεχνολογίες.

Σε ομάδα αρχιτεκτόνων από τη Θεσσαλονίκη, Ελλάδα[ix] που σχεδιάστηκε για την περιοχή της Θεσσαλονίκης και εστιάζεται ιδιαίτερα στον εσωτερικό χώρο των κελυφών και διαμορφώνει ένα πολύ ευαίσθητο εσωτερικό χώρο, παρέχοντας ένα συναίσθημα ασφάλειας για τους πληγέντες, που το έχουν τόσο ανάγκη. Η πρόταση παρέχει ενεργειακή αυτονομία και βασίζεται σε ανακυκλούμενα κατασκευαστικά υλικά. Τα κελύφη μεταφέρονται εύκολα, μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν, να επεκταθούν κατά βούληση και να ενοποιηθούν διαμορφώνοντας αποδοτικούς καταυλισμούς. Η κατασκευή βασίζεται σε καινοτόμο τεχνολογία αξιοποιώντας το συμπιεσμένο χαρτί.

            Ειδικές μνείες δόθηκαν:

Σε ομάδα από το Ηνωμένο Βασίλειο[x] με πρόταση για περιοχές στο νότιο τμήμα της Αφρικανικής Ηπείρου, που βασίζεται σε μια τοπικού – παραδοσιακού – χαρακτήρα λύση. Η μορφή του προτεινόμενου κελύφους είναι απολύτως συμβατή με τον πολιτισμό, το κλίμα και το περιβάλλον του συγκεκριμένου τόπου, ενώ σε πολεοδομικό επίπεδο, οι μονάδες είναι οργανωμένες με τρόπο ώστε να ευνοούνται  οι κοινοβιακές λειτουργίες και οι κοινωνικές σχέσεις ενός χωριού.

Σε μικτή ομάδα αρχιτεκτόνων από Τουρκία και Βέλγιο[xi] που σχεδίασε για πόλεις της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης και εισηγείται μια κοινωνική προσέγγιση της ανταπόκρισης σε μια φυσική καταστροφή. Ενθαρρύνονται οι κοινότητες ώστε να υποστηρίξουν πρόσφυγες στο «χώρο τους». Επίσης ενθαρρύνεται η ιδέα του «μοιράζεστε» σε κρίσιμους καιρούς, ενώ ανταποκρίνεται στην ανάγκη των ανθρώπων να βρίσκονται κοντά στα σπίτια τους, ενώ δε μένουν μέσα σε αυτά.

Η απονομή των βραβείων και παρουσίαση των προτάσεων θα πραγματοποιηθεί τον Ιούλιο του 2008 στο Τορίνο Ιταλίας, στο πλαίσιο του 23^ου Παγκόσμιου Συνεδρίου Αρχιτεκτόνων της UIA. Έκθεση των συμμετοχών θα γίνει και στην Ελλάδα κατά το τέλος του 2007 – αρχές 2008.