ΚΑΤΕΔΑΦΙΣΕΩΝ ΕΓΚΩΜΙΟΝ

ΣΑΚΗΣ ΚΟΥΡΟΥΖΙΔΗΣ

Είναι δυνατόν κάθε φορά που πρόκειται να κατεδαφιστούν αυθαίρετα στην Αττική να γίνεται αυτή η κινητοποίηση των ΜΜΕ, να μη βρίσκονται μπουλντόζες ή να παθαίνουν μετά από δύο ώρες δουλειάς; Και πως γκρεμίστηκαν 500 αυθαίρετα στην Ηλεία μέσα σε ένα βράδυ σχεδόν χωρίς να το μυριστούν τα ΜΜΕ;

Είναι κάπως άχαρο να γκρεμίζονται σπίτια. Έτσι κι αλλιώς, είναι μια εκ των υστέρων παρέμβαση σε μια αυθαιρεσία που έχει ήδη συντελεστεί εξαιτίας της ολιγωρίας, των παραλείψεων ή και της συνειδητής ανοχής όσων εμφανίζονται ως εγγυητές της δημόσιας ευρυθμίας και δρουν στο όνομα του συνολικού συμφέροντος της κοινωνίας. Και είναι ακόμη πιο άχαρο να υπερασπίζεσαι κανείς δημόσια τη λογική των κατεδαφίσεων. Μοιάζει λίγο με τον «εγκωμιασμό αξιόποινης πράξης», που αποτελεί και σοβαρό αδίκημα.

Λένε πως όταν μια αυθαιρεσία παίρνει μεγάλες διαστάσεις, στην πράξη λειτουργεί ως μια μορφή απόδοσης κοινωνικής δικαιοσύνης. Ότι όλοι οι νέοι νόμοι γεννιούνται όταν αρχίζει η εκτεταμένη παραβίαση των παλιών. Ότι έτσι κάπως εξελίσσεται το δίκαιο και η νομοθεσία. Οι μελετητές της θεωρίας μάλλον δεν έχουν υπόψη τους το ελληνικό παράδειγμα και κυρίως την παράλληλη πορεία του πολεοδομικού δικαίου και των αυθαιρεσιών που συντελούνται στη γη. Δεν είναι απλώς αποκλίνοντες, αλλά ουσιαστικά κινούνται σε αντίστροφες κατευθύνσεις. Ενώ κατά την τελευταία εικοσαετία έχουμε τη θέσπιση νόμων και ρυθμίσεων που θέτουν σε μια οργανωμένη και αυστηρή βάση την οικιστική εξέλιξη, έχουμε ταυτόχρονα τη μεγάλη έκρηξη της αυθαίρετης δόμησης, το ακριβές μέγεθος της οποίας δεν είναι γνωστό, παρά τις αλλεπάλληλες απογραφές που έχουν γίνει. Σε μια πρόσφατη έρευνα του ΙΟΒΕ («Νέα», 8- 5-1997) εκτιμάται ότι τη δεκαετία 1991- 2001 κάθε χρόνο κτίζονται και θα κτίζονται 93.000 νόμιμες κατοικίες και 31.000 αυθαίρετες. Δηλαδή 310.000 αυθαίρετα σε 10 χρόνια! Δεν διευκρινίζεται, βέβαια, αν πρόκειται για «πλήρεις» αυθαιρεσίες ή αν έχουν υπολογιστεί και οι αυθαίρετες προσθήκες και παρεμβάσεις σε νόμιμες κατοικίες. Σίγουρα, τότε, τα νούμερα θα ήταν ακόμη πιο εντυπωσιακά. Προσθέστε και τα παλαιότερα, προ του 1991, αυθαίρετα και... καλύτερα ας αποφύγουμε τα συνολικά αποτελέσματα. Μόνο στην ανατολική Αττική πριν από 4 χρόνια είχαν καταγραφεί 110.000 αυθαίρετα, από τα οποία 5.000 είχαν κριθεί με τελεσίδικες αποφάσεις κατεδαφιστέα. Από αυτά έχουν κατεδαφιστεί ελαχιστότατα, πιο λίγα από τα τηλεοπτικά σόου που τα συνόδευσαν.

Ας βγάλουμε τα πράγματα σε μια τάξη. Υπάρχουν αυθαίρετα τριών γενεών. Η πρώτη, αμέσως μετά τον πόλεμο, αφορούσε κάποιες μικρές κατοικίες - παράγκες, που χρησίμευαν ως «κύρια κατοικία». Ακολούθησε η δεύτερη γενιά, της «παραθεριστής κατοικίας», και τώρα η τρίτη, πάλι για «κύριες κατοικίες», όμως από καλές έως πολυτελείς αυτή τη φορά.

Υπάρχουν ακόμη τρεις κατηγορίες αυθαιρέτων ως προς τις διαδικασίες ανέγερσής του. Οι «παράνομες», αυτές δηλαδή που χτίζονται σε ένα βράδυ σε περιοχή, που δεν επιτρέπεται. Οι ημινόμιμες, που ενώ δεν έχουν τις τυπικές προϋποθέσεις της νομιμότητας την αναζητούν μέσω της λαϊκής πίεσης, που κατά κανόνα παίρνει τη μορφή του οικοδομικού συνεταιρισμού. Η τρίτη κατηγορία αυθαιρέτων είναι οι «νομιμοφανείς», αυτές που έχουν άδεια, αλλά κακώς την έχουν. Στην κατηγορία αυτή πρέπει να συμπεριληφθούν και οι «εκτός σχεδίου νόμιμες κατοικίες», θεσμός μοναδικός στα παγκόσμια πολεοδομικά χρονικά.

Μια τρίτη κατάταξη των αυθαιρέτων μπορεί να γίνει με βάση το βαθμό αυθαιρεσίας. Μια κατηγορία αφορά τις οικοδομές σε αρχαιολογικούς χώρους, προστατευόμενες περιοχές, ρέματα, αιγιαλούς κ.λπ. Μια δεύτερη σε δάση εν γένει και μια τρίτη σε γεωργικές εκτάσεις. Ο βαθμός αυθαιρεσίας μπορεί να επηρεαστεί και από τον όγκο της κατασκευής και τα μεγέθη της προκλητικότητας που συνιστά.

Τέλος, ειδική κατηγορία αυθαιρέτων αποτελούν τα δημόσια κτίρια και κατασκευές που ή χτίζουν χωρίς τις νόμιμες προϋποθέσεις ή απλώς δεν φροντίζουν να εκπληρώσουν όλες τις υποχρεώσεις που προβλέπονται από τη νομοθεσία. Οι πιο σημαντικές «υποκατηγορίες» αυτής της ενότητας αυθαιρέτων είναι όσα συνδέονται με την άμυνα της χώρας και τις τηλεπικοινωνίες, όπου στο όνομα ενός «υπέρτερου αγαθού» αγνοούνται προκλητικά οι λειτουργίες του φυσικού χώρου που πρέπει να ληφθούν υπόψη, αλλά και αυτονόητες υποχρεώσεις απέναντι στην τυπική νομιμότητα.

Εν ολίγοις, γύρω από την υπόθεση των αυθαιρέτων κινούνται πολιτικοί, υπηρεσίες και κυρίως πολίτες. Πάρα πολλοί πολίτες. Υπάρχει ένας πυρήνας ενοχής και μια τεράστια «στεφάνη συνενοχής». Εξαιτίας του τρόπου που χτίζονται υπάρχει μεγάλη επιβάρυνση στο περιβάλλον, αλλά ακόμη μεγαλύτερη ίσως κοινωνική επίπτωση. Ο πολίτης που αυθαιρετεί δεν μπορεί να είναι και πολίτης που διεκδικεί, τουλάχιστον με αξιοπρεπή και πειστικό τρόπο. Γι’ αυτό και μέχρι τώρα όλες οι εξαγγελίες για την αντιμετώπιση των αυθαιρέτων ήταν, στην καλύτερη περίπτωση, επιβράβευση όσων είχαν ήδη αυθαιρετήσει, που συνοδεύονταν από μια βαρύγδουπη απειλή για όσους θα το έπρατταν στο μέλλον.

Είναι δυνατόν να αρχίζει μια επιχείρηση αντιμετώπισης των αυθαιρέτων, η οποία δεν θα προβλέπει την κατεδάφιση όσων κτισμάτων βρίσκονται σε αρχαιολογικούς χώρους, εθνικούς δρυμούς και προστατευόμενες συγκεκριμένα περιοχές, σε ρέματα κι αυτές;

Είναι δυνατόν να κοστίζει λιγότερο η νομιμοποίηση ενός αυθαιρέτου από τη νόμιμη ανέγερση ενός σπιτιού;

Είναι δυνατόν ένα αυθαίρετο να συνδέεται «νόμιμα» με όλα τα κοινωφελή δίκτυα;

Είναι δυνατόν να δημιουργείται οικοδομικός συνεταιρισμός χωρίς να έχει προηγουμένως εξασφαλίσει μια έκταση για οικοδόμηση η οποία θα πληροί ήδη όλες τις νόμιμες προϋποθέσεις;

Είναι δυνατόν να υφίστανται ακόμη κανονισμοί που να προβλέπουν την πλειοδότηση κτισμάτων εκτός σχεδίου μόνο με βάση την «αρτιότητα» του οικοπέδου ή του αγροκτήματος ή επειδή βρίσκονται φάτσα σε μεγάλο οδικό άξονα;

Είναι δυνατόν όλα τα λεγόμενα μεγάλα έργα που εκτελεί το ελληνικό Δημόσιο να είναι αυθαίρετα επειδή δεν τηρούν όλες τις προβλεπόμενες διαδικασίες ή απλώς εκ των υστέρων συμπληρώνουν τους φακέλους;

Είναι δυνατόν κάθε φορά που πρόκειται να κατεδαφιστούν αυθαίρετα στην Αττική να γίνεται αυτή η κινητοποίηση των ΜΜΕ, να μη βρίσκονται μπουλντόζες ή να παθαίνουν μετά από δύο ώρες δουλειάς; Και πως γκρεμίστηκαν 500 αυθαίρετα στην Ηλεία μέσα σε ένα βραδύ σχεδόν χωρίς να το μυριστούν τα ΜΜΕ;

Είναι δυνατόν, μετά τις νέες εντάξεις περιοχών με αυθαίρετα στο σχέδιο, να μην προβλέπεται τίποτε για τα υπόλοιπα που θα παραμείνουν αυθαίρετα; Ή μήπως η ποινή τους είναι αυτή, δηλαδή απλώς να ονομάζονται αυθαιρετούχοι;

Όλα αυτά τα ερωτήματα εκπέμπουν ένα μήνυμα. Όποιος προλάβει και χτίσει στη ζούλα το σπίτι το γλιτώνει! Η πολιτεία θα εξαντλήσει την αυστηρότητα της τους- κάθε φορά- επόμενους. Τα ειδικευμένα συνεργεία που χτίζουν σπίτια σε μια νύχτα, όταν η αστυνομία περιπολεί από την άλλη πλευρά του δάσους ή της παραλίας, θα συνεχίσουν να το κάνουν, απλώς μπορεί να τους κοστίζει κάτι παραπάνω αυτό το λοξοδρόμημα των περιπολούντων.

Σε αντιδιαστολή με το παραπάνω μήνυμα υπάρχει και ένα δεύτερο. Δεν πρόκειται να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα με τα αυθαίρετα ποτέ, αν το πακέτο της λύσης δεν προβλέπει εκτεταμένες κατεδαφίσεις, με σαφή, ενιαία και δημοσίως γνωστά κριτήρια.

Το τρίτο μήνυμα αφορά αυτούς που συμπράττουν στη δημιουργία των αυθαιρέτων. Αν οι ευθύνες παραμείνουν στο επίπεδο της πολιτικής ηγεσίας και των αδιόρατων κέντρων εξουσίας, καμία λαϊκή πίεση- αν ποτέ υπάρξει τέτοια που να ξεκουνήσει τους κυβερνώντες, για το θέμα αυτό βέβαια- δεν μπορεί να αλλάξει τα δεδομένα. Ευθύνες έχουν και όσοι κρατικοί ή άλλοι λειτουργοί και υπάλληλοι εμπλέκονται με τις πράξεις ή τις παραλείψεις τους στο θέμα των αυθαιρέτων. Και αυτοί ανήκουν κυρίως στις εξής κατηγορίες: υπάλληλοι υπηρεσιών των οποίων οι υπογραφές είναι απαραίτητες για την ολοκλήρωση και νομιμοποίηση μιας αυθαιρεσίας. Είναι οι συμβολαιογράφοι που μεταβιβάζουν, κατατμούν ή κληροδοτούν αυθαίρετα οικόπεδα και οικοδομές. Είναι οι δασολόγοι των δασαρχείων ή οι αρχαιολόγοι των αντίστοιχων περιοχών που εκδίδουν παράνομα πιστοποιητικά καταλληλότητας για οικόπεδα που βρίσκονται σε δάση ή αρχαιολογικούς χώρους. Είναι οι αστυνομικοί που περιπολούν κάθε φορά αλλού ή δεν διαπιστώνουν και δεν παρεμβαίνουν ακόμη και όταν δέχονται συγκεκριμένες καταγγελίες. Καμία αιτιολογία του είδους ότι αναγκάστηκαν να βάλουν την αναγκάστηκαν να βάλουν την υπογραφή τους ή ότι αυτή είναι η πολιτική βούληση της πολιτικής ηγεσίας του υπουργείου και άρα δεν είναι νοητή μια ατομική αντίσταση δεν μπορεί να προβάλλεται ή να καλύπτεται. Αν οι ευθύνες δεν επιμερίζονται και δεν προσωποποιούνται, τότε δεν αποδίδονται σε κανέναν. Η ψευδαίσθηση της απόδοσης πολιτικών ευθυνών είναι μια μεγαλοπρεπής απαλλαγή.

Οι «ψυχροί» μελετητές του ΙΟΒΕ φαίνεται πως δεν πιστεύουν στις απειλές για κατεδαφίσεις, γι’ αυτό και στα σενάρια για την επόμενη δεκαετία- 2001 έως 2111- προβλέπουν ετήσια παραγωγή 14.000 αυθαίρετων κατοίκων.

Η στεφάνη της συνενοχής μεγαλώνει επικίνδυνα. Μάλλον με θηλιά μοιάζει.

«ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΑΥΓΗ»

1997 15 6