Ιστορίες καταναλωτών, υγιεινιστών και κινημάτων

Σάκης Κουρουζίδης 

Τα κινήματα για την ποιότητα ζωής εμφανίστηκαν σχετικά πρόσφατα, κατά τις τελευταίες 3 δεκαετίες, περίπου. Το καταναλωτικό φαινόμενο, όμως, δεν έχει κάποια χρονική “αρχή”. Είναι ταυτισμένο με τις ανθρώπινες κοινωνίες σχεδόν από τότε που ο άνθρωπος άρχισε να καλλιεργεί, να παράγει και να ανταλλάσσει. Ο άνθρωπος - κυνηγός, τον οποίο διαδέχτηκε ο άνθρωπος - καλλιεργητής πριν από 11.000 χρόνια, συγκατοικούσε με 5 εκ. συνανθρώπους του σε όλο τον πλανήτη και είχε στη διάθεσή του άφθονη γη και μεγάλη ποικιλία ειδών. Όταν μάλιστα ανακάλυψε τον τροχό και το άροτρο (3.500 π.χ.) η καλλιεργητική πρακτική πέρασε σε νέο στάδιο. Αργότερα ανακαλύφθηκαν οι βαφές (3.000 π.χ.) και το 1.800 π.χ. άρχισε να μπαίνει η …χημεία στις τροφές όταν παρατηρήθηκε για πρώτη φορά το φαινόμενο της ζύμωσης και ξεκίνησε η παρασκευή αλκοολούχων ποτών και ένζυμου ψωμιού.

Από το 2.200 π.χ. είναι γνωστός ο κώδικας νόμων του βασιλιά της Βαβυλωνίας Χαμμουραμπί για την ευθύνη των κατασκευαστών προϊόντων:

-           αν κάποιος κατασκευαστής κατασκευάσει κάτι, για λογαριασμό ενός άνδρα και αυτό χαλάσει και προκαλέσει το θάνατο του αγοραστή, τότε ο κατασκευαστής πρέπει να εκτελεστεί.

-           Αν η κακή κατασκευή προκαλέσει κάποια καταστροφή, τότε ο κατασκευαστής πρέπει να την επανορθώσει και σαν τιμωρία που δεν έκανε σωστή κατασκευή, πρέπει να την ξανακάνει από την αρχή, με δικά του έξοδα.

-           Αν μέρος της κατασκευής δεν γίνει σωστά και σύμφωνα με τις απαιτήσεις του αγοραστή, τότε ο κατασκευαστής πρέπει να επανορθώσει την ατέλεια με δικά του έξοδα, κλπ.

Κάπως αργότερα φαίνεται ότι άρχισε να συστηματοποιείται η γνώση για τη φύση και τα στοιχεία της αλλά και η χρήση τους για τη θεραπεία ασθενειών. Ο αιγυπτιακός “Πάπυρος του Έμπερς”, ο οποίος ανάγεται στο 1.550 π.χ. καταγράφει 700 μαγικές συνταγές και ιατρικές συμβουλές για διάφορες παθήσεις. Για τους Αιγύπτιους γράφει ο Ηρόδοτος, όταν ταξίδεψε εκεί το 454 π.χ., ότι είναι οι πιο υγιείς άνθρωποι του κόσμου και αυτό το απέδιδε αφ΄ ενός στο κλίμα και αφ' ετέρου στη δίαιτα που ακολουθούσαν. Κάθε μήνα επί τρεις συνεχείς ημέρες καθαρίζονται και προσπαθούν να διατηρούν την υγεία τους με εμετικά και κλύσματα και αυτό γιατί πιστεύουν ότι όλες οι ασθένειες του ανθρώπου προέρχονται από τις τροφές που τρώγουν.

 Ο Αριστοτέλης θεωρείται ότι είναι ο πατέρας της Οικολογίας των ζώων, ενώ ο μαθητής του Θεόφραστος, καταγράφεται ως ο πατέρας της Οικολογίας των φυτών. Στο φημισμένο “Λύκειο” του Αριστοτέλη, το πρώτο ερευνητικό κέντρο που γνώρισε η ανθρωπότητα, έγινε μια πρώτη ταξινόμηση και περιγραφή των ζώων. Ο Νίκανδρος ο Κολοφώνιος συνέταξε κατάλογο με 125 φαρμακευτικά είδη. Ο Αθήναιος, στο έβδομο βιβλίο των Δειπνοσοφιστών, παραθέτει μεγάλο κατάλογο ψαριών, ο Έλληνας γιατρός (Πεδάνιος) Διοσκουρίδης, κατάλογο 600 φαρμακευτικών φυτών και 1.000 φαρμακευτικών σκευασμάτων, ο Όμηρος 50 ζώα και 50 φυτά στην Οδύσσεια, ενώ ο ίδιος ο Αριστοτέλης αναφέρει 415 είδη ζώων και ο Θεόφραστος 600 είδη φυτών. Ο Εμπεδοκλής ο Ακραγαντίνος, ασχολείται με τη φυσική επιλογή, ο Επίκουρος με τη φυσιολογία, ο Υπερείδης με τη φειδώ στη χρήση των φυσικών πόρων και ο Ηράκλειτος μας εισάγει στη θεωρία της “εντροπίας”. Ο Ιπποκράτης, τον 5ο π.χ. αιώνα για πρώτη φορά απέρριψε την ιδέα ότι οι ασθένειες προκαλούνται από τους θεούς και έδωσε ζωή σε μια νέα επιστήμη, την ιατρική. “Ο Ιπποκράτης έλαβεν από τον πατέρα του Ηρακλείδην τα στοιχεία των επιστημών, αλλ’ ευθύς κατεπείσθη, ότι, δια να γνωρίσει την ουσίαν παντός σώματος ιδιαιτέρως, έπρεπε να ανέλθη εις τας συστατικάς αρχάς του παντός. Όθεν τόσον επροσηλώθη εις την γενικήν φύσιν, ώστε αναμεταξύ εις όλους όσοι περισσότερον ευδοκίμησαν εις αυτήν πρέπει να έχει βαθμόν τίμιον”

Μετά μπαίνουμε στη εποχή της αλχημείας. Η μηδέποτε επαληθευθείσα ιδέα της μετατροπής του μολύβδου και του σιδήρου σε χρυσό, μαζί με όλες τις άλλες εφαρμογές της αλχημείας κατά την αρχαιότητα, συνοψίστηκε από τον Ζώσιμο (~300 μ.χ.). Ο περίφημος άραβας αλχημιστής Γκεμπέρ (721-815) αποπειράθηκε να παρασκευάσει την “πανάκεια”, το ελιξήριο της ζωής, δηλαδή. Οι αλχημιστές του μεσαίωνα άρχισαν τις θεραπευτικές εφαρμογές των χημικών ουσιών και το πέρασμα από την “αλχημεία” στη “χημεία” σηματοδοτείται από το βιβλίο “Αλχημεία” του σπουδαίου γερμανού αλχημιστή Libavius (1597), που θεωρείται ως το πρώτο χημικό εγχειρίδιο. Μισό αιώνα αργότερα γεννιέται η χημεία και το τρελό παιχνίδι της ανακάλυψης νέων ουσιών δεν έχει τελειωμό μέχρι σήμερα.

     Το κίνημα για την ποιότητα ζωής που ξεπήδησε μέσα από τους χώρους της σοσιαλδημοκρατίας και της Νέας Αριστεράς, θεωρήθηκε από την “άλλη αριστερά” ως ευνουχιστικό των επαναστατικών διαθέσεων που κυοφορούνται στις κοινωνίες, γι’ αυτό αντιμετωπίστηκε με καχυποψία έως και εχθρότητα. Πάντως, το κίνημα αυτό, μαζί με το αντιπυρηνικό-φιλειρηνικό, προλείαναν το έδαφος για την εμφάνιση του οικολογικού χώρου. Το κίνημα των καταναλωτών μπορεί να αποτελέσει, στο μέλλον, μία από τις αιχμές του.

Η αναζήτηση ενός τρόπου ζωής με κύριο χαρακτηριστικό την ποιότητα, την αποφυγή της σπατάλης και της υπερβολής, απασχολούσε τους ανθρώπους διαφορετικών εποχών, αλλά και φιλοσοφικών σχολών και, κατά καιρούς, εκφράστηκε με ποικίλες μορφές. Η επίκληση του λιτού τρόπου ζωής είχε αναφορές και στην ποιότητα της ζωής, αλλά και στις επιπτώσεις στη φύση. “Παν το πολύ τη φύσει πολέμιον” έλεγε ο Ιπποκράτης, ενώ ο Όμηρος χρησιμοποιούσε τη λέξη “ευηγεσία”, που υποδηλώνει την αξίωση για λογική χρήση της φύσης. Ο Επίκουρος κάνει μια διάκριση των αναγκών σε αληθινές, ψευδείς και επίπλαστες:  “Αναλογιστέον δε ως των επιθυμιών αι μεν εισίν φυσικαί, αι δε κεναί: Και των φυσικών, αι μεν αναγκαίαι, αι δε φυσικαί μόνον των δε αναγκαίων αι μεν προς ευδαιμονίαν εισίν αναγκαίαι, αι δε προς την του σώματος αοχλησίαν, αι δε προς αυτό το ζην”. Ο Αριστοτέλης για τις κατηγορίες της ένδειας, λέει: “Διττώς δ’ εισίν ενδεείς, ή γαρ ως αναγκαίου ώσπερ οι πένητες, ή ως υπερβολής, ώσπερ οι πλούσιοι”.

Σχεδόν όλες οι θρησκείες ευαγγελίζονται τη λιτή ζωή, και οι ανατολικές και ο καθ’ ημάς Χριστιανισμός. Ο Μέγας Βασίλειος λέει περί πλεονεξίας: “Πένης γαρ εστίν ο πολλών ενδεής. Πολλών δ’ ημάς ενδεείς ποιεί το της επιθυμίας ακόρεστον”, και ο Ιωάννης Χρυσόστομος: “Ουκ έστιν πλούσιος ο πολλά κεκτημένος, αλλ’ ο μηδενός δεόμενος”. Ο ‘Οσιος Μάξιμος ο Καυσοκαλύβης, πρόδρομος ενός ιδιότυπου “αντικαταναλωτισμού”, όταν αποφάσιζε να εγκαταλείψει ένα χώρο για να συνεχίσει τις περιπλανήσεις του, έβαζε φωτιά στην καλύβα του για να μην αισθάνεται κανενός είδους εξάρτηση από υλικά πράγματα. Ο Άγιος Φραγκίσκος της Ασσίζης απαγόρευε στους μοναχούς ακόμη και να πιάνουν στα χέρια τους χρήματα, να έχουν περιουσιακά στοιχεία, να ιππεύουν ζώα και όλα αυτά χωρίς ίχνος υποκρισίας, αλλά ως στάση ζωής. Από τις αρχές της δεκαετίας του '70 εμφανίζεται στις ΗΠΑ κίνημα θεολόγων με την επωνυμία "θεολογία της επιβιώσεως", η οποία αυτοπροσδιορίζεται ως "χριστιανική οικολογία" και κηρύσσει ως λύση τον "οικολογικό ασκητισμό", προτείνοντας μάλιστα τη γενική μείωση των μισθών κατά 25%, γιατί έτσι δεν θα προκαλούμαστε να αγοράσουμε νέα αγαθά, θα πέσει η παραγωγή και θα επιβραδυνθεί η εξάντληση των φυσικών πόρων!

Αναζητώντας το αρχέτυπο της οικολογίας, θα πρέπει να φτάσουμε και σε πιο σύγχρονους διανοητές, κυρίως από το χώρο των γραμμάτων, για να βρούμε τις πρώτες ακτινογραφίες του σημερινού ορθολογικοποιημένου - βιομηχανικού ανθρώπου.

Ο Μ. Χορκχάϊμερ, πριν από 50 χρόνια, περιγράφει τη σημερινή πραγματικότητα:  “Ένας περίπατος τον οποίο κάνει ένας άνθρωπος έξω από την πόλη στις όχθες ενός ποταμού ή σε μια βουνοκορφή θα ήταν κάτι παράλογο και ηλίθιο, κρινόμενο με ωφελιμιστικά κριτήρια, ο άνθρωπος αυτός επιδίδεται σ’ ένα ανόητο ή καταστροφικό πάρεργο. Σύμφωνα με τον τυποποιημένο Λόγο, μία δραστηριότητα είναι λογική μόνον αν υπηρετεί έναν άλλο σκοπό, π.χ. την υγεία ή τη χαλάρωση, ο οποίος τον βοηθά ν’ αναπληρώνει την εργασιακή του δύναμη... Τα χόμπυ έχουν γίνει θεσμός. Ακόμη η στερεότυπη καλή διάθεση, που δεν είναι τίποτε καλύτερο από μια ψυχολογική προϋπόθεση της αποτελεσματικότητας”. Ο Ε. Σάμπατο αναφέρεται στις συνέπειες του ορθολογισμού: “Ο ορθολογισμός φιλοδόξησε να διαχωρίσει τα διάφορα “μέρη” της ψυχής: το έλλογο, το συναίσθημα και τη θέληση και μόλις πραγματοποίησε αυτόν το βάρβαρο διαχωρισμό, ισχυρίσθηκε ότι η γνώση μπορεί να αποκτηθεί μόνο μέσω του καθαρού λόγου... και έτσι υποτιμήθηκε το υποκειμενικό, έγινε αναξιόπιστο το συγκινησιακό και εκτελέσθηκε στη γκιλοτίνα ο συγκεκριμένος άνθρωπος”. Ο Κίρκεγκορ αντιπροτείνει να θεωρούμε ως μόνα αξιόπιστα συμπεράσματα, αυτά που απορρέουν από το πάθος.

“Μπαμπά, τι υποτίθεται ότι διαφημίζει το φεγγάρι;” Πριν καλά-καλά τελειώσει ο πόλεμος, οι Αμερικανοί είχαν εισαγάγει τη διαφήμιση για τα καλά στη διαδικασία παραγωγής αναγκών, όπως επισήμανε ο Χορκχάϊμερ από τότε. Άρχισε να κερδίζει έδαφος το πώς πουλάς και λιγότερο το τί πουλάς. “Μεγάλο εμπόριο: να πουλάς παράθυρα του τρένου με τα πιο διαλεχτά κομμάτια του τοπίου της διαδρομής” (Ρ.Γ. ντε λα Σέρνα).

Η τροφή αποτέλεσε ένα άλλο σημείο τριβής μεταξύ των διαφόρων σχολών του “ευ ζην”. Κρεοφαγία (το ζωοφαγία είναι πιο απωθητικό) ή χορτοφαγία (και ακρεοφαγία). Τόμοι ολόκληροι. Στα βιβλία κυριαρχούν οι χορτοφάγοι, στην αγορά οι ζωοφάγοι.

     Η συσχέτιση της ποιότητας ζωής με την υγεία, είτε προληπτικά είτε θεραπευτικά αποτέλεσε μία από τις βασικές συνιστώσες του νέου, εναλλακτικού τρόπου ζωής και διαβίωσης. Τι είναι ζωή; Τι είναι υγεία; Πως διαταράσσεται η σωματική και ψυχική υγεία; Πως προλαμβάνεται και, στη συνέχεια, πως αποκαθίσταται η φυσιολογική λειτουργία του οργανισμού; Πρόληψη ή θεραπεία; Μήπως, ούτε η πρόληψη αρκεί; Αν με τον όρο πρόληψη εννοούμε την αποφυγή κάποιων βλαπτικών για τον οργανισμό ουσιών ή δραστηριοτήτων, δεν είναι αυτό μια παθητική αντιμετώπιση και στάση απέναντι στους όρους της ζωής; Αντ’ αυτού, η “προαγωγή υγείας” αποτελεί μια ενεργητική συμπεριφορά με θετικές ενέργειες και πρωτοβουλίες, που διαμορφώνουν ένα άλλο κλίμα ζωής και έναν οργανισμό σε πλήρη εγρήγορση, σωματική και διανοητική. Αυτή η ψυχολογική και διανοητική προετοιμασία για πλήρη “αξιοποίηση” του οργανισμού, που θα μπορούσε να ονομαστεί και “ως άνθρωπος με στόχους ζωής και μια ζωή με νόημα”, θα μπορούσε, ίσως, να δημιουργήσει τις καλύτερες προϋποθέσεις για μια συνεχή τροχιά στο ταξίδι της ανέλιξης της ζωής και της αυτοολοκλήρωσης. Υγεία δεν είναι απλώς η απουσία αρρώστειας.

Ο Ιβάν Ίλιτς, ο σπουδαιότερος και διεισδυτικότερος αναλυτής της βιομηχανικής κοινωνίας, στο περίφημο έργο του “Ιατρική Νέμεση”, κάνει την πλέον καταλυτική κριτική στη σύγχρονη φιλοσοφία και πρακτική του υγειονομικού συστήματος, ανά τον κόσμο. Προβάλλει την ιδέα, όχι των περισσότερων και πληρέστερων υγειονομικών υπηρεσιών, αλλά την απεξάρτηση των ασθενών από τις υγειονομικές υπηρεσίες. Να μάθουμε να υπερασπιζόμαστε τον εαυτό μας μόνοι μας ή με την ομάδα των ανθρώπων που συζούμε ή συνδεόμαστε στενά. Αυτή η αντίληψη θα μπορούσε να υποστηριχθεί από μια στοιχειώδη επιμόρφωση στο στάδιο της υποχρεωτικής εκπαίδευσης και να μειώσει την προσφυγή στις οργανωμένες νοσοκομειακές μονάδες έως και 70%!

Από την ιστορία της ιατρικής ανά τους αιώνες, την εξέλιξη της φυσιοθεραπείας, την προσφυγή στη βοτανοθεραπεία, τη σταφυλοθεραπεία, τη λουτροθεραπεία, στα ροφήματα και τα εδώδιμα φυτά και τις θεραπευτικές τους ιδιότητες, τις συνταγές των καλόγερων, τα πειράματα στα ζώα και τη “σιωπή των ιατρών”, τη νοθεία στα τρόφιμα, την αφάρμακο ιατρική, τα θερμοκήπια και τις επιπτώσεις σε όσους μπαινο-βγαίνουν σ’ αυτά, το “καλό” ή το “κακό” που κάνουν τα φάρμακα και κάθε άλλη συσχέτιση ανάμεσα στο περιβάλλον και την υγεία, αποτελεί πηγή πληροφόρησης και ταυτόχρονα τεκμήριο προβληματισμού και πρακτικών για μια “καλύτερη ποιότητα ζωής”.

Οι μεγάλες αλλαγές στην ελληνική γεωργία επηρεάστηκαν περισσότερο ίσως και από τη μηχανοποίησή της, από τη μακρά και συστηματική διείσδυση των χημικών λιπασμάτων -και, στη συνέχεια, των φυτοφαρμάκων και των ορμονών- σ’ αυτήν. Η συνύπαρξη και η αντιπαλότητα με τα φυσικά λιπάσματα κράτησε από τις αρχές του αιώνα και κρίθηκε υπέρ των χημικών, ύστερα από 50-60 χρόνια. Η εκτεταμένη χρήση των χημικών στη γεωργία είχε τεράστιες επιπτώσεις στο διατροφικό καθεστώς που διαμορφώθηκε, όπως και στη υγεία, τις ασθένειες και τη φυσική κατάσταση των ανθρώπων.

Η προστασία του καταναλωτή

Η ιδέα της προστασίας του καταναλωτή και των δικαιωμάτων του έρχεται στο προσκήνιο στις αρχές του αιώνα, με το βιβλίο του αμερικανού Άπτον Σίνκλαιρ “Ζούγκλα” που κυκλοφόρησε το 1906. Το 1928 ιδρύεται στις ΗΠΑ ο Οργανισμός Ερευνών των Καταναλωτών, ο οποίος και εκδίδει σχετικό περιοδικό. Ακολουθεί, το 1936, η ίδρυση της Ένωσης Καταναλωτών ΗΠΑ, το Αμερικανικό Συμβούλιο για τα Συμφέροντα των Καταναλωτών (1953) και πολλές άλλες οργανώσεις και υπηρεσίες στη συνέχεια. Το 1947 ιδρύεται η πρώτη οργάνωση καταναλωτών στην Ευρώπη (Δανία). Ακολουθούν η Ένωση Καταναλωτών της Ολλανδίας (1953), ο Σύνδεσμος Καταναλωτών Αγγλίας (1956), ο Σύνδεσμος Καταναλωτών Βελγίου (1957), ο Σύνδεσμος Αυστραλιανών Καταναλωτών (1959), κλπ.

Στην Ελλάδα ιδρύεται το Ινστιτούτο Προστασίας Καταναλωτών (ΙΝΚΑ), το 1971 το οποίο σε πρώτη φάση ασχολείται με κάποιο καλυμμένο τρόπο με την πολιτική κατάσταση της εποχής και λιγότερο με τους καταναλωτές. Μετά τη μεταπολίτευση ενεργοποιείται σε διάφορες καμπάνιες, γνωστότερες από τις οποίες είναι οι μαζικοί δικαστικοί αγώνες για τους φουσκωμένους λογαριασμούς του ΟΤΕ και το μποϋκοτάζ στο κρέας (1975). Βέβαια, τα θέματα της υγιεινής διατροφής και της φυσικής ζωής γενικά, απασχολούν την ελληνική κοινωνία από πολύ νωρίτερα. Ιδιαίτερη αναφορά χρειάζεται να γίνει στα βιβλία του Η. Πέτρου, στη δεκαετία του '30. Το 1949 εκδίδεται το περιοδικό "Φυσιοθεραπευτική", στο οποίο αμφισβητείται η "ορθόδοξος ιατρική φιλοσοφία και πράξις". Ο Η. Πέτρου μας δίνει τον ορισμό της φυσικής υγιεινής στο 3ο τεύχος του εν λόγω περιοδικού: "Φυσική υγιεινή είναι η έκφρασις που μεταχειριζόμαστε για να διακρίνουμε την ενστικτώδη και νοήμονα χρησιμοποίηση των δυνάμεων της φύσεως για την προστασία και την ανάπτυξη της υγείας από την Υγιεινήν εκείνη που η βασική της σκέψις είναι τα τ' αντισηπτικά και η βακτηριακή αποστείρωσις. Η πρώτη χρησιμοποιεί ήλιο, αέρα, νερό, τροφή, άσκησι, ανάπαυση, ύπνο, καθαριότητα, κλπ, ως ουσιώδη στοιχεία υγιεινής. Η δεύτερη μεταχειρίζεται δηλητηριώδεις χημικάς ουσίας, εμβόλια και ορούς ως στοιχεία υγιεινής".

Εν τω μεταξύ αρχίζει ο συντονισμός των ενώσεων των καταναλωτών σε διεθνές επίπεδο. Το 1960 δημιουργείται ο Διεθνής Οργανισμός των Ενώσεων Καταναλωτών (IOCU), ο οποίος την ίδια χρονιά πραγματοποιεί το πρώτο του συνέδριο στη Χάγη και 2 χρόνια αργότερα στις Βρυξέλλες το 2ο. Έχει προηγηθεί η συγκρότηση της Διασκανδιναυϊκής Επιτροπής για τα θέματα των Καταναλωτών (ΝΚΚΣ), το 1957 και ακολουθεί, το 1962, το Ευρωπαϊκό Γραφείο των Ενώσεων των Καταναλωτών (BEUC), το οποίο καθιερώνει, 2 χρόνια αργότερα,  τα τεστ ποιότητας, γνωστά ως EUROTEST.

Σημαντικό γεγονός στην εξέλιξη του κινήματος των καταναλωτών αποτελεί η διεξαγωγή του Παγκόσμιου Συνεδρίου του ΟΗΕ, το 1972, μόλις 2,5 μήνες μετά την ιστορική Διάσκεψη για το περιβάλλον που έγινε πάλι στη Στοκχόλμη. Στο Συνέδριο μετείχαν 300 αντιπρόσωποι των καταναλωτών απ' όλο τον κόσμο.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση, στο άρθρο 2 της Συνθήκης της Ρώμης (1957), κάνει μια γενική αναφορά στα θέματα της ποιότητας ζωής: "..μια από τις βασικές αποστολές της Κοινότητας είναι η ποιοτική βελτίωση της ζωής, πράγμα που προϋποθέτει προστασία της υγείας, της ασφάλειας και των οικονομικών συμφερόντων του καταναλωτή". Το 1973 ιδρύει τη διεύθυνση "Περιβάλλοντος και Προστασίας Καταναλωτών". Στη συνέχεια συστηματοποιείται η δραστηριότητά της και ψηφίζεται το πρώτο πρόγραμμα για την ενημέρωση και προστασία των καταναλωτών(1975). Τα βασικά δικαιώματα των καταναλωτών ενσωματώνονται στο 2ο Πρόγραμμα, το 1981:

1.                Το δικαίωμα προστασίας της υγείας και ασφάλειας

2.                Το δικαίωμα προστασίας των οικονομικών συμφερόντων

3.                Το δικαίωμα αποκατάστασης των ζημιών

4.                Το δικαίωμα ενημέρωσης και εκπαίδευσης

5.                Το δικαίωμα αντιπροσώπευσης και το δικαίωμα λόγου

Μετά τη μεταπολίτευση στην Ελλάδα αρχίζει δειλά να αναπτύσσεται ο χώρος των καταναλωτικών οργανώσεων με τη δημιουργία της Ένωσης για την Ποιότητα Ζωής (ΕΠΟΙΖΩ), το 1976 και του Κέντρου Προστασίας και Ενημέρωσης Καταναλωτή (ΚΕΠΕΚ), το 1978. Το 1979 εμφανίζεται το ΠΑΚΟΕ με δραστηριότητα κυρίως στα θέματα της ρύπανσης και με αμφιλεγόμενη συνέχεια. Το 1982 ιδρύεται στη Θεσσαλονίκη το Κέντρο Προστασίας Καταναλωτών (ΚΕΠΚΑ), ενώ μέσα από την ΕΠΟΙΖΩ γεννιέται, το 1988, η Ένωση Καταναλωτών η Ποιότητα Ζωής (ΕΚΠΟΙΖΩ).

Τον Απρίλιο του 1995 γίνεται η πρώτη συνεδρίαση του Συμβουλευτικού Συμβουλίου Καταναλωτών της ΕΟΚ, το οποίο συνδιαλέγεται απ' ευθείας με την Επιτροπή της Κοινότητας. Στην Ελλάδα, στις 15/9/1995, συνεδριάζει για πρώτη φορά το Εθνικό Συμβούλιο Καταναλωτών, με ευρεία συμμετοχή εκπροσώπων ενώσεων καταναλωτών και άλλων κοινωνικών οργανώσεων, ενώ λίγο αργότερα (6 & 7/10/1995), στη Θεσσαλονίκη γίνεται η πρώτη Διαβαλκανική Συνάντηση Ενώσεων Καταναλωτών, στην οποία μετέχουν εκπρόσωποι από 5 βαλκανικές χώρες. Ιδρύεται επίσης και το Ελληνικό Γραφείο Ενώσεων Καταναλωτών.

Η ελληνική νομοθεσία για την προστασία των καταναλωτών ακολουθεί με αργούς και δειλούς ρυθμούς την αντίστοιχη Κοινοτική. Το σπουδαιότερο νομοθέτημα, είναι ο νόμος 2251/94, οποίος δίνει νέες δυνατότητες στους Έλληνες καταναλωτές. Παγκόσμια Ημέρα Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, καθιερώνεται η 15η Μαρτίου.

Οι οργανώσεις των καταναλωτών εκδίδουν πληθώρα εντύπων, ορισμένα από τα οποία με μεγάλη εκδοτική συνέπεια και συνέχεια, σαφώς μεγαλύτερη από αυτήν του κυρίως οικολογικού χώρου. Ενδεικτικά αναφέρουμε τα περιοδικά: Πριν Αγοράσω (τώρα με το νέο τίτλο: Ποιότητα Ζωής), Κατανάλωση & Περιβάλλον, Καταναλωτικά Βήματα - Τι να Διαλέξω, Σύγχρονη Θεραπευτική (εκδίδει ετήσιο οδηγό για τις ήπιες εναλλακτικές συμπληρωματικές θεραπείες), Εναλλακτικός Τρόπος Ζωής, Ευτυχία, Ενημερωτικό Δελτίο Πανελληνίου Συνδέσμου Καταστηματαρχών Φυσικής Διατροφής και Διαβίωσης, Καταναλωτής, Διατροφή - Διαιτολογία, Τρόπος Ζωής, Τετράδια Φυσικής Διατροφής, Φυσική Διατροφή, Καταναλωτικά Νέα, Υγεία Οικολογία, Natural living, Βιοθεραπεία, Ομοιοπαθητική Ιατρική, Vita, Υγεία για όλους, κλπ.

Το πρόβλημα της προστασίας των καταναλωτών ασφαλώς έχει μακρά ιστορία, αλλά σίγουρα τα σημερινά του χαρακτηριστικά είναι εντελώς νέα, αφού η σύγχρονη βιομηχανική κοινωνία, στην οποία αναφέρεται, αποτελεί ακριβώς την έκφραση της καταναλωτικής κοινωνίας. Τα θέματα με τα οποία έχει να αναμετρηθεί ασφαλώς θίγουν πολλά καθημερινά προβλήματα διατροφής, διαβίωσης και ευρύτερα ποιότητας ζωής. Είναι, ακόμη, αλήθεια ότι ανέπτυξε πολλές και καινοτόμες ιδέες και μεθόδους διεκδίκησης των δικαιωμάτων των καταναλωτών. Ασχολήθηκε με δύσκολους τομείς όπως είναι η αντιδιαφήμιση, τα ποιοτικά τεστ συγκεκριμένων προϊόντων, τα γενετικά τροποποιημένα προϊόντα, κλπ. Όμως, η ουσία του καταναλωτικού προβλήματος έγκειται στη φύση της σύγχρονης καταναλωτικής κοινωνίας και η αντιμετώπιση αυτού του θέματος δεν μπορεί να περιορίζεται στα στενά όρια των αντίστοιχων οργανώσεων. Ενώ, λοιπόν, έχουμε πολύ μεγάλη κατάθεση εμπειριών από την δράση των καταναλωτικών οργανώσεων, οι επεξεργασίες του απέχουν ακόμα από μια ολοκληρωμένη θεώρηση του προβλήματος.

Νέα Οικολογία,

τ. 171, 1999