«Ανάπλαση» του Ελληνικού

Σάκης Κουρουζίδης

Αν εξαντλήσουμε όλο το συντελεστή δόμησης εντός του λεκανοπεδίου της Αθήνας, μπορεί να προκύψει ένα κτιριακό απόθεμα που θα μπορούσε να στεγάσει 15 εκ. κατοίκους. Εντούτοις, η απάντηση στις στεγαστικές πιέσεις οδηγεί πάντα σε επεκτάσεις των σχεδίων πόλεως, νόμιμες και κυρίως αυθαίρετες. Η έννοια και κυρίως η πρακτική της «ανάπλασης» περιοχών που είναι ήδη πολεοδομημένες είναι σχεδόν ξένη στην ελληνική πολιτεία. Η τακτική της «ολίσθησης» προς μια ντε φάκτο επέκταση, μέσω της ανοχής στην αυθαίρετη δόμηση, είναι κυρίαρχη αφού συμφέρει από κάθε πλευρά. Όλες οι πρόσφατες εξαγγελίες για τη νομιμοποίηση των αυθαιρέτων, τον αποχαρακτηρισμό δασών, την ανταλλαγή γης με οικοδομικούς συνεταιρισμούς, αυτήν ακριβώς τη λογική χαρακτηρίζουν.

Η πρακτική της ανάπλασης έχει πολλές επιμέρους παραλλαγές. Ένα ελαφρύ πακέτο στη λογική αυτή είναι (ήταν!) η «ενοποίηση των ακάλυπτων χώρων των τετραγώνων», ένα σημαντικό πολεοδομικό εργαλείο για τη δημιουργία κάποιων ελεύθερων χώρων σε επίπεδο οικοδομικού τετραγώνου-γειτονιάς. Εξ αιτίας κάποιων νομικών αστοχιών στην αρχική σύλληψη του θεσμού, αλλά κυρίως, από παντελή αδιαφορία της πολιτείας στην προβολή και υποστήριξή του, δεν έχουμε ούτε ένα δείγμα αυτού του δυναμικού πολεοδομικού εργαλείου.

Μέσω προγραμμάτων εκτεταμένων αναπλάσεων θα μπορούσε και νέο οικιστικό απόθεμα να δημιουργηθεί, αλλά και να προκύψουν λύσεις σε πολλά άλλα προβλήματα του λεκανοπεδίου. Η καλύτερη ποιότητα κατοικίας που θα προέκυπτε, η διαφορετική οργάνωση του χώρου, η δημιουργία χώρων στάθμευσης, άλλων κοινωφελών λειτουργιών, η εφαρμογή συστημάτων εξοικονόμησης ενέργειας με βάση τις αρχές της οικολογικής δόμησης, είναι λίγα από τα οφέλη αυτά. Όταν η ανάπλαση αφορά ακόμη μεγαλύτερες εκτάσεις, π.χ. κάποιες γειτονιές ή πολλά τετράγωνα μαζί, τότε μπορούν να λυθούν και άλλα προβλήματα, να χωρέσουν και λειτουργίες που λείπουν και που δεν μπορούν να μεταφερθούν πολύ μακριά (σχολεία, μικρές αθλητικές εγκαταστάσεις, νεκροταφεία κά.). Ένα σημαντικότερο κέρδος που θα προέκυπτε από την εκτεταμένη εφαρμογή της πρακτικής των αναπλάσεων θα ήταν η προστασία των εκτός σχεδίου περιοχών από μελλοντικές επεκτάσεις, η διατήρηση των δασικών αλλά και των γεωργικών εκτάσεων της Αττικής.

Ας ξεκινήσουμε από μια απόλυτη παραδοχή: καμία νέα επέκταση σχεδίου πόλης στην Αττική για μια τουλάχιστον δεκαετία (φυσικά με δραστικό έλεγχο στην αυθαίρετη δόμηση). Ούτε ένα στρέμμα γης δεν θα ενταχθεί σε κανένα υπάρχον σχέδιο σε όλη την Αττική. Οι οικιστικές πιέσεις θα απορροφηθούν από προγράμματα ανάπλασης, εντός των υπαρχόντων -νομίμως- πολεοδομημένων περιοχών, με βάση τον ισχύοντα -ή κατά περίπτωση και μειωμένο- συντελεστή δόμησης. Ποια είναι, λοιπόν, τα περιθώρια για την εφαρμογή προγραμμάτων ανάπλασης στην Αθήνα; Περιοχές προς ανάπλαση υπάρχουν άπειρες. Σε ορισμένες περιπτώσεις υπάρχουν περιθώρια χρηματοδότησης, ενώ το όλο εγχείρημα απαιτεί ασφαλώς και άλλους πόρους.

Έχουμε 5.500 στρέμματα χώρου στο πρώην αεροδρόμιο του Ελληνικού τα οποία πρέπει να ενταχθούν, όχι στο σχέδιο, αλλά στην πόλη. Πρόκειται για έναν τεράστιο χώρο που δύσκολα «εντάσσεται» στην πόλη. Πάντως, ένα ερώτημα που πρέπει να τεθεί στην αφετηρία της όλης προσέγγισης είναι το ακόλουθο. Αν είχαμε την απόλυτη ευχέρεια να χρησιμοποιήσουμε τα 5.500 αυτά στρέμματα σε όλη την έκταση του λεκανοπεδίου, τι θα επιλέγαμε; Να κρατήσουμε ένα πάρκο 5.500 στρεμμάτων (εκεί που είναι τώρα ή κάπου πιο κεντρικά), θα το μοιράζαμε σε 5 (χ1.100 στρ. το καθένα) σε 50 (χ110 στρ.), σε 200 (χ 28-30 στρ.) ή σε 1.000 (χ5.5 στρ. το καθένα); Για να υπάρχει ένα μέτρο σύγκρισης να αναφέρουμε ότι ο Εθνικός Κήπος καλύπτει έκταση 158 στρ., το Ζάππειο 100, το Πεδίο του Άρεως 250, το Γουδί 900, Ο Πύργος Βασιλίσσης 1.000, το Άλσος της Νέας Φιλαδέλφειας 450 (από τα οποία τα 122 κηποτεχνικώς διαμορφωμένα), ο Λυκαβηττός 369 ο Ελαιώνας 4.500, ο Λόφος του Φιλοπάππου 400, το Άλσος της Σχολής Ευελπίδων 90, το Άλσος Συγγρού (Ιλίσια) 150, ο Αρδηττός 18, η Σχολή Χωροφυλακής 30, οι Στύλοι του Ολυμπίου Διός 10 στρ. Η δεύτερη απάντηση (του μοιράσματος) είναι μάλλον θεωρητικού χαρακτήρα αφού δεν υπάρχουν οι ανάλογοι ελεύθεροι χώροι για την ανταλλαγή.

Αν έπρεπε, «πουλώντας», σχεδόν όλο, το πρώην αεροδρόμιο, να αγοραστούν οικοδομημένα τετράγωνα με σκοπό να μετατραπούν σε πάρκα, τότε η ιδέα έχει χαρακτήρα κάπως ρεαλιστικότερο. (Ο Σόλων Κυδωνιάτης είχε προτείνει κάποτε το γκρέμισμα όλης της ζώνης ανάμεσα στην Ιπποκράτους και την Χαριλάου Τρικούπη, από την Αλεξάνδρας μέχρι την Ακαδημίας, με σκοπό τη μεταφορά κάποιων δημόσιων κτιρίων και τη δημιουργία ελεύθερων χώρων. Ο Στέφανος Μάνος, επίσης, είχε προτείνει, πριν από λίγα χρόνια, την πώληση του Ελληνικού και την αγορά ορισμένων τετραγώνων σε πυκνοκατοικημένες περιοχές για τη δημιουργία Πάρκων).     Όμως, για κάθε στρέμμα του πρώην αεροδρομίου, πόση γη (συμπεριλαμβανόμενου του κόστους αποζημίωσης των ιδιοκτητών των διαμερισμάτων τους) θα μπορούσε να αγοραστεί στα Πατήσια, το Παγκράτι, την Κυψέλη, τον Κολωνό, το Κερατσίνι, την Καλλιθέα, τη Δάφνη, το Περιστέρι; Ασφαλώς ένα υποπολλαπλάσιο μέγεθος, κατά περίπτωση. Αν, πάλι, το όλο εγχείρημα συνδυαστεί, όχι με κατεδαφίσεις, μόνο, αλλά και με αναπλάσεις, τότε το όλο εγχείρημα αποκτά στοιχεία που το καθιστούν απολύτως συζητήσιμο. Η μερική επανακατοίκηση ενός μέρους των περιοχών αυτών θα έριχνε το συνολικό κόστος και η αναζήτηση μιας χρυσής τομής ανάμεσα σε πολεοδομημένες –μετά από ανάπλαση- ζώνες και ελεύθερους χώρους πρασίνου από την άλλη, θα μπορούσε να μπει στο τραπέζι του σχεδιασμού.

Η ύπαρξη ενός μεγάλου πάρκου σε ένα μέρος του λεκανοπεδίου –και μάλιστα στην «άκρη» του- θα πρόσφερε σαφώς λιγότερα στην πόλη από την διασπορά του σε πολλά σημεία του λεκανοπεδίου. Για παράδειγμα, «κομμάτια» των 30-50 στρεμμάτων θα μπορούσαν να δώσουν, με βάση μια πολύ χοντρική εκτίμηση, τουλάχιστον 30-50 πάρκα ή/και περιοχές που θα αναπλαστούν. Η κάθε μία από τις εκτάσεις αυτές έχει τη δυνατότητα να λειτουργήσει ως «σύνολο» και να παίξει έναν ρόλο στο μικροκλίμα της περιοχής, να είναι προσβάσιμη ως ένα αστικό πάρκο και επιπλέον, έτσι, θα έχουν ένα τέτοιο χώρο 30 έως 50 γειτονιές της Αθήνας.

Δαίμων της Οικολογίας

Τ. 33, Ιανουάριος 2004