Οι ‘τοπικές κοινωνίες’ και η προστασία του περιβάλλοντος

Μερικές σκέψεις πάνω στα κείμενα των Τ. Χοβαρδά και του Δ. Τσαντίλη (ΔΑΙΜΩΝ, τεύχος 40)

Η ιδέα ότι οι εκτός Αθηνών ‘τοπικές κοινωνίες’ είναι φύσει αντίθετες στην περιβαλλοντική προστασία δεν είναι καινούργια. Φαίνεται, μάλιστα, ότι αυτές οι ‘τοπικές κοινωνίες’ είναι τόσο άθλιες ώστε οποιοδήποτε άλλο μοντέλο περιβαλλοντικής δράσης, οσοδήποτε κακό, είναι ασυγκρίτως καλύτερο -αρκεί να τις αποκλείει.

Ας δούμε, για παράδειγμα, ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο των Valaoras[1] et al (2000). Οι ερευνητές, σχολιάζοντας τα περίφημα προγράμματα LIFE, αναφέρουν ότι τα προϊόντα των προγραμμάτων αυτών δεν αξιολογούνται,^. ότι τα είδη επιλέγονται βάσει του ενδιαφέροντος ορισμένων ΜΚ-ΠΟ ή του πόσο ‘δημοφιλή’ είναι και όχι της ανάγκης των ειδών για προστασία^. ότι συχνά προκρίνεται η ‘ευαισθητοποίηση του κοινού’ –αντί η ουσιαστική προστασία- ενώ ‘πραγματική διαχείριση δεν γίνεται’. Επιπλέον καταλήγουν ότι η έλλειψη διαβούλευσης (deliberation) και δημιουργίας ομοθυμίας (consensus building) με τους ντόπιους είναι ‘διαβόητη’.

Και τι μ’ αυτό; Μερικές γραμμές παρακάτω, ενώ σχολιάζουν τις πληροφορίες ότι μελλοντικά τα LIFE θα απονέμονται απευθείας στην Τοπική Αυτοδιοίκηση, χωρίς τη διαμεσολάβηση των ΜΚ-ΠΟ, οι ίδιοι αυτοί συγγραφείς εξανίστανται καθώς ‘Η τοπική αυτοδιοίκηση ήταν παραδοσιακά εχθρός της [περιβαλλοντικής] προστασίας στην Ελλάδα [sic], καθώς επηρεάζεται υπερβολικά από τα λόμπυ των κυνηγών και των αγροτών οι οποίοι θεωρούν ότι οι οδηγίες περιβαλλοντικής προστασίας περιορίζουν τις δραστηριότητές τους’ (ο.π. 20).

Είναι, λοιπόν, οι τοπικές κοινωνίες κατά βάσει ‘καλές ή κακές’; Και η οικολογική πολιτική πρέπει να ‘ασκείται από τα πάνω ή από τα κάτω’;

Ας ξεκαθαρίσουμε, λοιπόν, μια για πάντα, ότι όσο σε κάποιους εξ ημών φαίνεται απολύτως λογικό να ‘σωθεί΄ π.χ. η Καρέττα καρέττα, σε κάποιους άλλους φαίνεται εξίσου εξωπραγματικό. Όπως γλαφυρά ανέφερε ένας ηλικιωμένος Βασιλικιώτης, σχολιάζοντας τις προσπάθειες προστασίας, ‘Τι καλό μπορεί να κάνει μια χελώνα σ’ έναν άνθρωπο;’ (Theodossopoulos 1997:263). Μήπως, αυτό σημαίνει ότι οι κάτοικοι των Βασιλικών Ζακύνθου είναι ‘κακοί’; Το κάθε άλλο. Όπως έχει αποδείξει η εθνογραφική έρευνα (Theodossopoulos 1997; 2000; 2001) η αντίθεση των ντόπιων στις προσπάθειες προστασίας –ή, για να το πούμε με το όνομα του, στις προσπάθειες απαλλοτρίωσης της ιδιοκτησίας τους στις παραλίες ωοτοκίας της χελώνας- είναι αποτέλεσμα διαφορετικών κοινωνικών προτεραιοτήτων και πολιτισμικών παραδόσεων. Ας σημειωθεί, επίσης, ότι όσοι ήταν λαλίστατοι περί της προστασίας των ειδών, εποιούσαν την νήσαν όταν το ένδοξο Ελληνικό Δημόσιο δεν έδινε στους ιδιοκτήτες τις νόμιμες αποζημιώσεις τους –και αυτό σίγουρα δεν ωφέλησε τις προσπάθειες προστασίας της χελώνας.

Ας αποδεχθούμε, ακόμα, όσο και αν αυτό πλήττει κάποιες ‘αριστερές’, ‘ελευθεριακές’ ή ‘οικολογικές’ ευαισθησίες μας, ότι για τις ημεδαπές ‘τοπικές κοινωνίες’ η περιβαλλοντική προστασία φαίνεται ότι (οφείλει να) περνάει μέσα από ένα ισχυρό κράτος, μέσα από νόμους που εφαρμόζονται και μέσα από δικαστήρια που τιμωρούν τους παραβάτες – και όχι μέσα από συμμετοχικές κινητοποιήσεις βάσης. Αυτό τουλάχιστον, δείχνει μια άλλη κοινωνιολογική έρευνα σε τοπικό επίπεδο (Παπαϊωάννου κ.α. 1998), στις Κυδωνιές Κρήτης: παρά το γεγονός ότι ένα πολύ μεγάλο ποσοστό πολιτών έχει εμπειρία ενός τοπικού περιβαλλοντικού προβλήματος (33.2% πιστεύουν ότι 'υπάρχει σοβαρό πρόβλημα με το περιβάλλον της περιοχής τους’ και ένα επιπλέον 58.1% πιστεύει ότι 'υπάρχει περιορισμένο πρόβλημα') μόλις 1 στους 3 έχει διαμαρτυρηθεί ή κινητοποιηθεί γι’ αυτό.

Όπως φαίνεται, λοιπόν, οι τοπικές κοινωνίες βιώνουν ένα αίσθημα αδυναμίας (‘Κανείς δεν ενδιαφέρεται’ / ‘Η λύση δεν εξαρτάται από εμένα’). Οι όποιες λύσεις αναμένονται (και απαιτούνται) από την Εξουσία: 60% συμφωνούν (ή συμφωνούν με επιφυλάξεις) με την άποψη ότι ‘δεν μπορώ να συμβάλλω στη λύση των οικολογικών προβλημάτων διότι έχω ελάχιστη δύναμη και καμιά επιρροή στη λήψη αποφάσεων’[2].

Με αυτές τις επισημάνσεις κατά νου, ίσως θα έπρεπε να προχωρήσουμε στο επόμενο στάδιο της συζήτησης: είναι δυνατόν –και αν ναι, πώς;- το οικολογικό ‘λόμπυ’, να μιμηθεί τις πανθομολογούμενες επιτυχίες των λοιπών ομολόγων του –κυνηγών, αγροτών, κατασκευαστών και λοιπών;

Υστερόγραφο (που, ίσως, θα έπρεπε να είναι προμετωπίδα): η συζήτηση για τις περιβαλλοντικές ευαισθησίες των ‘τοπικών’ (διάβαζε ‘εκτός Αθηνών’) κοινωνιών μου φαίνεται άκρως επιλεκτική: με άλλα λόγια, δεν μπορώ να καταλάβω γιατί πρέπει να μας προβληματίζει η όποια αντίθεση της κοινωνίας της Ζακύνθου στο τοπικό πάρκο και όχι η αδιαφορία της Αθηναϊκής ‘τοπικής κοινωνίας’ στην ανυπαρξία ΧΥΤΑ.

Δρ. Ιωσήφ Μποτετζάγιας

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

·          Παπαϊωάννου Σ., Σερντεδάκις Ν. & Τσιώλης Γ. (1998), Κοινωνική-οικολογική συνείδηση και πράξη. Το παράδειγμα των κατοίκων Κυδωνίας Δυτικής Κρήτης, Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών, Τεύχος 96-97, σς.133-183

·          Theodossopoulos D. (1997), Turtles, Farmers and 'Ecologists': The Cultural Reason Behind a Community's Resistance to Environmental Conservation, Journal of Mediterranean Studies, Vol. 7, No.2, pp. 250-267

·          Theodossopoulos D. (2000), "The land the people work and the land the Ecologists want: Indigenous land valorisation in a Greek island community threatened by conservation law", in Abramson A. & Theodossopoulos D. (eds.) Land, Law and Environment: Mythical Land, Legal Boundaries, Pluto Press: London 59-77

·          Theodossopoulos D. (2001), "Environmental conservation and indigenous culture in a Greek island community: The dispute over the sea turtles", in Chatty D. & Colchester M. (eds.), Conservation and Indigenous Mobile Peoples: Displacement, Forced Settlement and Sustainable Development, Berghahn: Oxford

·          Valaoras G., Ioannou Y., Raftopoulou C., Grasso M., Moussouris Y., Rovisco I., Navarro C., Snachez A. and Alba D. (2000), Assessing the Implementation of NATURA 2000 in Southern Europe, paper presented in Environmental Studies Workshop 'Coming to Terms with the Mediterranean Syndrome: The Implementation of European Environmental Policies in Southern States', European University Institute, Florence, May 18-19