Μανιφέστο δύο αιώνων

Το κλασικό έργο του Θορό για τη σχέση του ανθρώπου με τη φύση που επηρέασε τον Γκάντι αλλά και τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ

 Αναστάσης Βιστωνίτης

Η θεωρία περί «πολιτικής ανυπακοής» που υιοθέτησε πριν από αρκετό καιρό η Αλέκα Παπαρήγα δεν είναι καθόλου δική της. Ανήκει στον επιφανή αμερικανό συγγραφέα Χένρι Ντέιβιντ Θορό και περιγράφεται στο περίφημο δοκίμιό του Civil Disobedience που πρωτοδημοσιεύτηκε το 1849 (στα ελληνικά με τίτλο Αντίσταση στην πολιτική εξουσία από τις εκδόσεις Ερατώ, 1996). Ο Θορό φυσικά δεν εννοούσε όσα έχει κατά νου η κυρία Παπαρήγα. Γι' αυτό και ουδέποτε τα στελέχη του παγκόσμιου κομμουνιστικού κινήματος τον θεώρησαν μέντορά τους, αντίθετα, τον συγκαταλέγουν στους προγόνους τους πολλοί αναρχικοί.

Στο παραπάνω δοκίμιό του ο Θορό υποστηρίζει πως οι πολίτες δεν θα πρέπει να επιτρέπουν στις κυβερνήσεις να κοιμίζουν τις συνειδήσεις τους ή να τις κάνουν να ατροφούν. Ο ίδιος οδηγήθηκε σε αυτό το συμπέρασμα εξαιτίας της απέχθειας που του είχε προκαλέσει το σύστημα δουλείας στις ΗΠΑ και ο αμερικανομεξικανικός πόλεμος. Για τούτο και καλή κυβέρνηση για τον Θορό είναι εκείνη που δεν κυβερνά - ως εκ τούτου και η ατομική συνείδηση είναι μια αξία κατά πολύ σημαντικότερη του νόμου. Δεν είναι περίεργο επομένως το ότι οι απόψεις του άσκησαν τεράστια επίδραση στον Γκάντι και στον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ.

Το κορυφαίο όμως έργο του Θορό, που μαζί με τον Έμερσον αποτελούν το μεγάλο δίδυμο των λεγόμενων υπερβατιστών συγγραφέων και στοχαστών της Νέας Αγγλίας, οι οποίοι θεμελίωσαν τη νεότερη αμερικανική λογοτεχνία και σκέψη, είναι το Walden, ή Η ζωή στο δάσος, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Κέδρος σε νέα μετάφραση του Βασίλη Αθανασιάδη.

Είναι ένα είδος λυρικού ημερολογίου που περιγράφει τη ζωή του συγγραφέα στις όχθες της λίμνης Γουόλντεν όπου φτιάχνει μια καλύβα και έναν μικρό κήπο, σπέρνει ένα χωράφι με φασολιές και ακούει τη φύση να του μιλάει σε κάθε στιγμή της. Δεν είναι μόνο ένα κήρυγμα επιστροφής στη φύση - ο Θορό έχει πολλές ομοιότητες με τον Ρουσό αλλά και πάμπολλες διαφορές. Είναι και το χρονικό της ανακάλυψής της και μέσα από αυτήν της βαθύτερης κατανόησης του κόσμου και του νοήματός του.

Εκατόν πενήντα χρόνια μετά τη δημοσίευσή του θα το θεωρούσε ίσως κανείς το πρώτο οικολογικό μανιφέστο, η βαθύτερη όμως επιθυμία του Θορό - που καθιστά μοναδικό το βιβλίο του - είναι ο συνδυασμός πνεύματος και πρωτογενών αισθήσεων, άμεσης εμπειρίας και σκέψης, ενόρασης και αισθήματος.

Το Walden δεν είναι βιβλίο θεωρητικό - το αντίθετο. Πρόκειται για εξαίσια περιγραφή της πλατιάς εικόνας του κόσμου αλλά και του μεγάλου ξέφωτου που ανοίγει η φύση στο τοπίο της εσωτερικής ζωής. Ο Θορό μαθαίνει τη φύση όπως μαθαίνει κανείς να μιλάει, μέσα από την ομιλία να κατανοεί τον εξωτερικό κόσμο και εκεί να προβάλλει διαρκώς μια εικόνα του εαυτού του.

Είναι ένας κόσμος γοητείας, αυτογνωσίας και ανακαλύψεων. Σαν να ήθελε ο συγγραφέας να μας περιγράψει την πρώτη μέρα της Δημιουργίας. Εκεί, στο περιβάλλον των λιμνών και των δασών, της γης, του νερού και του αέρα βρήκε τη δική του Νέα Ιερουσαλήμ, αυτήν την άλλη Αμερική η οποία δυστυχώς μοιάζει πλέον ουτοπική.

Ο Θορό, όπως και ο Έμερσον, ονειρεύτηκε μια νέα δημοκρατία στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού. Για τον πρώτο η δημοκρατία θα έπρεπε να είναι ομόλογη της φύσης. Γιατί ποια καλύτερη εικόνα της ελευθερίας μπορεί να υπάρξει από την εικόνα του φυσικού κόσμου; Το ότι η δημοκρατία του αμερικανικού 19ου αιώνα έδωσε τη θέση της στην αυτοκρατορία του δεύτερου μισού του 20ού, είναι, όπως θα έλεγε ο Κίπλινγκ, μια άλλη ιστορία.

Το ΒΗΜΑ, 1/7/2007