Ο ήλιος, το πράσινο και ο χώρος, πρώτα υλικά της πολεοδομίας*

Του Γιάννη ΣΧΙΖΑ

Στην ευρύτερη περιοχή της Αθήνας η απουσία ελεύθερων χώρων μεγάλης κλίμακας αλλά και η στενότητα των αδόμητων χώρων -όπως αυτοί που παρεμβάλλονται μεταξύ των κτιρίων -εγείρει συνεχή τσουνάμι εναντίον της ποιότητας ζωής. Η κυκλοφοριακή δυσλειτουργία, η κακοήθης επέκταση της δόμησης σε περιοχές εξοχικών φαντασιώσεων και η γενικότερη αποστασιοποίηση των αστικών χρήσεων και λειτουργιών, διαμορφώνουν ένα τρομακτικό καθεστώς κατασπατάλησης ανθρώπινου χρόνου και ενέργειας.

Η απάντηση σε αυτά θα μπορούσε να έχει αφετηρία την άποψη που διατύπωσε σε κάποια προεκλογική συνέντευξη ο μετέπειτα δήμαρχος Αθηναίων, Νικήτας Κακλαμάνης :Κατεδάφιση ορισμένων κτιρίων σε κεντρικές περιοχές, ως αντίδοτο στις στενότητες χώρου! Όμως αν υποθέταμε ότι το μέτρο της επιλεκτικής κατεδάφισης εφαρμοζόταν παρά τα κόστη του και μάλιστα συνδυαζόταν με τη μεταφορά ιδιοκτησιακών δικαιωμάτων στην αστική περιφέρεια, τότε η επακόλουθη "αραίωση" της πόλης θα οδηγούσε στην εξάπλωσή της μέχρι τη Θήβα!

 Η άλλη προσέγγιση του προβλήματος περνάει από την ορθολογική και συντεταγμένη "πύκνωση" της πόλης. Με δεδομένη και πολιτικά αποδεκτή την υπερσυγκέντρωση πληθυσμού στην Αθήνα και στις άλλες μεγαλουπόλεις του πλανήτη, με δεδομένη την παράκαμψη της ιδεολογίας της αποκέντρωσης παρά τις ύστερες εκλάμψεις της στον ελλαδικό χώρο -π.χ. το σχέδιο για την ενίσχυση των αντίπαλων πόλεων( Μάνος 1978) ή το σχέδιο για την μεταφορά της πρωτεύουσας το 1991- ο πολεοδομικός λόγος καλείται να δώσει άλλες λύσεις... Λύσεις τελικά αντίθετες με το αγαπημένο "παλαιο-οικολογικό" όνειρο της μονοκατοικίας με κήπο και οικιακά ζώα, που γαλούχησε τις μεταπολεμικές γενιές...

"Η πολεοδομία είναι επιστήμη των τριών διαστάσεων... μόνο αν αξιοποιήσει το ύψος θα κερδίσει τους ελεύθερους χώρους που της χρειάζονται ", έλεγε η "Χάρτα των Αθηνών", απηχώντας τα δεδομένα του μεσοπολέμου**. Σήμερα η χρόνια κρίση της ελληνικής πρωτεύουσας κάνει την προβληματική της καθ' ύψος ανάπτυξης αναπόφευκτη, και οι αντιρρήσεις για το μέγιστο κτιριακό ύψος στην περιοχή της πρωτεύουσας (27 μέτρα) αρχίζουν να πυκνώνουν στο λόγο των ειδικών επιστημόνων. Δικτυακοί τόποι όπως το www.greekarchitects.gr εκθέτουν σχεδιασμούς για ψηλά κτίρια σε ιδιαίτερες περιοχές. Εκεί ο Αλέξανδρος Τομπάζης επιχειρεί τη συνεκτίμηση των θετικών και αρνητικών συνεπειών μιας υψηλής κατασκευής, αναφέροντας την συναρτήσει του ύψους άνοδο του κόστους αλλά και τις θετικές συνέπειες στον περιορισμό των αποστάσεων και στην ποιότητα του περιβάλλοντος. Οι αρχιτέκτονες Αλέξιος Βανδώρος και Γιώργος Βλαχοδήμος συμμετέχουν σε διεθνή διαγωνισμό όπου εκθέτουν πρόταση δημιουργίας στον Αθηναϊκό χώρο 4-5 ουρανοξυστών ύψους 420 μέτρων σε συγκεκριμένη διάταξη, ενώ μια Διπλωματική Εργασία με τίτλο "Μια αστική (ανα)θεώρηση της Δυτικής Εισόδου της Θεσσαλονίκης", από τους αρχιτέκτονες Βανδώρο Αλέξιο και Κονδύλη Ανδρέα προβλέπει στην περιοχή των Λαχανόκηπων 3 ουρανοξύστες των 36 ορόφων. Η Φωτεινή Γεωργακοπούλου αναφέρεται*** στον πρώτο οικολογικό ουρανοξύστη 53 ορόφων στη Γερμανία, ενώ η όλη προβληματική διανθίζεται από φουτουριστικές νότες όπως τα "κατακόρυφα αγροκτήματα" του Ντίκσον Ντεσπόμιερ και συνεργατών του Πανεπιστημίου Κολούμπια****: που προτείνουν 30όροφα παραγωγικά θερμοκήπια για την εξοικονόμηση γης...

Ο Ντάνιελ Λίμπεσκιντ, από τους πρωτεργάτες των νέων πύργων στη θέση των παλιών που χτυπήθηκαν στις 11.9.2001, δήλωνε ότι τον ενδιαφέρει το κτίριο, αλλά όχι η πόλη! Από την άλλη πλευρά και σε αντίθεση με την Φαραωνική μεγαλομανία των νεοφιλελεύθερων, θα μπορούσε να νοηθεί ένα πολιτικοκοινωνικό ρεύμα για μια ολιστική πολεοδομία εις ύψος και εις βάθος, με στόχο την απελευθέρωση επιφανειακού χώρου. Το αστικό τοπίο θα μπορούσε να προστατευθεί με την αποφυγή υπέρογκων "κτιρίων-καρούμπαλων", ενώ ριζοσπαστικές ιδέες όπως αυτή της Καταστασιακής Διεθνούς για την δόμηση πάνω σε πυλωτές, θα μπορούσαν να συνεισφέρουν ακόμη περισσότερο χώρο.

Φυσικά τα μεγάλα συμφέροντα της γαιοκτησίας, ιδιαίτερα των περιαστικών οικοπεδάδων, θα αισθάνονταν απειλούμενα μπροστά στην παραγωγή "ανταγωνιστικού χώρου". Και η πολεοδομία τριών διαστάσεων θα αναδεικνυόταν ως πεδίο πάλης μάλλον παρά διανοητική άσκηση επί εφημεριδικού χάρτου...

*4ο Διεθνές Συνέδριο Μοντέρνας Αρχιτεκτονικής, Αθήνα 1933
** Θέση 82
***Οικοτοπία Ιούλιος 2005
****Ημερησία 30.6.2007

Αυγή, 11/01/2008