Η ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ  ΤΟΥ ΣΑΒΑ

Κωστόπουλος Δημήτρης

Στην νότια Αραβία κατά μήκος του δρόμου των καραβανιών που διέσχιζε την έρημο αναπτύχθηκαν αρκετά βασίλεια. Ίσως το σπουδαιότερο από αυτά, ήταν αυτό του Σαβά. Η πρώτη γραπτή αναφορά αυτού του βασιλείου, βρίσκεται στην Παλαιά Διαθήκη, με την περιγραφή της επίσκεψης της βασίλισσας Μπιλγκί του Σαβά στον βασιλιά Σολομώντα. Ουσιαστικά ήταν μια στρατηγική κίνηση στην προχριστιανική «γεωπολιτική», καθώς τα δυο βασίλεια αποτελούσαν τα δυο άκρα του βασικού εμπορικού δρόμου της εποχής, που ουσιαστικά ένωνε την Μεσόγειο με τον Ινδικό. Ιδρύθηκε περίπου το 1000 π.χ και για 14 αιώνες κυριάρχησε στην περιοχή γύρω από την πόλη Μαρίμπ της Υεμένης. Η θέση του ήταν στρατηγική καθώς εκεί καταλήγανε οι εμπορικοί δρόμοι που έρχονταν τόσον από την Ερυθρά Θάλασσα όσον και από τον Ινδικό Ωκεανό.

Αλλά αυτό που έκανε το Σαβά μεγάλη δύναμη της εποχής, ήταν η μεγάλη γεωργική παραγωγή του που βασίστηκε στο διάσημο φράγμα της  Μαρίμπ. Η επιβίωση του ανθρώπου σε αυτή την άνυδρη περιοχή όπου το ετήσιο ύψος βροχής δεν ξεπερνά τα 30 εκατοστά, βασίζεται στα γουάντι, τις κοιλάδες της ερήμου, στα οποία καταλήγουν τα νερά των βροχοπτώσεων  που πέφτουν σε γειτονικές τεράστιες ερημικές εκτάσεις. Το Γουάντι Ντάνα στο οποίο βρίσκεται η Μαρίμπ καταλαμβάνει μια έκταση 10 000 τετραγωνικών χιλιομέτρων. Ένας μεγάλος χείμαρρος ανάμεσα σε δυο βουνά το Μπαλάκ -αλ- Κίμπλι και το Μπαλάκ -αλ- Αουσάτ καταλήγει στο γουάντι.

Εκεί τον 8^ον αιώνα π.χ θα κτιστεί ένα φράγμα μήκους 680 μέτρων, από λάσπη και πέτρες που σιγά-σιγά μέσα στους αιώνες θα ψηλώνει, μέχρι που κάποτε έφτασε τα 16 μέτρα σε ύψος. Αυτό το θαύμα μηχανικής της εποχής θα δώσει και το όνομα του στο γουάντι, που θα μετανομαστεί σε «γουάντι-ας-σουντ» δηλαδή το γουάντι του φράγματος. Δυο πύλες στο βόρειο και νότιο άκρο του φράγματος, οδηγούσαν τα νερά στις καλλιέργειες που αναπτύχθηκαν στις δυο πλευρές του, γνωστές ως Βόρεια και Νότια Όασις. Πολλοί ισχυρίζονται ότι ο ρόλος του φράγματος δεν ήταν τόσο να συγκεντρώνει μεγάλες ποσότητες νερού, όσο να αρδεύει με τις υπερχειλίσεις του  τις ψηλότερες πλαγιές του γουάντι.

Παρά το πρόβλημα των φερτών ιζημάτων που κουβαλούσαν οι χείμαρροι και ανύψωναν το έδαφος στις οάσεις, σύμφωνα με υπολογισμούς κατά ένα εκατοστό ετησίως, γεγονός που απαιτούσε τόσον μια σταδιακή αύξηση του ύψους του φράγματος, όσον και μια συνεχή συντήρηση του, το φράγμα διατηρήθηκε για αιώνες.

Για περισσότερα από 1000 χρόνια με τα νερά του φράγματος αρδεύονταν περίπου 100 τετραγωνικά χιλιόμετρα αγροτικών εκτάσεων γεμάτα φοίνικες. Η αγροτική παραγωγή που ήταν πλούσια και συμπεριλάμβανε από δημητριακά (κεχρί, κριθάρι, βρώμη), σταφύλια και σουσάμι μέχρι λινάρι, ήταν ικανή να συντηρήσει ένα πληθυσμό μεταξύ 30 και 50 χιλιάδων ατόμων.

Αν και το φράγμα με την γεωργική παραγωγή του ήταν η βάση ανάπτυξης της περιοχής και της πόλης, η στρατηγική της θέση στον δρόμο των καραβανιών και οι φόροι που εισέπραττε από τα καραβάνια, ήταν αυτοί που της έδωσαν την ισχύ ώστε η φήμη της να επεκταθεί στα σύνορα του τότε γνωστού κόσμου, από την Ρώμη μέχρι την Ινδία. Οι εχθροί και οι επιδρομές ποτέ δεν έλειπαν, μάλιστα το 500 π.χ η πόλη Μαρίμπ οχυρώθηκε με ισχυρά τείχη. Το 25 π.χ. το ρωμαϊκό εκστρατευτικό σώμα της Αραβίας, με τον Γκάλιους επικεφαλής σταμάτησε μπροστά σε αυτά τα τείχη.

Η συντήρηση και η διαχείριση ενός τέτοιου έργου για τα δεδομένα της εποχής όπως το φράγμα, απαιτούσε την ύπαρξη μια ισχυρής κεντρικής εξουσίας. Τον 1^ον μ.χ αιώνα η ανακάλυψη των μυστικών των μουσώνων, θα ανοίξει τους θαλάσσιους δρόμους μεταξύ Ερυθράς Θάλασσας και Ινδίας, οι παραδοσιακοί χερσαίοι δρόμοι του εμπορίου θα παρακμάσουν και μαζί τους και το βασίλειο του Σαβά. Το τέλος της δυναστείας του Σαβά τον 2^ον μ.χ αιώνα ήταν η αρχή του τέλους για το φράγμα. Σιγά-σιγά μετά από συνεχείς ζημιές θα παρασυρθεί από τα νερά του ποταμού μέχρι που  θα καταστραφεί ολοκληρωτικά το 570 μ.χ. Η περιοχή βαθμιαία θα ερημώσει και από τον ακμαίο κάποτε πληθυσμό, δεν θα παραμείνουν παρά μερικές οικογένειες. Το βασίλειο του Σαβά δεν θα είναι παρά ένας θρύλος  στη γη του πουθενά.

Σήμερα πάντως η κυβέρνηση της Υεμένης, στην περιοχή που πριν τρεις χιλιάδες χρόνια ένας σχεδόν προϊστορικός πολιτισμός άλλαξε το οικοσύστημα της περιοχής με ένα φράγμα, έχει φτιάξει ένα καινούργιο ακριβώς στην θέση του παλιού, κομμάτια από το οποίο σώζονται ως αρχαιολογικά ευρήματα.

Δαίμων της Οικολογίας,

τ. 77, 12/07