ΤΟ “ΠΑΡΕΛΘΟΝ” ΤΗΣ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗΣ ΑΛΛΑΓΗΣ

Αργύρης Αργυρίου,

Γεωλόγος

Πολλά έχουν γραφεί πρόσφατα για την κλιματική αλλαγή. Εμείς θα προσπαθήσουμε να προσεγγίσουμε το θέμα αυτό από την σκοπιά των φυσικών διεργασιών που συμβαίνουν στον πλανήτη μας.

Η δημιουργία της  Γης άρχισε, σύμφωνα με τις επιστημονικές μελέτες, πριν από περίπου 4.500.000.000 χρόνια. Στην διάρκεια των χρόνων που πέρασαν, γνώρισε  πολλές μεταβολές. Ηφαιστειακές εκρήξεις, μεγάλες τεκτονικές κινήσεις, συγκρούσεις με μετεωρίτες, οροσειρές και ήπειροι που αναδύθηκαν και διαβρώθηκαν, ωκεανοί και θάλασσες διαμόρφωσαν την επιφάνειά της, όπως είναι γνωστή σήμερα.

Το πλούσιο σε γεγονότα γεωλογικό παρελθόν του πλανήτη μας, συνέβαλε να γνωρίσει η γη μας πολλές κλιματικές αλλαγές. Είναι γνωστή η σημαντική κλιματική (και όχι μόνο) αλλαγή που έγινε πριν από 65.000.000 χρόνια. Αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής αυτής είναι τρομερά. Το μεγαλύτερο μέρος της ζωϊκού βασιλείου της εποχής καταστρέφεται ενώ οι δεινόσαυροι εξαφανίζονται. Νέα είδη σιγά σιγά εμφανίζονται, και ολόκληρη η επιφάνεια της γης αλλάζει όψη. Μέχρι στιγμής δεν είναι σίγουρο τι προκάλεσε την αλλαγή αυτή. Μια από τις επικρατούσες θεωρίες είναι ότι ένας μεγάλος μετεωρίτης συγκρούστηκε με τον πλανήτη μας. Τα αποτελέσματα της σύγκρουσης ήταν τρομερά και προκάλεσαν μεγάλες ηφαιστειακές εκρήξεις.

Το κλίμα συνεχώς όμως αλλάζει. Για να φανταστούμε την παρακάτω εικόνα. Δάση από φοίνικες και τροπικά φυτά έριχναν την σκιά τους στα λιοντάρια, που ξεκουράζονταν. Ζέβρες και αντιλόπες έβοσκαν στο παχύ χορτάρι, πίθηκοι έπαιζαν στα ψηλά δέντρα, ύαινες έψαχναν την λεία τους, ενώ προϊστορικά αλογάκια κάλπαζαν. Στις λιμνούλες και τα ποτάμια ιπποπόταμοι δροσίζονται. Η εικόνα αυτή μας φέρνει στο μυαλό εικόνες από την άγρια Αφρική. Όμως έτσι ήταν το τοπίο στην Ελλάδα πριν από αρκετά εκατομμύρια χρόνια. Το κλίμα ήταν πολύ θερμότερο από το σημερινό και έμοιαζε με τροπικό. Την εικόνα αυτή μας έχουν δώσει τα απολιθώματα που κατά καιρούς έφερναν στο φως παλαιοντολογικές έρευνες. Χαρακτηριστικά αναφέρονται (αν και δεν ανήκουν όλα τα ευρήματα στις ίδιες γεωλογικές εποχές) απολιθωμένοι νάνοι ελέφαντες στην Τήλο, ιπποπόταμοι στην Κύπρο και την Μεγαλόπολη, απολιθωμένα δάση από φοίνικες στην Λακωνία, αλλά και σημαντικά ευρήματα από απολιθωμένους φοίνικες στο Νόστιμο Καστοριάς.

Πριν από 2 περίπου εκατομμύρια χρόνια, άρχισε μια νέα γεωλογική εποχή στην Γη, που οι επιστήμονες την ονομάζουν Πλειστόκαινο. Είναι η πιο πρόσφατη γεωλογική εποχή πριν από την δική μας. Στην Γεωλογική αυτή εποχή είχαμε σημαντικές κλιματικές αλλαγές. Οι γεωλογικές έρευνες μας έδειξαν ότι υπήρχαν τουλάχιστον 4 σημαντικοί κύκλοι όπου το κλίμα ήταν πολύ κρύο. Ενδιάμεσα υπήρχαν οι μεσοπαγετώδεις περίοδοι, κατά τις οποίες η θερμοκρασία και η στάθμη της θάλασσας ήταν υψηλή, πολύ υψηλότερη από την σημερινή. Η τελευταία παγετώδης περίοδος άρχισε περίπου πριν από 200.000 χρόνια. Το μεγαλύτερο μέρος του Βόρειου ημισφαιρίου ήταν καλυμμένο από παγετώνες, που έφταναν κοντά στην περιοχή, όπου τώρα βρίσκεται η Ελλάδα. Οι παγετώνες δέσμευσαν μεγάλες ποσότητες από το νερό των ωκεανών, με αποτέλεσμα η επιφάνεια της θάλασσας να βρίσκεται περίπου 120 μέτρα κάτω από το σημερινό. Η πανίδα και η χλωρίδα της περιοχής πάλι άλλαξε. Σημαντικά παλαιοντολογικά ευρήματα αναφέρονται στον Ελλαδικό χώρο. Κόκαλα και χαυλιόδοντες μαμούθ που βρέθηκαν στην Μεγαλόπολη και στην Φλώρινα μας δείχνουν μια Ελλάδα με πολύ ψυχρότερο κλίμα. Σημειώνουμε ότι ο χώρος της Ελλάδας δεν ήταν καλυμμένος από παγετώνες, αλλά βρισκόταν στην περιφέρειά τους.

Περίπου 16.000 χρόνια πριν, άρχισε η απόσυρση των παγετώνων. Σιγά σιγά οι παγετώνες έλυωσαν και το νερό που αποδεσμεύτηκε ανέβασε το επίπεδο της θάλασσας. Πολλά από τα νησιά των Κυκλάδων δημιουργήθηκαν αυτήν την περίοδο. Η θάλασσα κατέκλυσε τμήματα της ξηράς, ενώ οι βουνοκορφές της περιοχής παρέμειναν πάνω από το νερό. Έτσι θεωρείται ότι δημιουργήθηκαν πολλά από τα σημερινά νησιά.       

Σύμφωνα με τις μελέτες, η περίοδος αυτή τέλειωσε πριν από 11.500 χρόνια, ενώ άρχισε μια νέα. Είναι η περίοδος που ονομάστηκε Ολόκαινος, και που συνεχίζει μέχρι τις μέρες μας. Λίγο πολύ τα επόμενα χρόνια η επιφάνεια της γης, στις βασικές της μορφές, είναι αυτή που γνωρίζουμε σήμερα και το κλίμα είναι αυτό που γνωρίζουμε από την ιστορία. Μέσα στο τοπίο αυτό άνθησαν όλοι οι γνωστοί πολιτισμοί. Τα τελευταία χρόνια με την άνθηση της επιστήμης και της τεχνολογίας αλλά και με την μεγάλη συζήτηση που γίνεται για την κλιματική αλλαγή, πολλές έρευνες έγιναν για το κλίμα που επικρατούσε στο παρελθόν.

Όπως είναι γνωστό άμεσες μετρήσεις της θερμοκρασίας και των άλλων μετεωρολογικών δεδομένων άρχισε πολύ πρόσφατα στην ανθρώπινη ιστορία. Οι συστηματικές επιστημονικές μετρήσεις έχουν διάρκεια μόλις δύο αιώνων περίπου . Στην Ελλάδα άρχισαν το 1858. Πολλοί επιστήμονες σήμερα, χρησιμοποιώντας έμμεσες μετρήσεις, π.χ. δενδροχρονολογήσεις ή μετρήσεις σε δείγματα από πυρήνες πάγου που ανέσυραν από τους παγετώνες της Ανταρκτικής, προσπαθούν να ανασυστήσουν το κλιματικό μας παρελθόν.

Έτσι πολλοί ερευνητές διακρίνουν περιόδους όπως η μεσο-Ολόκαινος θερμή περίοδος (περ. 6.000 χρόνια πριν), η θερμή Ρωμαϊκή περίοδος, η ψυχρή ύστερη Ρωμαϊκή-πρωτοβυζαντινή περίοδος κλπ. Άλλοι, πάλι επιστήμονες συσχετίζουν την ακμή ή την παρακμή πολιτισμών με τις κλιματικές συνθήκες που επικρατούσαν. Σαν παράδειγμα αναφέρεται η παρακμή της αυτοκρατορίας των Μάγια στην Ν. Αμερική από κλιματική αλλαγή που οφείλεται σε παρόμοια φαινόμενα όπως το Ελ Νίνιο.   

Οι πιο γνωστές κλιματικές αλλαγές που έχουν καταγραφεί στην βιβλιογραφία θεωρούνται οι δύο πιο πρόσφατες. Η πρώτη που ονομάζεται σαν Μακρύ καλοκαίρι ή η θερμή περίοδος του Μεσαίωνα (περίπου 800-1300 μ.Χ.). Το κύριο χαρακτηριστικό που αναφέρεται είναι η καλλιέργεια αμπελιού και ή παραγωγή κρασιού σε βορειότερα γεωγραφικά πλάτη από αυτά που ευδοκιμεί σήμερα (π.χ. στην Αγγλία).

Η δεύτερη πιο πρόσφατη, ψυχρή αυτήν την φορά περίοδος, είναι η «μικρή παγετώδης περίοδος». Η διάρκειά της προσδιορίζεται περίπου από το 1300 έως το 1850 μ.Χ. Σύμφωνα με τις δημοσιεύσεις η μέση θερμοκρασία της επιφάνειας της γης ήταν κατά 0.3ºC χαμηλότερη από την σημερινή. Η περίοδος αυτή είναι, βεβαίως, καλύτερα τεκμηριωμένη από τις προηγούμενες, αφού υπάρχουν πλήθος από αναφορές και καταγραφές, σε χρονικά, σε βιβλία, σε παρατηρήσεις, αφού βέβαια συμπίπτει χρονικά με σημαντικές περιόδους στην Ιστορία. Η αναγέννηση, οι ανακαλύψεις και οι εξερευνήσεις, η ανάπτυξη της τεχνολογίας και της επιστήμης, πραγματοποιούνται σ’ αυτήν την χρονική περίοδο. Πρόσφατα μάλιστα Έλληνες επιστήμονες, η ομάδα του ακαδημαϊκού Χ. Ζερεφού, ανακοίνωσαν ότι με την ψηφιακή μελέτη πινάκων των γνωστών κλασσικών ζωγράφων (Ρούμπενς, Ρέμπραντ, Τέρνερ κ.α.) κατανοούν την αιτία που δημιουργούν κλιματικά φαινόμενα της εποχής τους.

Μετά το 1850 μ.Χ. ουσιαστικά αρχίζει η μεγάλη βιομηχανική επανάσταση που συνεχίζει μέχρι σήμερα. Η περίοδος αυτή χαρακτηρίζεται από την σταδιακή και ειδικά τα τελευταία χρόνια ραγδαία άνοδο της μέσης θερμοκρασίας της γης. Συμπίπτει δε με την όλο και αυξανόμενη χρήση ορυκτών καυσίμων (άνθρακας και πετρέλαιο) και την εκπομπή στην ατμόσφαιρα όλο και μεγαλύτερων ποσοτήτων διοξειδίου του άνθρακα.

(διάγραμμα κατά Houghton et al,2001)

Κοιτάζοντας την εναλλαγή του κλίματος στο παρελθόν είναι εύλογο να σκεφθεί κανείς, ότι η σημερινή κλιματική αλλαγή είναι μια φυσική μεταβολή. Μια μεταβολή που γίνεται όπως οι προηγούμενες κάτω από κάποιες φυσικές διεργασίες που γίνονται αενάως στο σύμπαν και επηρεάζουν τον πλανήτη μας.

Η επιστημονική επιτροπή του ΟΗΕ για την κλιματική αλλαγή (η γνωστή IPCC –Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή, που πρόσφατα τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ), έχει μελετήσει τις αλλαγές που έγιναν στο παρελθόν. Τα συμπεράσματα της είναι καταλυτικά. Οι μεγάλες ποσότητες αερίων του θερμοκηπίου (διοξείδιο του άνθρακα, μεθάνιο κλπ.) που εκλύονται από τις ανθρώπινες δραστηριότητες είναι υπεύθυνες, κατά 90%, για την ραγδαία απότομη άνοδο της θερμοκρασίας. Η κλιματική αλλαγή έχει έρθει; Σύμφωνα με τους επιστήμονες της IPCC, η απάντηση είναι όχι ακόμα.  Ευτυχώς δεν έχουμε φθάσει στο σημείο χωρίς επιστροφή. Υπάρχει ακόμα καιρός να γίνουν βήματα για να σώσουμε τον πλανήτη μας.

Όπως αναφέραμε παραπάνω, η κλιματική αλλαγή οφείλεται στο μεγαλύτερο μέρος σε ανθρωπογενείς παράγοντες. Έτσι λοιπόν η Διεθνής Κοινότητα έχει την μεγάλη ευθύνη να βρει τους τρόπους και την κατάλληλη πολιτική που θα αποτρέψει τις αρνητικές πλευρές και επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.

Δαίμων της Οικολογίας,

τ. 77, 12/07