Αποτελέσματα Αναζήτησης

Προσεγγίζοντας την κλιματική αλλαγή με ολιστική ματιά

Υπερθέρμανση του πλανήτη ή πλήρης κλιματική αποσταθεροποίηση;

Τα επιστημονικά σενάρια που αφορούν στην εξέλιξη των κλιματικών δεδομένων για τον 21ο αιώνα προκαλούν ολοένα μεγαλύτερη ανησυχία για τη συνεχιζόμενη υπερθέρμανση του πλανήτη. Από τη διεθνή επιστημονική συζήτηση αναδεικνύονται πολλά ζητήματα, με παγκοσμίως γνωστότερα τα ζητήματα που έχουν να κάνουν με το ύψος της ανόδου της επιφάνειας του θαλασσινού νερού κατά τον αιώνα που διανύουμε, την αύξηση της θερμοκρασίας και ιδιαίτερα των περιστατικών καυσώνων, τα έντονα πλημμυρικά φαινόμενα και τη λειψυδρία.

Η ψύχραιμη και συστηματική επιστημονική έρευνα έχει ωστόσο αναδείξει και δύο ακόμη πολύ σοβαρά ζητήματα τα τελευταία χρόνια, τα οποία δεν έχουν αναδειχθεί επαρκώς στη δημόσια συζήτηση για την κλιματική αλλαγή. Πρόκειται για α) το ερώτημα κατά πόσον οι υδρολογικές μεταβολές που παρατηρούνται τα τελευταία χρόνια στις θάλασσες και ειδικότερα στη Μεσόγειο θα σηματοδοτήσουν μια νέα εποχή παγετώνων για τη Βόρειο Αμερική, τον Καναδά και τη Βόρεια Ευρώπη και β) για το ζήτημα της παγκόσμιας σκίασης που προκαλείται από την αυξανόμενη παρουσία στην ατμόσφαιρα ρυπογόνων σωματιδίων, που κατά κύριο λόγο εκλύονται από τις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου.

Το συμπέρασμα στο οποίο ολοένα περισσότεροι ερευνητές συγκλίνουν είναι ότι οι μέχρι σήμερα αναλύσεις που προέβλεπαν την άνοδο της θερμοκρασίας σε κάθε γωνιά του πλανήτη εξαιτίας του φαινομένου θερμοκηπίου δεν επαληθεύονται. Αντιθέτως, στερεοποιείται ολοένα περισσότερο η πεποίθηση ότι η διαδικασία της κλιματικής αλλαγής εξαιτίας του φαινομένου θερμοκηπίου οδηγεί το κλίμα της γης σε μια ευρείας κλίμακας, ταχύτατη αποσταθεροποίηση με την εμφάνιση ακραίων φαινομένων (τρομεροί τυφώνες στις ΗΠΑ, την Κεντρική Αμερική και την Ασία, αλλά εσχάτως και ισχυροί ανεμοστρόβιλοι στην Ευρώπη), οξύτατα κύματα παγωνιάς και κακοκαιρίας στον Καναδά και τη Δυτική Ευρώπη κ.α.), τα οποία αναμένεται να οξυνθούν τις επόμενες 2-3 δεκαετίες, ανατρέποντας τα κλιματικά δεδομένα -τουλάχιστον στο βόρειο ημισφαίριο- με δραματικό τρόπο.

Το φαινόμενο θερμοκηπίου και οι ανθρώπινες παρεμβάσεις ευνοούν την υδρολογική αποσταθεροποίηση των ωκεανών και εντείνουν την κλιματική αστάθεια

Η κλιματική αλλαγή εκτός των άλλων επιπτώσεων επιφέρει και σημαντικές αλλοιώσεις των υδρολογικών και κλιματικών δεδομένων στους ωκεανούς, με συνέπειες αδύνατον να καθορισθούν με ακρίβεια για την ώρα. Ένα πολύ σοβαρό θέμα που έχει προσελκύσει την προσοχή των επιστημόνων σχετίζεται με τις σημαντικές υδρολογικές μεταβολές που παρατηρούνται στον Ατλαντικό και τη Μεσόγειο την τελευταία 50ετία. Το πρόβλημα είναι ότι με την πάροδο του χρόνου η Μεσόγειος αποκτά ολοένα μεγαλύτερη αλατότητα. Αυτό συμβαίνει επειδή η εξάτμιση του θαλάσσιου νερού μεγαλώνει λόγω του φαινομένου θερμοκηπίου και επίσης διότι η εισροή υδάτων στη θάλασσα από τα ποτάμια της μεσογειακής λεκάνης και κυρίως από το Νείλο (το μεγαλύτερο ποτάμι της Μεσογείου) έχει περιορισθεί, ιδίως μετά από το 1968 όταν κατασκευάστηκε το φράγμα του Ασσουάν που παρακρατεί τεράστιες ποσότητες νερού για αρδεύσεις. Όπως έχει υπολογίσει στις έρευνες που διεξάγει την τελευταία δεκαετία ο καθηγητής Ρόμπερτ Τζόνσον και η ομάδα ερευνητών του Πανεπιστημίου της Μινεσσότα, το 90% των νερών του Νείλου δεν φθάνουν ποτέ στη Μεσόγειο.

Το κρίσιμο ερώτημα είναι κατά πόσο οι υδάτινες μάζες της Μεσογείου με υψηλά επίπεδα αλατότητας, που εκρέουν μέσω του πορθμού του Γιβραλτάρ, μπορούν να επηρεάσουν τις διαδρομές ροής των ωκεάνιων ρευμάτων και να τα εκτρέψουν από την ομαλή πορεία τους. Σύμφωνα με τον Ρόμπερτ Τζόνσον, τα υψηλής αλατότητας νερά της Μεσογείου εκβάλλουν μέσω των Στενών του Γιβραλτάρ στον Ατλαντικό. Εκεί, κινούμενα μέσω δυνατών ρευμάτων, εκτρέπουν τα ζεστά νερά του Ρεύματος του Κόλπου του Μεξικού δυτικά, προς τη Θάλασσα του Λαμπραντόρ (ανάμεσα στη Γροιλανδία και το Βορειο-Αντολικό Καναδά), προκαλώντας τη βαθμιαία ψύχρανση του κλίματος στη Βόρεια και Δυτική Ευρώπη, καθώς η ευεργετική επίδραση των θερμών υδάτινων μαζών του Γκολφ Στριμ που κάνουν το κλίμα της Βορειο-Δυτικής Ευρώπης ήπιο, βαθμιαία απομακρύνεται.

Καθώς οι ρυθμοί εκροής νερών υψηλής αλατότητας από τη Μεσόγειο στον Ατλαντικό προβλέπεται να αυξηθούν, οι ερευνητές αναμένουν τις προσεχείς δεκαετίες να εισέρχεται στη Θάλασσα του Λαμπραντόρ 14% περισσότερο ζεστό επιφανειακό νερό. Η παρουσία θερμότερων υδάτινων μαζών στη Θάλασσα του Λαμπραντόρ πιστεύουν ότι θα δώσει το έναυσμα για μια νέα εποχή παγετώνων. Και τούτο για δύο λόγους: α) Η τελευταία εποχή παγετώνων που γνώρισε ιστορικά η γη ξεκίνησε (όπως έχουν συμπεράνει οι ερευνητές επί του θέματος) από την παρουσία ενός ελλείμματος στο θαλάσσιο υδρολογικό ισοζύγιο των ωκεανών, λίγο-πολύ αντίστοιχο με αυτό που σήμερα καταγράφεται στη Μεσόγειο και β) διότι οι περιοχές με παγετώνα στον Καναδά βρίσκονται σήμερα πολύ κοντά σε μεγέθη που προαγγέλλουν μια νέα αύξηση του όγκου τους, όπως δείχνουν οι εκτεταμένες χιονοπτώσεις στην περιοχή του Μπάφφιν τα τελευταία χρόνια.

Η ρηξικέλευθη λύση που προτείνεται από τους ερευνητές στο πανεπιστήμιο της Μινεσσότα για να αποτραπεί η ανατροπή των υδρολογικών και ατμοσφαιρικών δεδομένων στο βόρειο Ατλαντικό (και κατά συνέπεια μια νέα περίοδος παγετώνων στην περιοχή) είναι η ανέγερση ενός φράγματος στο Γιβραλτάρ. Πιο συγκεκριμένα προτείνεται η κατασκευή ενός ημίκλειστου φράγματος με τρία ανοίγματα που θα διευκολύνουν την ανταλλαγή υδάτων μεταξύ Ατλαντικού - Μεσογείου με στόχο να περιορισθεί κατά 80% η εκροή νερού υψηλής αλατότητας από τη Μεσόγειο στον Ατλαντικό.

Για τις ακριβείς προδιαγραφές του φράγματος, οι ερευνητές του Πανεπιστημίου της Μινεσσότα προτείνουν τη σύσταση διεθνούς επιτροπής τεχνικών για την λεπτομερέστερη προετοιμασία των στοιχείων του έργου, καθώς η μεγάλη δυσκολία έγκειται στο να καταστεί δυνατό να ελεγχθούν οι τεράστιες πιέσεις που θα ασκηθούν στα τοιχώματα των χαμηλότερων σημείων του φράγματος τόσο λόγω της πίεσης του θαλασσινού νερού όσο και εξαιτίας των ισχυρών ρευμάτων. Επίσης, θεωρείται απαραίτητη η πρόληψη ώστε η κατασκευή να διαθέτει υψηλή αντισεισμική θωράκιση.

Πρώτος, παρατήρησε και κατέγραψε με αδιαμφισβήτητο τρόπο στην επιστημονική βιβλιογραφία το φαινόμενο της παγκόσμιας σκίασης ο Ιάπωνας κλιματολόγος Ατσούμου Ομούρα, ο οποίος μελετώντας την ηλιακή ακτινοβολία στην ατμόσφαιρα της Ευρώπης, διαπίστωσε ότι σύμφωνα με τις καταγεγραμμένες μετρήσεις φωτεινότητας που συγκεντρώνονταν σε διάφορους κλιματικούς σταθμούς στην Ευρώπη, από τις αρχές της δεκαετίας του 1960 μέχρι το τέλος της δεκαετίας το 1989, τα επίπεδα της ηλιακής ακτινοβολίας είχαν μειωθεί κατά 10%, φαινόμενο το λιγότερο εντυπωσιακό για το σύντομο διάστημα τριών δεκαετιών.

Τα διαθέσιμα σήμερα στοιχεία από έρευνες άλλων κλιματολόγων επαληθεύουν το εύρημα του Ομούρα για τα τελευταία 50 χρόνια. Σε αυτή την περίοδο, η μείωση της ηλιακής ακτινοβολίας ήταν της τάξης του 3% ανά δεκαετία. Δηλαδή από το 1950 μέχρι σήμερα σχεδόν το 15% της ηλιακής ακτινοβολίας που ερχόταν στη γη χάθηκε! Τα συμπεράσματα του Ιάπωνα κλιματολόγου επαληθεύθηκαν και με άλλες μεθόδους, όπως με τη μακροχρόνια μέτρηση της εξάτμισης: Οι ρυθμοί εξάτμισης αποδείχθηκαν μειούμενοι κατ΄ αναλογία με τους ρυθμούς απώλειας της φωτεινότητας του ήλιου που είχε υπολογίσει ο Ομούρα.

Τα ερωτήματα που προκύπτουν από τον εντοπισμό αυτού του φαινομένου είναι πολλά. Η ανησυχία, όπως είναι φυσικό συγκεντρώνεται σε δύο άξονες, αφενός στη θερμοκρασιακή διακύμανση που ενδεχομένως προκαλεί η σκίαση, αφετέρου στις συνέπειες που επέρχονται στη διαδικασία φωτοσύνθεσης και τις πιθανές αποκλίσεις στην αγροτική παραγωγή. Για το ζήτημα της θερμοκρασίας η απάντηση δεν έχει δοθεί ακόμη. Ορισμένοι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι συντελείται μια περίπλοκη διαδικασία ταυτόχρονης υπερθέρμανσης της ατμόσφαιρας και σκίασης, με περισσότερες ημέρες πυκνότερης νέφωσης, η οποία προκαλείται σε μεγάλο βαθμό από την υψηλότερη εξάτμιση των υδάτινων επιφανειών λόγω υπερθέρμανσης. Η ιδέα αυτή δεν έχει θεμελιωθεί και αν και από τις υφιστάμενες ενδείξεις φαίνεται ισχυρή ως προς το ένα της σκέλος (αυτό της αύξησης της νέφωσης λόγω εντονότερης εξάτμισης) δεν φαίνεται να επαληθεύεται ως προς το σκέλος της εξακολουθούμενης υπερθέρμανσης. Οι περισσότεροι κλιματολόγοι, μόλις πρόσφατα ήρθαν σε επαφή με το νέο γνωστικό πεδίο και μάλλον συγκλίνουν στο συμπέρασμα ότι τα ισχύοντα μαθηματικά μοντέλα προσομοίωσης που έχουν στους υπολογιστές τους είναι αδύνατον να συγκεράσουν τα νέα δεδομένα και να παράγουν ασφαλείς προβλέψεις και αξιόπιστα σενάρια για την εξέλιξη του κλίματος.

Πρόσφατες έρευνες της NASA που ολοκληρώθηκαν το 2007, με την υποστήριξη δορυφορικών συστημάτων έδειξαν ότι το φαινόμενο της παγκόσμιας σκίασης την τελευταία δεκαετία αναστράφηκε μερικώς, κυρίως λόγω της μείωσης της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ όσον αφορά ρύπους όπως το διοξείδιο του θείου, οι οποίοι μειώθηκαν δραστικά με την εισαγωγή των καταλυτών στα ΙΧ αυτοκίνητα και άλλων αντιρρυπαντικών τεχνολογιών σε βιομηχανικές μονάδες. Η φωτεινότητα στην ατμόσφαιρα της γης αυξήθηκε κατά 4% την περίοδο 1996-2006 σε σχέση με την προηγούμενη δεκαετία, όπως υπολογίζεται από τους ειδικούς, ωστόσο, η συνεχιζόμενη ταχύτατα αναπτυσσόμενη αύξηση των καύσεων γαιανθράκων, ιδίως στις αναπτυσσόμενες Κίνα και Ινδία, ανησυχούν την επιστημονική κοινότητα που πιθανολογεί ότι η αυξανόμενη παρουσία αιωρούμενων σωματιδίων στην ατμόσφαιρα θα εντείνει εκ νέου το φαινόμενο της παγκόσμιας σκίασης, με άγνωστες για την ώρα συνέπειες ως προς τη θερμοκρασία της γης, τη δυνατότητα φωτοσύνθεσης και τον κύκλο εξάτμισης του νερού. Η ανησυχία έχει να κάνει με την πιθανότητα η σκίαση να εμπλέκεται στις κλιματικές διεργασίες με τρόπο που να προκαλεί ακόμη μεγαλύτερη αποσταθεροποίηση του κλίματος και επίσης με την πιθανότητα μειωμένης γεωργικής παραγωγής σε διάφορες περιοχές του πλανήτη που αντιμετωπίζουν έντονο πρόβλημα πείνας.

Τα δύο περιγραφέντα φαινόμενα δεν εμπίπτουν στη σφαίρα της οικολογικής τερατολογίας, αυτού του τόσου δημοφιλούς μεταξύ των οικο-NGOers «αθλήματος», το οποίο σοβεί χωρίς έλεος για τους θεατές του παγκόσμιου χωριού. Αποτελούν μετρημένα και επαληθευμένα φαινόμενα, για τα οποία υπάρχει το πολύ σοβαρό ενδεχόμενο να προκαλέσουν διαδικασίες ψύξης αντί υπερθέρμανσης και το απολύτως βέβαιο δεδομένο ότι συντελούν σε μια καθόλου προβλέψιμη ολική κλιματική αποσταθεροποίηση. Η οποία είναι πολύ μεγαλύτερη απειλή για την ανθρωπότητα από το σενάριο της υπερθέρμανσης.

Το παρόν κείμενο βασίζεται σε δύο παλαιότερα άρθρα μου που δημοσιεύθηκαν στην Οικοτοπία:

- «Στην εποχή της παγκόσμιας σκίασης; Όψεις της κλιματικής αλλαγής», Οικοτοπία, τεύχ. 28, Ιαν. - Φεβ. - Μάρτ. 2004, σ. 11 και,

- «Το φαινόμενο του θερμοκηπίου εντείνει την κλιματική αποσταθεροποίηση: Πώς η ανέγερση ενός γιγαντιαίου φράγματος στα στενά του Γιβραλτάρ θα αποτρέψει μια νέα εποχή παγετώνων...», Οικοτοπία, τ. 18. Απρ., 2000, σ. 60-62.

- D.G. Kingston, D.M. Lawler & G.R. McGregor (2006), Linkages between atmospheric circulation, climate and streamflow in the northern North Atlantic: research prospects, στην επιστημονική επιθεώρηση Progress in Physical Geography 30, 2 (2006) σσ. 143–174.

- Flavin Christofer και άλλοι (2005), «Η Κατάσταση του Κόσμου 2005, Κίνα και Ινδία» του Ινστιτούτου Worldwatch, Ευώνυμος Οικολογική Βιβλιοθήκη, Αθήνα.

- Johnson, R.G. (1997) Ice age initiation by an ocean-atmospheric circulation change in the Labrador Sea, στην επιστημονική επιθεώρηση Earth and Planetary Science Letters 148, 367-379.

- Johnson, R.G. (1997) Climate control requires a dam at the Strait of Gibraltar, στην επιστημονική επιθεώρηση EOS της American Geophysical Union Vol. 78, No. 27, s. 277, 280-281.