ΟΙΚΟΙΣΤΟΡΙΑ 

ΟΙ  ΒΑΛΤΟΙ ΤΗΣ ΓΑΛΗΝΟΤΑΤΗΣ

Δημήτρης Κωστόπουλος

 Σε μια τεράστια περιοχή γεμάτη βάλτους που είχε δημιουργηθεί από  ένα πλήθος ποταμών που κατέληγαν στο ρηχό βόρειο άκρο της Αδριατικής, εξήντα περίπου νησιά και νησίδες, ήταν γνωστά από την ρωμαϊκή εποχή με το όνομα Βενετία. Οι επτά λιμνοθάλασσες που σχηματίζονταν ανάμεσα στις μικρές νησίδες και τη βαλτώδη ενδοχώρα, ήταν ο ζωτικός χώρος των κατοίκων που ζούσαν από την αλιεία και την παραγωγή αλατιού.

Οι διαδοχικές βαρβαρικές εισβολές του 5^ου και του 6^ου αιώνα οδήγησε πολλούς μετανάστες, εύποροι οι περισσότεροι και σύμφωνα με αρκετούς ιστορικούς, πολλοί με καταγωγή αριστοκρατική από τους πατρικίους της Ρώμης, να βρουν καταφύγιο στα νησάκια της λιμνοθάλασσας. Η ναυτιλιακή δεξιοτεχνία των γηγενών, απαραίτητη ώστε να διασχίζουν με τα μικρά τους πλοιάρια -τις διάσημες τουριστικά σήμερα γόνδολες- βάλτους, λιμνοθάλασσες και ποτάμια, συναντούσε την παιδεία και το εμπορικό δαιμόνιο των μεταναστών.

Το 697 οι κάτοικοι των νησιών οργανώθηκαν κάτω από τις διαταγές μιας ανώτατης στρατιωτικής αρχής του λεγόμενου dux, που προαναγγέλλει τον θεσμό του δόγη. Πρωτεύουσα της Βενετίας ήταν το νησί Μαλαμόκο, στην περιοχή του σημερινού Λίντο. Η επίθεση του Καρλομάγνου στις αρχές του 9^ου αιώνα που οδήγησε σε ένα συμβιβασμό ανάμεσα στους Βυζαντινούς και τους Φράγκους, ενεργοποίησε τα αμυντικά ανακλαστικά της γαληνότατης. Ο δόγης σώθηκε όταν κατέφυγε στο μεγαλύτερο νησί στο εσωτερικό της λιμνοθάλασσας, το Ριβοάλτο, που σήμερα αποτελεί μέρος της ενδοχώρας, στην περιοχή Ριάλτο με την ξακουστή γέφυρα.[i]

Το Μαλαμόκο που βρισκόταν σε ένα νησί προς την μεριά της Αδριατικής ήταν εκτεθειμένο στις επιθέσεις. Έτσι οι κύριοι οικισμοί μεταφέρθηκαν σε μερικά νησάκια στο κέντρο της λιμνοθάλασσας που προστατεύονταν από το Μαλαμόκο και τα άλλα lidi, τις αμμώδεις μπάρες που χώριζαν την λιμνοθάλασσα από την Αδριατική. Οι συνεχείς επιχωματώσεις που άλλαξαν μέσα στους αιώνες τη μορφολογία της περιοχής, ενοποιούσαν τα νησάκια σε μια πόλη οχυρό. Κανένας εισβολέας δεν μπορούσε να περάσει από τα lidi στο εσωτερικό της λιμνοθάλασσας, χωρίς να ξέρει την πολυπλοκότητα του βυθού, με τις ξέρες και τα ρηχά του νερά. Πολυπλοκότητα που μόνον οι απόγονοι εκείνων των ψαράδων ήξεραν με λεπτομέρειες. Αυτές οι λεπτομέρειες και η ανακάλυψη του τηλεσκοπίου που απέκλειε τους αιφνιδιασμούς, έκαναν την Βενετία ένα απόρθητο ναυτικό οχυρό που το προστάτευε η θάλασσα και θα κυριαρχήσει στην Μεσόγειο για πάνω από χίλια χρόνια.

Είναι η μόνη ευρωπαϊκή πόλη κράτος που συναγωνίζεται νικηφόρα τα εθνικά κράτη του 16^ου αιώνα, η πόλη που θαυμάζει όλος ο δυτικός κόσμος μιας και είναι «θεμελιωμένη πάνω στο αδύνατο» καθώς η πόλη θα υποτάξει την λιμνοθάλασσα. Οι μηχανικοί της δημοκρατίας εκτρέπουν την εκβολή του Μπρέντα και του Πιάβε για να εμποδίσουν τις καθιζήσεις. Σκάβουν καινούργια κανάλια, για να διευκολύνουν το πέρασμα των πλοίων αλλά και για να διατηρήσουν την ροή του νερού. Ενισχύουν τις αμμώδεις ακτές ανάμεσα στην λιμνοθάλασσα και την θάλασσα για να αντέξουν στις παλίρροιες και τέλος προστατεύουν  με αυστηρότατους νόμους την ακεραιότητα του τόπου.[ii]

Από την άλλη η Βενετία απογυμνωμένη από κάθε τι μη αστικό ήταν καταδικασμένη για να επιζήσει να προμηθεύεται τα πάντα από το εμπόριο. Ολόκληρος ο πληθυσμός της Βενετίας ζούσε εκτός του πρωτογενούς τομέα, όλες οι δραστηριότητες ανήκαν στον δευτερογενή και τριτογενή τομέα: βιοτεχνία, εμπόριο, υπηρεσίες. Ανάμεσα σε Δύση και Ανατολή η Βενετία ήταν η πύλη εισόδου των προϊόντων της Ανατολής που στην συνέχεια τα προωθούσαν στην ευρωπαϊκή ενδοχώρα των Φράγκων και της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.[iii]

Η αρχή του 12^ου αιώνα σηματοδοτεί την απογείωση των Βενετών καθώς αρχίζουν να κατασκευάζουν μεγαλύτερα πλοία. Αυτό θα οδηγήσει σε αποψίλωση των παρακείμενων δασών, αλλά οι Βενετοί είναι προνομιακοί διαχειριστές του ξύλου που αρχίζει να σπανίζει στην Μεσόγειο, εξάγοντας ξυλεία και στην Ανατολή, παρά τους παπικούς νόμους που απαγορεύουν την πώληση ξυλείας στους απίστους. Στο Ναύσταθμο εργάζονται πάνω από 15.000 άτομα. Η γαληνότατη κατά τον 14^ον αιώνα με 160.000 κατοίκους γινόταν η μεγαλύτερη πόλη της Ευρώπης. Η κυρίαρχος της Μεσογείου και συμβολικά η χρυσή κορυφή του Αγίου Μάρκου ήταν ορατή από την θάλασσα και σε απόσταση περίπου 400 χιλιομέτρων.

Δαίμων της Οικολογίας,

τ. 78, 1/08